लीन जातकच प्रबोधरुपी चंद्राचो उदय जाता. ह्या नाटकाचे जर्मन, इंग्लीश, फ्रॅंच आनी मराठी अणकार जाल्लें आसात. डॉ. सीतीकृष्ण नंबिआर हाणें ह्या नाटकाची संस्कृत संहिता इंग्लीश प्रस्तावना आनी अणकार हांचेसयत उजवाडायल्या(1971) -कों.वि.सं.मं.
प्रबोधनकाळ : युरेपाचो इतिहास,पुर्विल्लें युग, मध्ययुग आनी आर्विल्लें युग अशा तीन कालखंडांनी वांटलां. ग्रीसी आनी रोमी संस्कृतायेचो कालखंड म्हळ्यार पुर्विल्लें युग. युरोपांत रोमी बादशाह कॉन्स्टंटीन हाणें क्रिस्तांव धर्माची दिक्षा घेतासावन प्रबोधन काळामेरेनचो म्हळ्यार तेराव्या शतमानामेरेनचो काळ हे मध्ययुग. आर्विल्ल्या युगाची सुरवात चवदाव्या शतमाना सावन जाता. चवदावें शतमान ही प्रबोधन काळाची सुरवात आनी पंदरावे आनी सोळावे अशीं दोन शतमानां हो प्रबोधनकाळाचो उत्कर्श काळ अशें समजतात.
ह्या तीन शतमानांच्या काळांत आर्विल्ले संस्कृतायेची बुन्याद घाली. युरोपांतल्या सामान्य मनशांची संस्कृताय ह्या तीन शतमानांनी मध्ययुगीन धर्मीक क्रिस्ती संस्कृतायूच आशिल्ली. पूण खास करुन इटलींतल्या कांय मनशांक जिवीताकडेन पळोवपाची एक नवी नदर मेळ्ळी. प्रबोधनकाळाचे स्फुर्तीचें मुखेल केंद्र म्हळ्यार इटली. प्रबोधनाची स्फूर्त इटलीकडल्यान पंदराव्या आनी सोळाव्या शतमानांनी फ्रांस, स्पेन, नेदर्लंड्स, जर्मनी आनी ब्रिटन ह्या देशांनी घेतली. पोरणी बंधना नश्ट जावन मनशाचो बुध्दीक आनी सर्जनशीलतेक एक नवी दिका मेळ्ळी. नवें काव्य, नवें नाटक, नवें साहित्य, नवी कला, नवें विज्ञान आनी तंत्रगिन्यान उदयाक आयलें.
ह्या प्रबोधनकाळाच्या उत्कर्श काळांत धाडसी दर्यावर्दीयुरेपीय लोकांनी धर्तरेवयले नवे नवे देश सोदून काडले. कोलंबसान अमेरिकेलागसारच्या वॅस्ट इंडीस जुव्यांचेर आपलें तारुं व्हेलें. (1492). 1497 जॉन कॅबटाक लॅंब्रॅंडोरचो सोद लागलो. वास्को-द-गामान दर्यामार्गान आफ्रिकेक प्रदक्षणां घालून कलिकताची दर्यादेग(1497-98) गांठली. फेर्दिनामद मागाल्लयांशा ह्या पुर्तुगेज भोंवडेकारान दर्यामार्गान पयली पृथ्वीप्रदक्षणा पुराय केली(1522). धर्तरेचो आकार आनी तिचेवयली उपाट साधनसंपत्त हांची म्हायती युरोपीय लोकांक जाली. ट्युको ब्राए, योहानेस कॅप्लर, कोपर्निकस, देल्ला पॉर्ता, गॅलिलीओ हाणीं खगोलविज्ञान मोलाची भर घाली. कितल्याश्याच नव्य़ा ताऱ्यांचो सोद लागलो.
नवीं साधनां आनी यंत्रा तयार जावपाक लागलीं. योहान गूटेनबॅर्क हाणें 1440 त तवो छापखानो सोदून काडलो. आनीकूय खूब छापखाने तयार जाले आनी पंदराव्या शतमानांत सुमार दोन कोटी पुस्तकां छापलीं. मानव्यविद्येच्या शिक्षणक्रमाची कार्यावळ चालीक लावपाचे म्हत्वाचें काम ह्या काळांत जालें. मनशाची उदरगत शिक्षणानूच जाता, हो प्रबोधनीय मानवतावदाचो प्रास्ताविक विचार फुडें आयलो. साहित्य, चित्र, मुर्ती, मंदीर, कला, संगीत, नितीशास्त्र, राज्यशास्त्र, तिहास ह्या फाट्यांचो शिक्षणक्रमांत आस्पाव केलो.
इगर्जेचें वर्चस्व त्या काळांत बरेंच उणें जालें. पवित्र रोमी साम्राज्यांचो अंत जाल्ल्यान इटलीची राजकीय विभागवणी कितल्याश्याच राज्यांनी जाल्लीं. सरंजामशाय वचून स्वतंत्र वेपारी, गिरेस्त लोकांची भरभराट जाली. नवशिक्षित मंत्री, सत्ताधारी, राजपूत्र, कलाकार, कवी, कारागीर अशा तरणाट्या आनी मध्यवयीन बुदवंतांचो एक श्रेश्ठ असो वर्ग तयार जालो. फ्लॉरॅन्सांतली प्लॅटॉनीक अकादमी ही प्लेटोच्या अध्ययनाचे मखेल केंद्र जालीं.
चवदाव्या शतमानांत प्रबोधनाचो पयलो प्रतिनिधी पीत्रार्क (1304-74) जल्मलो. अलिग्येअरी दान्ते (1265-1321) हाणें इटलियी भाशेक साहित्याचो आकार दिलो. जोव्हान्नो बोकाचीओ (1313-75) हाणेंय इटलीयी साहित्यांत मोलाची भर घाली. लॅटीन व्याकरण आनी कोश हांच्या आदारान बरे अणकार, टिका, पत्रवेव्हार, इतिहासीक व्याकरणाचे आनी हेर ग्रंथ हांचें संपादन व्हट प्रमाणाचेर करपाचो फुडाकार पीत्रार्क हाणें घेतलो. ग्रीसी साहित्य तशेंच शास्त्रीय आनी तत्वगिन्यानाचे ग्रंथ हांचे अणकार जावपाक लागले. व्हॅनिसांत तयार जाल्ले नेटान छापणावळ करपी छापखानो हांकां लागून ग्रंथ चळवळ वाडली. तात्विक विचाराक आनी धर्मचिंतनाक नवी प्रेरणा मेळ्ळी. इटलीयी लोकभाशेची प्रकृतीच बदलली. लोकभाशेच्या रुपांत विश्र्वाचो थाव घेवपी मानवी प्रज्ञा आकाराक आयली.
इटलीयी प्रबोधनांतल्यान तात्विक विचारांचे तीन फाट्यांनी वर्गीकरण करतात – मानवतावाद, प्लॅटोची मानवतावादकडेन संवादी असी नवी मांडावळ आनी ऍरिस्टॉटलाच्या विचारांची संशोधनात्मक नदरेन केल्ली विज्ञानिश्ठ मांडावळ. मानवतावदाकडेन सुसंगत अशेच तरेन प्लॅटो आनी ऍरिस्टॉटल हांच्या विचारांचे हातूंत समर्थन जालें.
पीत्रार्क आनीलोरेन्सो व्हाल्ला हाणीं धार्मीक मानवतावदाचो पुरस्कार केलो आनी इगर्जेचे वैचारीक आधिपत्य न्हयकारलें. क्रिसंतांव धर्माच्या तत्वगिन्यानाची मांडावळ ऑगस्टीन हाणें प्लॅटो आनी प्लोटायन्स हांचेकडेन बायबलांतल्या विचारांचो मेळ सादून केली. मानवचावादाच्या प्रभावाखाला प्लॅटोच्या विचारांक वेगलो आकार दिवन जोव्हानी देल्ला मिरांदाले पीको(1463-94) आनी मर्सीतल्या फिचीनो(1433-93) हाणीं क्रिस्तांव धर्माच्या तत्वगिन्यानची मांडावळ केली. ताणीं क्रिस्ती देवविद्या, प्लॅटोचें तत्वगिन्यान आनी मानवी ऐहिक मुल्यां हांचो समन्वय केलो. प्लॅटोचें शाश्र्वत आनी मंगलमय सत्य आनी मनशाची आर्दशाविशींची ओड हांचो अतूट संबंद ताणीं पारखिलो. कलापूर्ण जिवीताचें समर्थन ह्या अतूट संबंदातल्यान मेळ्ळें. स्वातंत्र्याचो विस्तार आनी विकास करपाची बौध्दीक शक्त देवाक मनशापासून मेळ्ळ्या हो विचार पीकोन ‘Oration on the dignity of man’ ह्या प्रवचनांत मांडलो. प्लॅटो आनी ऍरिस्टॉटल ह्या दोनूय परंपरेंतलो निश्कर्श सुसंगत आसा, ह्या मुद्द्याची ताणें खोलायेन विस्कटावणी केली. पिकोच्या ह्या म्हत्वाच्या प्रवचनांत प्रबोधनाचें पुराय सार आयलां, अशें याकोप हांणें म्हळां.
ऍरिस्टॉटल प्रेरीत निसर्गवादाचेर आदारिल्ली मानवतावादी विचारसरणी धर्मीक मानवतावादा उपरांत फुडें आयली. ही विचारसरणी लोरेन्सो व्हाल्ला हाणें मांडली. ताणें मनशाच्या इत्सा स्वातंत्र्याचो सिध्दांत व्हड युक्तीवादान मांडलो. ऍरिस्टॉटलाची तत्वमिमांसा आनी भौतीका हांचेपरस ऍरिस्टॉटलाच्या नितीशास्त्राकूच प्रबोधन काळांतल्या विचारवंतानी चड म्हत्व दिलें. विज्ञानीक विचारांची आनी कलांची निर्मीती करपी एकूच मानवी प्रज्ञा आसा, अशी विचारधारा प्रबोधन काळात प्रस्थापीत जाली.
तोम्माझो कापानेल्ला(1568-1639) हाणें सर्वधर्मसमन्वयवादी तत्वगिन्यानी विस्कटावणी केली . क्रिस्तांव आनी इस्लाम धर्म हांचो
