आंगन भीर भई ब्रजपति के आज नंद महोत्सव आनंद भयो
हरद दूब दधि अक्षत रोरी ले छिरकल परस्पर गावत
मंगल चार नयो ब्रम्हा ईस नारद सुर नर मुनि हरबित
विमानन पुष्प बरस रंग ठयो धन-धन वैजू संतन हित प्रकट
नंद जसोदा ये सुख जो दयो।
अर्थ: ब्रजपति नंदाच्ता घरा आयज नंदलालाचो महोत्सव आसा. सगळें आंगण भरून गेलां. दूद, धंय, हळद, अक्षता हांची लयलूट आसा. लोक अक्षता, गुलाल उडयतात. नाचून, गावन दबाजो मनयतात. तो सुवाळो पळोवन ब्रम्हा, महेश, नारद, देवगण, मुनिवर हांकां खूब उमेद जाल्या. ते विमानांतल्यान फुलां उडयतात. नंद आनी यशोदा हांकां आनी भक्तांक सूख दिवपी श्रीकृष्णाच्यो ह्यो लिला वर्णन करून बैजू धन्य जालो.
बैजू तानसेनाच्या काळांतलो आसून ताचेविशीं एक आख्यायिका आसा ती अशी.
तानसेन आनी बैजू बावरा हांची गायनाची एक दीस सर्त लागली. बैजून आपल्या गायनाया प्रभावन रानांतल्या हरणांक मत्रमुग्ध करून आपले म्हर्यात हाडलीं आनी एका हरणाच्या गळ्यांत माळ बांदून ताका सोडून दिलें. उपरांत तानसेनान आपल्या गायनान त्या माळ घाल्ल्या हरणाक आपोवपाचो यत्न केलो. पुण तें हरण आयलेंना, बैजून परतुन गायन केलें आनी तें हरण बैजू म्हर्यात आयलें. बैजूचें हें कसब पळोवन तानसेनान आपली हार मान्य केली.
ताचे कांय शिश्यूय आशिल्ले. तातूंतलो गोपाल नायक हो नामनेचो गायक जालो. स्वामी हरिदास हाकाय खूब नामना मेळ्ळी.
- कों. वि. सं. मं.
बैरागी:
एक पंथ. संवसारीक इत्सा, आकांक्षा हातूंतल्यान मुक्त जावप, कामक्रोधाचेर नियंत्रण दवरप हाका विराग अशें म्हण्टात. ह्याच उतरावयल्यान बैरागी हें उतर आयलां.
बरेच जाण गोसावी आनी बैरागी सादारणपणान समानार्थी समजतात. बैरागी हो गोसाव्यांतलो एक पोटभेद. एच. एच. विल्सन हाच्या मताप्रमाण गोसावी हे शैव पंथी आनी बैरागी वैश्णव पंथी. पूण गोसावी आनी बैरागी हांचेमदीं तसो पुरायपणान भेद दिसना. शैव बैराग्यांक ‘कानफाटे’ बैरागी अशेंय म्हण्टात.
वैश्णव बैरागी गळ्यांत तुळशीच्यो माळो घालतात. कपलाचेर गंधाच्यो व गेरूच्यो दोन उब्यो ओळी काडटात. हे बैरागी चड करून बंगाल आनी राजस्थानांत आसात. ते विष्णु वा राम-कृष्णाचे अवतार हांची उपासना करतात.
दक्षिण भारतांत रामानुजाचार्याक लागून आनी उत्तर भारतांत रामानंदाखातीर वैश्णव बैरागी ह्या पंथाचो प्रसार जालो. तातूंतल्या रामाच्या उपासकांक रामानंदी आनी कृष्णाच्या उपासकांक निमानंदी अशें म्हण्टात. तांचीं चिन्नां, तीर्थक्षेत्रां, प्रमाणग्रंथ, दीक्षाविधी ह्यो सगळ्यो गजाली वेगवेगळ्यो आसतात. शैव बैराग्यांपरस वैश्णव बैराग्यांची साधना सौम्य आसता. कांय वैश्णव बैरागी कृष्णाक मानतात पूण राधेक मानिनात.
इस्लाम धर्मांत फकीर ह्या शब्दाचो अर्थ हिंदू धर्मांतल्या गोंसाय, बैरागी आनी साधू ह्या शब्दांक लागू जाता. भिक्षाटन आनी तीर्थाटन करपी हिंदू साधूंचो व्हड प्रमाणांत ह्या दोनूय नांवांनी आस्पाव करप जाता. तेचप्रमाण शैव आनी वैश्णव संप्रदायांतल्या बर्याच पंथांचोय गोंसाय, बैरागी संज्ञेंत आस्पाव जाता.
- कों. वि. सं. मं.
पूरक नोंद: पळेयात गोसावी.
बैल:
संघ: कणाधारी; गण: सस्तन; वर्ग: समखुरी; उपवर्ग: रवंथी: कूळ: गोकूल; उपकूळ: बोव्हिनी; प्रजापती: बॉस; जाती: बॉस टॉरस.
लांबाय, उंचाय, घेर, कुडीची घडण, पांय, तोंडावळो, मान, खांदो कान, दोळे शेंपडी, रंग, वजन अशा गुणांचेर बैलाचें वर्णन करतात. ल्हान गांवठी तशेंच प्रचंड व्हड बैल आसतात. भारता भायली जात (हॉल्स्टेन) हांचें वजन १००० किलो पसून आसता. ताची उंचाय १४६ सेंमी. आनी घेर २३४ सेंमी. आसता. भारतीय बैल वजनान उणो आसता. बैल काळ्या, धव्या वा तांबड्या रंगाचे आसतात.
इतिहास: बलीवर्द ह्या संस्कृत उतरापसून बैल हें उतर जालां आसुंये. बैलाचें दुसरें संस्कृत नांव वृषभ अशें आसा. तें वृषवर्षाव करपी ह्या धातूपसून जालां. वृष म्हळ्यार वीर्य असोय एक अर्थ जाता. बैल हो सगळ्यांत वीर्यवान असो प्राणि मानला. वीर्य हें बळ आनी पराक्रम हांचें चिन्न मानलां. ताचेवयल्यानूच ऋग्वेदांत अग्नी, इंद्र आनी देवतांचें बळ उक्तावणखातीर ताका वृषभ हें नांव दिलां. अथर्ववेदांत बैलाविशीं एक स्वतंत्र सुक्त आसा तें अशें: बैलहो सहस्त्र शक्तींनी युक्त आसा. न्हंयेचे देगेर ताचीं तरेकवार रूपां पळोवंक मेळटात. तो गायेचो घोव. ताचेवरवीं आमचें तरांनी पोशण जाता. ताचे भितर बॄहस्पती
