अशेंय दोन प्रकार आसात. गौणी भक्ती करपी भक्ताचे आर्त, जिज्ञासू आनी अर्थार्थ अशे तान प्रकार केल्यात.
भागवतपुराणान भक्तीचे णव प्रकार सांगल्यात ते अशे- श्रवण, कीर्तन, स्मरण, पादसेवन, अर्चन, वंदन, दास्य, सख्य आनी आत्मनिवेदन. ह्या प्रकारांची संख्या णव आशिल्ल्यान हे भक्तीक 'नवविधा' भक्ती अशें नाव पडलां. नारदान गूणमाहात्म्य, रुप, पुजा, स्मरण, दास्य, सख्य, कांताभाव, वात्सल्य, आत्मनिवेदन, तन्मयताय आनी परमविरह अशा इकरा आसक्तींनी भक्तीचें वर्गीकरण केलां.
विंगड विंगड धर्म, संप्रदाय आनी भक्त हांणी ईश्र्वर आनी भक्त हांच्या नात्याविशीं वेगवेगळ्यो भूमिका घेतल्यात. देवाक स्वामी, आवय, बापूय, भाव, गुरु, इश्ट, आत्मो अशीं कितलींशींच नाती लायल्यांत. ईस्लाम धर्मांत देव हो स्वामी आनी भक्त हो ताचो दास अशें मानला. किरिस्तांव धर्मांत देवाक बापूय मानला. कांय शाक्त पंथीय उपासकांनी स्वताक आवय आनी देवाक आपलो पूत मानिल्ल्याचें सांगतात. मधुराभक्ती नांवाच्या भक्तीप्रकारांत देवाक घोव वा प्रियकर आनी स्वताक ताची बायल वा प्रेयसी मनलां. स्वता बायल आशिल्ले मीराबाई सारकिल्ल्या भक्तांनी हें नातें मानलाच, पूण चैतन्य महाप्रभू, गुलाबराव महाराज ह्या दादले भक्तांनीय हें नातें मानलां. सूफी पंथाच्या भक्तांनी ईश्र्वराक प्रेयसी आनी स्वताक प्रियकर मानून ईश्र्वरभक्ती केल्ल्याचें दिसता. देवाक आपली आवय मानपी कितलेशेच संत महाराष्ट्रांत जावन गेले. अर्जुन, सुदामा हे भक्त देवाक आपलो इश्ट मानताले. नातें दाखोवपी लिंगवाचक उतरां ही लाक्षणिक आसतात. पूण ईश्र्वर हो परमप्रेमास्पद आसा हेंच ह्या उतरांतल्यान दाखोवपाचें आसा. तेखातीर ज्ञानेश्र्वरान आनी हेर संतांनीय देवावांगडा भक्तांचीं वेगवेगळीं नातीं मानल्यांत.
यज्ञ-याग हातूंतल्या घुस्पागोंदळाच्या कर्मकांडाक लागून आनी भारतांत इतिहासपुराणांनी परिपुश्ट केल्ल्या तशेंच संतांनी आपणआयल्या भक्तीमार्गाक लागून वैदिक यज्ञयागाचें म्हत्व उणें जालें. हाचे उरफाटें, भक्तीमार्ग हो सामान्य मनशांचे नदरेन सादो, सोपो आनी सहजसाध्य आशिल्लो. सगळ्या जातींच्या आनी वर्णांच्या बायल-दादल्याकं ह्या मार्गांत प्रवेश आशिल्लो आनी आसा. हो मार्ग चड करुन प्राकृत भाशेंतल्यान मांडिल्ल्यान सगळ्यांक लागींचो दिसलो. तशेंच हातूंत पयसो, कश्ट, वेळ ह्यो गजाली सामान्य मनशाचे कुवतींतल्यो आशिल्ल्यान तो चड लोकांरुचीचो जालो.
भक्ती हें मुक्तीचें एक साधन. पूण संतांनी भक्तीक मुक्तीपरसूय श्रेश्ठ मानलां. ईश्र्वराची भक्ती करतना जल्म-मरणाच्या भोंव-यात परतून परतून भोंवचें पडल्यार उपकारता अशें भक्तीचें माहात्म तांणी सांगलां. भक्तिमार्गाप्रमाण परमभक्तिच्या अणभवाखातीर परलोकांत वचचें पडना, ह्या संवसारांतूच अंतिम सत्याचो अणभव घेवंक मेळटा, हें ह्या मार्गाचें खाशेलपण. भारतीय संस्कृतींत भक्तीचो खूब मोलादीक वांटो आसा. रामानुजाचार्य, मध्वाचार्य, वल्लभाचार्य आनी अंबार्क ह्या वेदांती आचार्यांनी मोक्षप्राप्तीचें साधन म्हणून भक्तिचें म्हात्म्य प्रस्थापीत केलें. तुलसीदास, रामानंद, कबीर, सूरदास, मीराबाई ह्या भक्तांनी भक्तीमार्गाक आपलें म्हान योगदान दिलां. चैतन्य संप्रदायान भक्तीक साध्य मानलां. महाराष्ट्रांत वारकरी संप्रदायान वैश्णव भक्तीचो प्रभाव तयार केलो. ज्ञानेश्र्वर, नामदेव, जनाबाई, एकनाथ, तुकाराम, रामदास हे नामनेचे संत महाराष्ट्रांत जावन गेले. हिंदू भक्त ईश्र्वरी अवतार आनी मूर्तीपुजा हांकां चड म्हत्व दितात.
भक्तिविशींचे वाड्मय संवसारांतल्या वेगवेगळ्या भाशांनी निर्माण जालां. क्रिस्तांवांचो धर्मग्रंथ 'बायबल' हो भक्तीन भरला. बारताच्या सगळ्या मुखेल भाशांनी व्हड प्रमाणाचेर भक्तिसाहित्य मेळटा. आळवारांचो प्रबंधम् हो ग्रंथ भारतांतल्या भक्तीमार्गाचो मूलस्त्रोत मानतात. नायन्मारांचें भक्तीसाहित्य हें शास्त्र, चरित्र आनी स्तोत्र ह्या तीन भागांनी विभागलां. भगवद्गीता आनी भागवत हे भक्तिमार्गाचे दोन मुखेल आगारग्रंथ आसात. भक्तिची शास्त्रीय मांडावळ करपी शांडिल्यभक्तीसुत्रां आनी नारदभक्तिसुत्रां हे दोन सुत्रग्रंथ आसात. ह्या ग्रंथांचेर भाश्याय आसात. रुप गोस्वामी हाचो भक्तीरसामृतसिंधु, मधुसूदन सरस्वती हाचो 'भक्तीरसायन', सक्ष्मीधर हाचो 'श्रीभगवन्नामकौमुदी', अनंतदेव हाचो भक्तीनिर्णय हे द्रंथ भक्तिचों विवेचन करपी म्हणून प्रसिद्द आसात.
हिंदी साहित्याचो विशिश्ट कालखंड हो 'भक्तिकाळ' ह्या नांवानूच वळखतात.
पूरक नोंदःभजन.
भगत, निरंजन
(जल्मः१८ मे १९२६, अहमदाबाद).
नामनेचो गुजराती कवी. मुंबय विद्दापिठांतल्यान इंग्लीश विशय घेवन १९५० वर्सा तो एम. ए. जालो. उपरांत तो अहमदाबादेक इंग्लीश विशयाचो प्राध्यापक जालो. 'साहित्य' ह्या गुजराती त्रैमासिकाचें कांय काळ ताणें संपादक म्हणून काम केलें.
ताणें परंपरीक संस्कृत छंदांतूय कांय कविता, उत्कृश्ट सुनीतां आनी मुक्तकेय रचल्यांत.
कोरांतिल्ले भाशेन रेखीव उतरां, संपन्न लय आनी उण्यांत उणीं उतरां अशीं ताचे कवितेचीं खाशेलपणां आसात. ताचे दर एके कवितेंत असामान्य अशी लय दिश्टी पडटा. सौंदर्यनिश्ठा, भास, लय, भावना, अलंकार आनी रचणुकेची पद्दत हांकां लागून निरंजनाची कविता ही आदले पिळगेचे कवितेपरस वेगळी आसा.
छंदोलय (१९४९), किन्नरी (१९५०), अल्पविराम (१९५४) आनी
