Page:Konkani Viswakosh Vol2.pdf/934

This page has not been proofread.

नेपॉलियनान शासनाचेर आपलो शेक बसयल्या उपरांत देशाच्यो तत्कालीन गरजो भागोवन, देशांत स्थिर आनी भक्कम शासन स्थापीत केले. ताणें प्रशासनाभितरूय साबार सुदारणा केल्यो. तांच्यातल्यो नेपॉलियन विधिसंहिता (Nepolean Code), इन्स्तित्यूत द फ्रांस ही शिक्षणसंस्था प्रसिद्ध आसा. नेपॉलियनान केल्ल्या वावराक लागून ताची लोकप्रियता एकसारकी वाडत रावली. २ डिसेंबर १८०४ ह्या दिसा फ्रांसाचो बादशाहा म्हणून पोपान ताचो राज्याभिषेक केलो. नपॉलियनान व्हड आनी प्रभावी लश्कर उबारून ऑस्ट्रिया, प्रशिया, रशिया आनी हेर युरोपी देशांक हरोवन ताणें फ्रांसाचो विस्तार वाडयलो. स्पेन आनी रशियेंतल्या मोहिमांक लागून ताचें खूब नुकसान जालें. लाइपसिकच्या लडायेंत ताचो पराभव जाल्या उपरांत ताका एलबा जुंव्यावयले बंदखणीत दवरलो. थंयच्यान तो पळून फ्रांसांत आयलो. उपरांत ताणें परतून शंबर दिस आपलो फ्रांसांत शेक गाजयलो. पूण वॉटर्लूच्या झुजांत ताचो पराभव जाल्या उपरांत ताका सेंट हेलीना जुंव्याचेर धाडलो. थंयच ताका मरण आयलें.

फ्रँच राज्यक्रांती ही यूरोपी इतिहासांतली एक म्हत्वाची घडणूक तिका लागून युरोपांतलो सरदार वर्गाचो शेक ल्हव ल्हव उणो जायत रावलो. तशेंच समतेचें वातावरण हेर युरोपीय देशांतूय पातळ्ळें. क्रांतीउपरांत खंयचेच कारकीर्दीक फ्रांसांत सामान्य अधिमान्यता मेळूंक शकली ना, फ्रासाच्या राजकीय नेत्यांभितर एकमत केन्नाच जावंक शकलें ना. क्रांतीउपरांत फ्रांसांत वेगवेगळ्यो कारकीर्दी जाल्लो त्यो अशो –
पयलें प्रजासत्ताक (१७९२-९९); कॉन्सलेटचो काळ (१७९९ – १८०४); पयलें साम्राज्य (१८०४-१४), बूरबाँ राजवट (१८१४-३०); जुलय राजेशाय-आर्लेआ घटनावाद (१८३०-४८); दुसरें प्रजासत्ताक (१८४८-५२); दुसरें साम्राज्य (१८५२-७०); तिसरें प्रजासत्ताक (१८७०-१९४०); व्हिशी राजवट (१९४०-४४); द गॉलची राजवट (१९४४-४६); चवथें प्रजासत्ताक (१९४६-५८) आनी १९५८ सावन पांचवें प्रजासत्ताक.

एकुणिसाव्या शेंकड्यांत फ्रांसान आपलें विस्तारवादी आनी वसाहतवादी घोरण चालूच दवरलें. ह्या धोरणाक लागून ताका हेर युरोपी देशांआड साबार झुजां करचीं पडलीं. १८७० ते ७१ ह्या तेंपार जर्मनीआड जाल्ल्या झुजांत फ्रांसाचो पराभव जावन खूब नुकसान जालें. पूण एकुणिसाव्या शेंकड्याच्या शेवटाक फ्रांसाचो आयात-निर्यात वेपार वाडलो. उद्देगिक-उत्पासनाकूय चालना मेळ्ळी. अर्थीक भरभराटी वांगडाच फ्रांसान आपलें लश्करी सामर्थ्यूय वाडयलें.

पयल्या म्हाझुजांत (१९१४-१९) फ्रांस दोस्त राष्ट्रांक मेळून जर्मनीआड झुजलो. जर्मनीचो पराभव जाल्या उपरांत पॅरिस शारांत जॉर्झ क्लेमान्सोच्या अध्यक्षतायेखाला शांतता परिशद जावन १९१९त व्हर्साय कबलात जाली. फ्रांसाक ॲल्सेस-लोरेन प्रांत परतून मेळ्ळे. झुजांत फ्रांसाक जैत मेळ्ळें पूण ताची मनीसहानी आनी वित्तहानी खूब जाली. पॉप्युलर फ्रंट सरकार अधिकाराचेर आयल्ल्या उपरांत ताणें कांय कामगार आनी भौशिक सुदारणा अंमलांत हाडल्यो. पूण पॉप्युल फ्रंट सरकार खूब दिस तिगूंक शकलेंना. जर्मनींत हिटलराची आनी इटलींत मुसोलिनीची हुकूमशाय वाडत आसा तें जाणून फ्रांसान आपलें लश्कर सामर्थ्य आनीकूय बळिश्ट केलें. दुसर्‍यान म्हाझुजांतूय फ्रांस जर्मनीआड झुजलो. पूण हिटलरान फ्रांसाचेर घुरी घालून ताचो व्हड प्रांत हातासलो. त्या वेळार पॉल रेनाँ हो फ्रांसाचो प्रधानमंत्री आशिल्लो. जुलय १९४०त ताणें आपल्या पदाक सोडचीट दिली. उपरांत मार्शल पेतँ फ्रांसाचो प्रधानमंत्री जालो.

मार्शल पेतँ प्रधानमंत्री जाल्लो तेन्ना फ्रांसाचो ३/४ भाग जर्मनीच्या शेकातळा आशिल्लो. व्हिशी शासनाचो कारभार एप्रिल १९४५ मेरेन चालू आसतना मार्शल पेतँ अध्यक्ष रावलो. दोस्तांच्या फौजांनी नॉर्मंडी हांगा सैन्य देवोंवन फ्रांसात दुसरी आघाडी आनी थोड्याच दिसांभितर ‘द गॉल’ हाच्या नेतृत्वाखाला फ्रँचांच्या तात्पुरत्या सरकाराची थापणूक पॅरिसांत जाली. फ्रांस हिटलराक शरण गेल्ले. तेन्नासावन द गॉल हाणें आफ्रिकेंतल्या फ्रँच वसाहतिंतल्यान हिटलराकडेन झुज चालूच दवरलें.

दुसरें म्हाझूज सोंपल्या उपरांत १९४६त फ्रांसाच्या चवथ्या प्रजासत्ताकाची थापणूक जाली. प्रजासत्ताकाची थापणूक करतना संविधान सामतीचोय निवाडो केल्लो. द गॉल आनी संविशान समितीचे सुरवेकसावन केन्नाच जमलें ना. लश्करी पतपुरवणेच्या प्रस्नावयल्यान संसंदेकडेन मतभेद जावन द गॉल हाणें राजीनामो दिलो.

फ्रँच जनतेक संविधानांत संशोधन करून थिर राजवट हाडपाची गरज चड जाणवपाक लागली. अल्जिअर्स हांगाच्या फ्रँच सैन्यान राज्याची मुखेल सत्ता काबीज करपाची तयारी केल्ली. हाका लागून द गॉल हाका परत सत्तेर हाडचो पडलो. द गॉलान सत्ता आपणावन मीशेल दब्रे हाच्या पालवान नवें संविधान तयार केलें.

१९५८त जाल्लें वेंचणुकेंत द गॉल हाच्या पक्षाक बहुमत मेळ्ळें. द गॉल हाची राष्ट्राध्यक्ष म्हणून निवड जाली. ताणें संविधानांत सुदारणा केली. १९६२त संविधानांत सुदारणाकरपाचेर भौशिकमत घेवन, अध्यक्ष वेंचणुकेंतल्यान वेंचून काडपाचो आनी अध्यक्षाची निवड ७ वर्सांखातीर जावची अशें थारायलें. जानेवारी १९५९ ते ६९ ह्या काळांत ताणीं साबार मळांचेर उदरगर घडोवन हाडिल्ली. फ्रँच चलनाचें अवमुल्यन करपाक द गॉलन केल्लो विरोध आनी फ्रँच अर्थवेवस्थेची पुर्नरचणूक हांकां लागून ताची प्रतिश्ठा खूब वाडिल्ली. एप्रिल १९६९त मतभेद जाल्ल्यान ताणें राजिनामो दिलो.

द गॉल अध्यक्ष आशिल्लो तेन्ना ‘शित झुजाक’ नेट आयिल्लो. शित झुजाच्या काळांत एकसुर्‍या फ्रांसाचें पडबिंब आंतरराष्ट्रीय मळार उमटोवपाच्या खातीर द गॉलान अमेरिका आनी ब्रिटनाकडेन वैर आपणायलें. पूण द गॉल उपरांत जॉर्झ पाँपीदू अध्यक्ष जाल्याउपरांत ताणें ब्रिटन आनी अमेरिकेकडेन परतून बरे संबंद स्थापीत केले. १९७४त पाँपीदू हाका अचकीत मरण आयिल्ल्यान फेरवेंचणूक जावन व्हॉलेरी जिस्कार देस्तँ अध्यक्ष जालो. द गॉल ते देस्तँ मेरेनच्या काळांत फ्रांस अण्वस्त्रधारी प्रतिबंधक शक्त वाडयत रावलो. ह्याच काळांत फ्रांसाच्यो चडशो वसाहती स्वतंत्र जाल्यो.

१९८१त समाजवादी (सोशलीस्ट) ह्या डाव्या पक्षाक भोवमत मेळून फ्रान्कोयस मिट्‌रॅन्ड हो राष्ट्राध्यक्ष जालो. फ्रांसाच्या इतिहासांत समाजवादी पक्षाक कार्यकारी आनी वैधानीक मंडळांत पयलेच फावट भोवमत फावो जाल्लें. १९८८त जाल्ले वेंचणूकेंत मिट्‌रँड होच फ्रांसाचो अध्यक्ष म्हणून परतून वेंचून आयलो. उपरांत ताणें ॲसेंबली बरखास्त करून फेरवेंचणूक घेतली. तातूंत समाजवादी पक्षाक भोवमत मेळ्ळें. मिट्‌रँडान मायकल रोकार्ड हाका प्रधानमंत्री केलो. पूण १९९१त रोकार्डोन राजिनामो दिल्ल्यान एदीत क्रॅरोन ही प्रधानमंत्री जाली. फ्रांसाची प्रधानमंत्री जावपी