राज्या हांचे शीमेचेर सह्याद्रीचे वळींत ही न्हंय सुरू जावन ती अस्तंतेक दोना पावला आनी मुरगांव बंदर हांचे मदीं अरबी दर्याक मेळटा. गोंयच्या दोंगराळ आनी लोक वस्ती कमी प्रमाणांत आशिल्ल्या अशा सत्तरी वाठारांतल्यान ईशान्य -नैर्ऋत्य दिकेन व्हांवत येवन फोंडे तालुक्यांत ती वायव्य दिकेन व्हांवता. फुडें सेंट अस्टाव्हामलागीं ही न्हंय परत अस्तंते दिकेन व्हांवता आनी पणजी शार हुपून दर्याक मेळटा. दावेटेन मेळपी खांडेपारची न्हंय ही तिची म्हत्वाची उपन्हंय आसून उजवटेन साखळे, दिवचल आनी म्हापशेंच्यो हेर मुखेल न्हंयो मेळटात .ह्या न्हंयांखेरीज मांडवी न्हंयच्या तोंडाकडेन प्रदेशांतली कुंभारजुंव्याच्या कालव्यावटेन दक्षिणेकडली जुवारी न्हंयेलेगीत मांडवी न्हंय जोडल्या . तशेंच नानोडें ,नानुस, व्हाल्व्होटा ह्यो ल्हान न्हंचोय मांडवीक मेळटात.
हे न्हंयोच्या संथ प्रवाहाक लागून न्हंयेत खूब कडेन गाळ जाता. तशेच तिका येवन मेळपी न्हंयांच्या फांटयांक लागून ल्हान व्हड जुंवे तयार जाल्यात . ह्या जुंव्यानी दिवाडे हो मुखेल जुंवो आसून तो म्हापशेंचे न्हंयेक लागून तयार जाल्लो . चोडण हो आनीकय एक जुंवो उल्लेख करपासारको आसा. कुंभारजुंव्याच्या कालव्याक लागून तिसवाडी वा इल्हास जुंवो तयार जाला.
अंतर्गत उदका- येरादारीखतीर मांडवी न्हंचो ४१किमी. चो वाठा वापरांत आसा. गोंयच्या अर्थकारणांतलो मुखेल घटक जावन आशिल्ले खनिज निर्यातीक हे अंतर्गत उदका- येरादारीचो खूब लाव जाला.तेभायर थळाव्या उत्पादनाचें हाड-व्हर करपाकूय मांडवी न्हंयेचो उपेग जाता. मुंबय -गोंय ह्या आंतरराज्य प्रवासी वाहतूकीचें गोंयांतलें पणजी शारांलें बंदर हें मांडवी न्हंयेचें मुखेल बंदर आसा. न्हंचे देगेवयली नुस्तेमारी हें मांडवी न्हंचें म्हत्वाचें योगदान . पर्याटकांखातीर नौका-नयन ही हे न्हंयेची आनीक एक खसीयत.
पणजी- बेतीक जोडपी दोन पूल आनी बाणस्तारीचो पूल हे मांडवी न्हंयेवयलें तीन मुखेल पूल आसात. गोंयची राजधानी पणजी, इतिहासीक आग्वादचो किल्लो,ओल्ड गोवा हें धर्मीक केंद्र हीं हे न्हंयेचे देगेवयलीं मुखेल ठिकाणां आसात.
-कों. वि. सं. मं.
मांडोः एक नाच प्रकार . मांडो हो उदेंत आनी अस्तंत संस्कृतीचो सुमेळ सादपी नाच- गाण्यांचो प्रकार. फिरग्यांचे राजवटीवांगडा गोंयांत खिस्ती धर्म आयलो आनी तेचबराबर पुर्तुगेज भास आनी अस्तंती संगीत हांची रुजवण जाली. हांतुतल्यानूच मांडयासारको गीतप्रकार जल्माक आयलो. पुर्तुगेज संस्कृीच्या प्रभावाखाला जगपी गोंयच्या एका क्रिस्तांव वर्गान कोंकणी भाशेंतल्यान उक्तायल्ल्यो आपल्या मनांतल्यो संगीतरुपी भावना म्हळ्यार मांडो.
मांडो हें उतर कशें घडलें हेविशीं विंगड विंगड मतां आसात. एका मताप्रमाण मांड ह्या उतरावयल्यान तें घडलां. मांड म्हळ्यार गांवांत लोकांनी एकठांय येवपाची, नाचपाची , गावपाची सुवात. मांडो गायतना , नाचपाची गावपाची ,एकठांय येवपाची प्रक्रिया घडटा देकून वयलें नांव पडलां अशें मानतात.दुसऱ्या एका मताप्रमाण मांडप ह्या उतरावयल्यान तें घडलां. मांडयाची सुरवात काजाराच्या सालांनी जाली. त्या वेळार व्हंकल मांडयाच्या नाचांत सहभागी जावन सगळ्या इश्टां -सोयऱ्यांमुखार गीतांच्या रुपांन आपल्या मनांतल्यो भावना मांडटाली. ह्या मांडपावयल्यान वयलें नांव घडलें. पुरतुगेज उतर "मांडो" ( Mando-an order,a command) ह्या उतरावयल्यान कोंकणी "मांडो" ( Manddo) हें उतर घडलें अशेंय एक मत आसा.
मांडयाचो जल्म केन्ना जालो हाची निश्र्चित तारीख मेळना, तरी एकुणिसाव्या शेंकडयाच्या मध्यावयलो तो काळ , अशें विद्दानांचे मत आसा. इ.स. १८४० वर्सा बरयल्लो पयलो मांडो मेळिल्ल्याची नोंद मेळटा. सुरवातीच्या काळांत रचिल्ले मांडे मौखीक स्वरुपांतूच गोंयच्या समाजांत घोळणुकेंत आशिल्ले दिसतात ,ते रचणाऱ्यांची नांवां मेळनात.
मांडयाचो जल्म साश्ट तालुक्यांत जालो. कुडतरी, चिंचोँणें आनी लोटली हे मांडयाचे कुळार गांव . ह्या गांवांनी पयलीं मांडे तयार जावन उपरांत गोंयभर पातळ्ळे अशें विद्दानांचें मत आसा. साश्ट ,बारदेश आनी तिसवाडी ह्या तालुक्यांनी आयज भरपूर रचणूक जाता आसली तरी गोंयच्या दर एका तालुक्यांत जंय क्रिरिस्तांव समाज आसा थंय मांडयाची लैकिकता दिसता.
मांडो हो गीतप्रकार, ताका नृत्याची जोड आसता. ती ताक उपरांत जुळ्ळी अशें मानतात. मांडो नाचतना ' दादले बायलो' अशो दोन रेगो करतात आनी एकामेकांचो जोडीदार थारावन एकामेकां सामकार उबे रावतात. संगीताच्या ठेक्याचेर मंदगतीन पावलां उडयत अस्तंती पद्दतीन नाचतात. नाचपाचे हालचालीवांडाच नाचप्यांचे नदरेंतल्यान उक्तायल्ल्या भावांकूय म्हत्व आसता.
बायलो 'तळप' नांवाचो बेस घलतात. हो भेस लांबचे लांब, पांयार लोळपी असो आसता. हो भेस माकाव, ब्रह्मदेश हांगासावन आयलो अशें मानतात. बायलो साडीय न्हेसतात. पायांक चिनेलां आनी हातांत आयणो धरतात. दादले 'फात-किमांव' असो भेस करतात आनी हातांत रुमाल धरतात. समाजीक बदलाप्रमाण मांडयाचो भेसूय बदलत चल्ला.
मांडयाची गीत मंद आसतात. ताक रेबेक आनी घुमट ह्या दोन वाधांचें संगीत लागता. केन्ना केन्ना रेबेकांव हें वाधय वापरतात. मांडयाचो कुंपास ६/४ असो आसता. मांडयांत तीनापरस चड कडवीं आसतात आनी तीं दर चार वळींचीं आसतात. केन्ना केन्ना हातूंत बदलूय दिसता.
