Page:Konkani Viswakosh Vol3.pdf/771

This page has not been proofread.

आपले फक्त ५०वर्सांचो पुरायेंत ताणें हो लिखणाचो मोलादीक वावर केलो.ताणें केल्ल्या ह्या संशाधनाखातीर गुजराती साहित्याक हें लोकसाहित्याचें भांडार मेळ्ळें.


मेघालयः भारताच्या २२ घटक राज्यांतलें ईशान्य वाठारांतलें एख राज्य. क्षेत्रफळः २२,४२९ चौ.किमी.लोकसंख्याः १,७६०,६२६(१९९१). शिलाँग ही ह्या राज्याची राजधानी आनी राज्यांतलें एक व्हड शार. मेघालयाचे उतरेक आनी उदेंतेक भारतांतलें आसाम राज्य आनी दक्षिणेक तशेंच अस्तंतेक बांगलादेश आसा. पयलींच्या आसाम राज्यांतले गारो हिल्य, संयुक्त खासी आनी जैतिया हिल्स जिल्ह्यांचे मेळून २१ जानेवारी १९७२ दिसा भारतीय संघराज्यांतलें एक राज्य म्हूण मेघालयाची स्थापणूक जाली.


न्हंयोः हांगाच्या दोंगरी आनी पठारी प्रदेशांतल्यान खूब न्हंयो व्हांवतात. चडशो न्हंयो तळपांतल्यान आनी दोंगरातल्यान व्हांविल्ल्यान त्यो चड नेटान व्हांवतात. तेखातीर मदीं मदीं धबधबे तयार जातात. राज्याच्या गारो हिल्स जिल्ह्यांतल्यान कृष्णाई, कालू, भुगई, निताई, सोमेश्र्वरी न्हंयो व्हांवतात. खासी हिल्स जिल्ह्यांतल्यान किनशी, खी, उमत्र्यू, उमनगॉट, उमिआम मावफ्लांग आनी उमिआम ख्वानख्वान जाल्यार जैतिया हिल्स जिल्ह्यांतल्यान कोपिली, म्यिंटडू आनी म्यिनटांग ह्यो न्हंयो व्हांवतात. शिलाँगसावन १६किमी. अंतराचेर बडापानी लेक हें तळें आनी उमिआम हो नामनेचो जलविघुत्निर्मीती प्रकल्प तशेंच चेरापुंजी लागसार मॉसमाई हांगाचो नोहस्नीगथिआंग धबधबो पळोवप सारको आसा.


दोंगरी वाठारः मेघालय हो दांगरी वाठार. अस्तंतेकडल्या गोरा दोंगुल्ल्यांची उंचाय ३००मी. जाल्यार उदेंतेकडल्यान खासी दोंगुल्ल्यांची उंचाय १,८०० मी. आसा. जैतिया दोंगुल्ल्यांची उंचाय मात्शी उणी आसा. 'शिलाँग पीक' ही राज्यांतली सगळ्यांत उंचेली सुवात आसून तिची उंचाय १,९६५ मी. आसा. अस्तंतेकडे गारो दोंगुल्ल्यांतलें १,४१२ मी. उंचायेचें नोक्रेक हें राज्यांतलें दुसरें उंचेलें तेमूक आसा.


जमनीचे प्रकारः हांगाचे जमनीचे तीन प्रकार करूं येतात. दक्षिणेकडलो देंवती आशिल्लो प्रदेश पठारी प्रदेश आनी उतरेकडल्या आसामाच्या देगणा लागसारचो मात्सो देंवती आशिल्लो वाठार. अस्तंतेपरस उदेंतेकडल्या प्रदेशांतली उंचाय वाडत वता. राजधानी शिलाँग हो मध्यवर्ती पठारी प्रदेश.


हवामानः नैर्ऋत्य मोसमी वाऱ्यांच्या काळांत. बंगालच्या उपसागरा वयल्यान आयिल्लें बाश्पान भरिल्लें वारें आनी कुपां मेघालयाच्या दोंगराळ वाठारांत येतात. हें वारें आनी कुपां दोंगराळ प्रदेश आशिल्ल्यान आडावतात. ते खातीर ही भूंय सदांच कुपांनी भरिल्ली आशिल्लयान तिका मेघालय म्हण्टात. गारो हिल्स हांगाचें वर्सुकी तापमान चडांत चड ३४ से. आनी उण्यांत उणें ४ से. आसा. खासी आनी जैतिया हिल्सांतलें हेच प्रमाण अनुक्रमान २३.३ से. आनी १२ से. आसा. हांगाचो वर्सुकी पावस १००० ते १२०० सेंमी. आसा. जगांत सगळ्यांत चड पावस,ह्या राज्यांतल्या चेरापुंजी आनी मॉसिनराम ह्या सुवातींनी अनुक्रमान १३०० सेंमी. आनी १८००सेंमी. इतलो पडटा. राजपाटण शिलाँग हांगाचो वर्सुकी पावस २४१.५सेंमी. आसा.


वनस्पत आनी मोनजातः चड पावसाक लागून हांगा रानांचोय वाठार चड म्हळ्यार ८,५१,००० हेक्टर इतलो आसा. पाइन, सायल, कोंडो तशेंच बर्च, ओक, बीच, गुरग्रा, हळदू, डालू आनी कवठी चांफो ही वनस्पत हांगा चड प्रमाणांत मेळटा.


हत्ती, वाघ, हरण, सांबर, भांगरामाजर, हुलॉक, रानदुकर, रानरेडो, रानगवो, लांडगो, सोंसो, माकड, शेंपडी नाशिल्लो माकड, सोरोप, चानी, मोर, तितर, कबुतर, हॉर्नबिल. रानबदक, पोपट ही मोनजात थंय आसा.


इतिहासःपुर्विल्ल्या काळांत ब्रह्मदेश आनी मिझो ह्या वाठआरांतल्यान मेगोलियन वंशाचे लोक हांगा येवन रावले. आहोम लोक आसामांत राज्य करताले. तांकांलागून ह्या वाठाराचेर हिंदू संस्कृतायेचो प्रभाव पडलो. खासी, जैंत्या आनी गारो ह्यो हांगाच्यो मुखेल जमाती. ब्रिटिशांवेळार हांगा परत परत येताल्यो. मेघालयांतली मुखएल खासी जमात मॉनख्मेर वांशित परंपरेंतली आसून जैंतिया जमात लेगीत हेच परंपरेंतली आसा.गारो जमात तिबेट परंपरेंतली. हे लोक बोडो भास उलयतात.


खासी-जैत्या ह्या जमातींच्या मुखेल्याक सीएम् ह्या नांवान वळखतात. ब्रिटिशांच्या सुरवेच्या काळांत हांगा २५ वयर सिएम् आपापल्या