बोधी म्हळ्यार गिन्यान. सगळ्या जिवांच्या अध्दाराखातीर सम्यक संबोधीत चित्त प्रतिश्ठीत जावप हाका ‘बोधिचित्तग्रहण’ अशें नांव आसा.
बोधिचित्ताचे बोधिप्रणिधी चित्त आनी बोधिप्रस्थान चित्त अशे दोन प्रकार आसात. पुराय संवसाराच्या परित्राणाखातीर हांव बुध्द जातलों, अशी भावना जेन्ना प्रार्थनेच्या स्वरुपांत उकती जाता, तेन्ना बोधिप्रणिधी चित्ताचो जल्म जाता. हीच ह्या व्रताची सुरवातीची अवस्था. जेन्ना साधक आनिकूय उदरगत करून शुभकार्य करीत रावता, तेन्ना बिधिप्रस्थान चित्ताचो उदय जावन निमाणें ताका बुध्दपदाची प्राप्ती जाता.
- कों. वि. सं. मं.
बोधिधर्म:
(इ.स. सवें शतमान).
एक भारतीय बौध्द भिक्षूक. इ.स. ५२६ त तो चीन देशांत वचपाक भायर सरिल्लो असो उल्लेख मेळटा. ताच्या जिविताविशीं जायत्यो आख्यायिका आसात. एके आख्यायिकेवयल्यान तो इराणी आशिल्लो अशें मानतात. जाल्यार दुसरे आख्यायि-केवयल्यान तो दक्षिण भारतांतल्या एका राजाचो पूत आशिल्लो. आनी गुरू प्रज्ञारत्नाचे सांगणेवयल्यान दर्या मार्गान तो चीनाक गेलो. चीनांत येतकच नानकिंगांत लयांग वंशाचो राजा वू-ती हाका तो मेळ्ळो. उपरांत तो उत्तरेकडल्या वे राज्यांतल्या लोयांग गांवांत गेलो. लोयांत लागसल्ल्या सूंग दोंगरावयल्या नामनेच्या शाओ-लीन ह्या बौध्द मठांत ताणें वण्टीकडेन तोंड करून णव वर्सां खर तप केलें. मरणा वेळार ताची पिराय ६१,१०० वा १५० वर्सां आसूंक जाय अशीं मतां मांडप जाता. बोधिधर्म हो महायान पंथाचो आसून शुन्यतायेचो पुरस्कर्तो आशिल्लो. शुन्यतायेविशीं अस्तिपक्षी कांयच उलोवपासारकें नाशिल्ल्यान ताचीं उतरां नास्तिपक्षीच आसतालीं. लिखाण, वाचन वा पांडित्य हांची ताका ओड नाशिल्ली. पूण ध्यान धर्माची ताका गोडी आशिल्ली. देखुनूच ताणें फकत महापरिनिर्वाण सुत्रां ह्याच ग्रंथाचो चीनी भाशेंत अणकार केलो. ताणें हेर कांयच ग्रंथरचना करूंक ना. पूण चीन देशांत ताच्या गुढात्मक ध्यान-धर्माचो बरोच परिणाम जालो आनी ताका मान्यताय मेळ्ळी. ताणें आपल्या शिश्यांक फकत लंकावतार सुत्रांचें अध्ययन करपाचो उपदेश केलो. ताच्या ह्या ध्यान धर्मांतल्यानूच जपानांत नामना आशिल्लो झॅन (चीनी-छान-ध्यान) धर्माचो उगम जालो. बोधीधर्मा उपरांत ताच्या अनुयायांनी ताचो संप्रदाय चालू दवरिल्लो. ताच्या शिश्यांतलो एक मुखेल शिश्य हूई-के हाणें झॅन पंथाचें चीनांत मूळ प्रवर्तन केलें अशें मानतात. चीन आनी जपानांत बोधीधर्माक मानाची सुवात आसून थंय ताचे मूर्तीची पुजा जाता. शाओ-लीन मठांत ताणें समाधी घेतली.
- कों. वि. सं. मं.
बोधिसत्व:
एक बौध्द कल्पना. जाच्या आंगांत ‘बोधी’ म्हळ्यार पुराय गिन्यान प्राप्त करून घेवपाची पात्रताय आसता ताका बोधिसत्व म्हण्टात. ह्या उतराच्यो व्याख्या अशो –
१) जाचें सत्व (स्वभाव) ज्ञानपूर्ण आसा असो मनीस.
२) दशापारमितांच्या अभ्यासान पुराय गिन्यान आत्मसात करपाचे वाटेर आशिल्लो मनीस म्हणजेच भावी बुध्द.
३) जाचें सत्व (विचार, वेवसाय, निश्र्चय) पुराय गिन्यानाकडेन केंद्रीत जाल्लें आसता असो मनीस.
४) जाची इत्सा बुध्दत्त्वांचे प्राप्तीचेर थिरावल्ली आसता असो मनीस.
सिध्दार्थ गौतम ज्ञान मेळचे आदीं जायत्या जल्मांतल्यान गेला देखुनूच ताच्या आदल्या जल्मांतल्या सगळ्या जातक कथांतल्यान आनी सिध्दार्थ म्हणून जल्माक आयला त्या निमण्या जल्मांतले बोधिप्राप्तीचे अवस्थेमेरेन ताचो ‘बोधिसत्व’ ह्या नांवानूच उल्लेख जातालो. जातक कथांवरवीं अशें दिसता, संवसारांतल्या प्राणीमात्रांक धर्माचो उपदेश करपाखातीर बोधिसत्व स्वताचे इत्सेन जल्म घेतात.
महायानपंथ अस्तित्वांत येतकच बोधिसत्वाक म्हत्व मेळ्ळें. बोधिसत्व हो उपकार करपी, आपल्या जिवाची पर्वा करिनासतना दुसर्याक वांचोवपी, दयेस्त आनी हेर जिवांक मुक्ती मेळ्लेबगर आपले मुक्तीची पर्वा ना करपी आशिल्ल्यान ताका चड आदर दिवप जालो. महायान पंथान बोधिसत्व ही कल्पना हाडून तिचो खूब प्रसार केलो. बोधिसत्वाच्या रूपांत सात्विक, लोकोपकारक आनी अती दयेस्त असो सुमाराभायर गूण आशिल्लो आदर्श मनीस तांणी लोकांमुखार दवरलो.
बोधिसत्व हें उतर पाली निकायांत जायतेकडेन मेळटा. महायान मताप्रमाण श्रावक, प्रत्येकबुध्द आनी बोधिसत्व अशे साधकाचे तीन वर्ग आसतात. दर एकाच्यो बोधिय वेगवेगळ्यो आसतात. महायानान अर्हतपदापरसूय बोधिसत्वपरिक्षेक चड म्हत्व दिलां. बोधिसत्व हो
