—Tinuod?
—Naghunahuna ka nga mahimo nga ako nasayóp —miingon nga nagpahiyum sa dakung kasubo; —karon may hilanat ako ug tawo ako nga masalaypon sama sa uban: homo um et nihil humani a me alienum puto,1 matud ni Tcrcncio; apan kon usahay itugot ang pagdamgo, nganong dili man kita magdamgo niadtong mga butang makalipay sa atong hunahuna sa katapusang mga takna sa kinabuhi? Ug unya, ako usab intawon nabuhi lamang sa mga damgo! May katarungan ka: nagdamgo ako! Ang atong mga batan-on walay laing gihunahuna kon dili ang pangulitawo ug paglingaw-lingaw lamang: labfng dakung panahon ang ilang gawion ug labi silang maghago aron paglimbong ug pagbuong sa dungog sa usa ka dalaga kay sa paghago alang sa kaayohan sa ilang lungsod; ang atong kababayen-an, tungud sa pagbantay ug pag-atiman 'sa balay ni Bathala, mahikalimot na lamang hinuon pag-atiman sa ilang kaugalingong panimalay; ang atong kalakin-an makugihon la mang alang sa kahilayan ug mohangkub niadtong mga butang makauulaw; ang kabataan managmata taliwala sa kangiub ug mao day ilang hingkat-onan kadtong mga paagi ug mga butang kinaraan ug wala gihapon mausab; ang mga batan-on nanagpuyo nga wala magbaton mga bililhong tinguha, ug ang mga hamtong, nga wala makahatag sa katilingban bisan diyutay nga kaayohan, magpulos lamang aron paghatag dautang mga sulundon sa mga batan-on . . . Ikalipay ko ang kamatayon . . . claudite jam rivo, pueri.
—Buut ba ikaw moinum ug tambal? —nangutana si Don Filipo aron pagpalain ug sulti sanglit nakapasubo man sa tigulang kadtong mga butang ilang gihisgotan.
—Ang hapit na mamatay dili magkinahanglan ug tambal; kamo hinuon nga manghibilin. Ingna si Don Crisostomo nga dumuaw siya kanako ugma, kay adunay mga butang hinungdanon uyamut nga akong isulti kaniya. Sulod sa pipiia ka adlaw ako mohalin na. Ang Pilipinas nagapuyo sa kangitngitan!
Nangagi una ang pipila ka gutlo nga sultisulti nila, mao pay pagkanaug ni Don Filipo nga nagaligdong pag-ayo ug nagahinuktok.
—450—
