xii
dai ako naniniwalá sa mga ikaduwang kaisipan, asin
laló na kun mapádapit ki Rizal, sa síring na pagkahinaragbó. Tapat na gáyong makidios, asin haros may pakalábot sa mga mapangastílang mga kamatean kan mga
kasapi sa melodrama. Na kun si Satan, na hominampang
sa áking si Leónido, itinuyaw sa banwaan na tominalikod sa pagsamba saiya45,
- "Mga dámat, mga digmaan
- asin lakop nin kabangisan,
- na mga pagsalakay,
- sa manibaibang kaporoan,
- mga panahon na nagdadangádang;
- símong baribía, banwaan,
- nin dugó asin lúhang túnay
- an napapahá na baybay
- nin sa bansang kalangtadan;"
ito gabós asin labis pa sa kinuritan ni Retana, dai ako
minátubod na makatao nin bahígay sa mga inaapod
na mga "espiritus zahories", o mga natatalaga, o mga
handang humánap, síring sa sabi kan banwaan, nin
limang bitis sa ikós46; alágad sa pagogid nin mahúsay kan kabilogan, dai nin minalaglag kan kabulanosan na, síring sa ipinahayag na nyamó, na nagboborobaranday, nanorosarongat, sa pagingat kan kadagkahan kan naghihiling, asin lambang orangan47 sa drama nangangatawan48 kan papel na ipinánongod saiya kan kagsúrat. Asin maháyag logod na dai ako
minasólang sa mga pagsadol o sa mga pagsadol ni Retana, atá nganí naoogma ako kan saiyang marhay na
pakakita asin irinorokyaw ko an kaisipan sa kasuratan
na itinalaga na makatábang sa pagbílog nin sarong bansá.
Huli kan paglakbang nin nagkapirang kabtang kan toklós na iniho, samúyang isinisikwal an pag-atidátid kan Sa Tampi nin Pasig -- tangáning dai kami makalabi sa hinolawán nyamó na dai kami magkálat, -- dai kami nin ibang sabihon kundi an saiyang katuyohan na irokyaw sa pagagi sa sálog, an Virgen nin Antipolo; na huli kaini, sarong pangkat nin mga akí na saíyang mga devoto naghandá nin mga katutubong álay -- togtog, mga
- 45 Ki Satán (Satanás).
- 46 Naghahanap nin sarong bagay na imposible.
- 47 Personaje.
- 48 Nagrerepresentar.
- 45 Ki Satán (Satanás).
