Page:Mga Binalaybay V.3.pdf/73

65 KUNDIMAN ‘¹’

Sa pagkamatuod nagahipos man

Ang akon dila kag tagipusuon.

Nakita sang gugma’ng halit

Kag ang kalipay nagapahilayo,

Tungod kay ang Pungsod

Linutos kag binihag

Sa pagpatumbaya

Sang taggahit nga pangulo.

Apang magabalik

Sa pagpamanagbanag sang adlaw;

Sa kalain sang buot sang tanan manginlwas

Ang banwa nga ginlupig;

_________

(1) May diutay nga pangduhadoha (pangduhadoha lamang) nahanungod sa tunay nga tagsulat sini nga binalaybay.

Sa Kinabuhi kag mga Sinulatan ni Dr. Rizal, p. 355, si Retana nagasiling:

“4. Kundiman. Binalaybay nga napetsahan sa Manila sang 12 sa Septyembre sang 1891. (Si Rizal didto sa Gante.)”

Sa bahin sang maragtas sang mga sinulatan sang amo nga libro, isip 91 (p. 467), ginapamatud-an:

“ ‘Binalaybay nga sinulat sa Paris, 1889. Ang isa ka tipik ginbantala sa Tomo IV ::sang Archivo del Bibliofilo Filipino nga may tig-ulo

nga Kundiman. — Amo ini ang siling ni Gg. Ponce. Matalupangdan

nga ang tipik nga ginhuwad ko sa Archivo, napetsahan sing 12 sa

Septyembre 1891, kag amo man ang naggwa sang panahon sang pagsumbong kay Rizal. ::Ginhimutig ni Rizal nga sia ang tagpatok sini nga

malip-ot nga binalaybay, nga dapat amo man nga sa tig-ulo nga Kun­

diman, kag sanglit binalaybay ni Rizal, naggwa sa El Pueblo, sa Cebu,

sa iya tangkas sang 18 sa Abril sang 1900, suno kay Dn. Vicente Elio.”

Si Dn. Epifanio de los Santos amo ang nagbutang sang pangduhadoha,

nga ang iya ginpasandigan nga kuno nakita niya, sa mga sinulatan ni P. A. Paterno, ang huwad sang amo nga Kundiman, sa agi gid kag may lagda ni Paterno.

Si Gg. Julian Cruz Balmaceda, mananabdong nga tagalog kag mamalaybay, nagsikway sang ginapatihan ni Gg. Santos, kag, sa iya panaysayon nahanungod sa Ang Tatlong Panahon ng Tulang Tagalog, sa atubangan sang Institute de Lengua Nacional (Julio 28, 1938), iya ginbaisan sing may tuman nga isip ang nahanungod sa tunay nga tagpatok sini nga Kundiman kag, sang tapes niya masusi, ang ikasarang kag panagibuot ni Rizal kag ni Paterno, sa banwa kag sa kaugalingon, iya ginpat-od nga sa indi mabais ang binalaybay indi mahimo nga mangin iya ni Paterno kundi iya gid ni Rizal.

Si Dn. Jayme C. de Veyra, sa iya bahin, nagasiling:

“Si Rizal, kag si Rizal lamang, ang dapat nga makaamba siua:

ang mga kaisipan kag mga balatyagon nga ginapahayag sini nga mga

dinalan nadihon na ni Rizal indi sing makaisa lamang,, sa bug-os ukon

sa putapota; kag sa ibabaw sang pagpanghimutig nga ginpatok ni

Rizal — nga si Retana na gid daw indi magpati, bisan kami subong

man —, padayunon naton ang pagpati nga ang amo nga mga balatyagon

kag amo nga mga kaisipan iya, kag iya gid, kag... kon indi man,

bagay nga mangin iya.”

HISTORICAL DATA BANK

NHI