ANG BAGAY LAMANG AYHAN nga indi mabais nga
kinatuhay sang tawo sa mga sapat, am6 ang katahuran nga ginahalad nila sa mga nagtaliwan. Kag butang nga katingalahan!
Ini nga pamatasan labi nga nagpanggamot kon maglabi kadiutay
ang nahibal-an sang mga banwa.
Ginsulat sang mga mamaragtas nga ang una nga mga pumoluyb sang Filipinas nagtahod kag nagpakabalaan sang ila mga nagliligad;1 karon taligmato ang nagakahanabb: ang mga patay amo ang maghalangad sa mga buhi. Ginsugid man nila nga ang mga taga-Nueva Guinea, nagtagb sa mga kahon sang mga tul-an sang ila mga patay kag ginpadayon nila ang pagpakigsugilanon sa ila; ang kalabanan nga bahin sang mga banwa sa Asia. Africa kag America naghalad sa ila sing mga pagkaon nga labing’ manamit nga ila linutban ukon yadto’ng sang buhi pa sila ila naluyagan.
(1) Nagpakabalaan sang ila mga nagliligad — Ang hambal nga “Anito” sa masunson ginahatagan sing kahulogan nga “Idolo,” wala’y sapayan nga may iban pa nga kahulogan. May mga anito nga nanuhaytohay ang ila nakadtoan, may ara nga sa bukid. sa mga kaumhan, sa kadagatan, kag iban pa. Ang mga kalag sang mga katigulangan sang una ginabilang sang iban nga am6 ang mga anito. Ginabilang man nila nga mga anito ang pila sang mga buhi nga tinuga. subong abi sang buaya, bukay nga halo, pula nga pasayan sa tubig nga matabang kag ibp. Ang pagtuo sa mga anito, ginasugid, nga amo ang sadsaran sang pagtuluohan sang mga pilipinhon sadto, kag sang tanan nga malayunhon.
Sa mga tagalog ang anito amo ang kalag sang ila patay, nga ila ginaludhan kag ginahangad. Tungod sini makita nga sa mga diksyonaryong’ tinagalog ang kahulogan sang anito amo ang idolo. Ang amo nga tinaga sanskrito, sa mga malayunhon amo ang hantu, nga kon sayuron kalag. Ang mga kapangpangan nagabilang man sang anito nga kalag sang napatay.
Sa sini nga mga anito ukon mga kalag sang nagliligad ang mga pilipin hon nagahikot sing nagkalainlain nga mga padihot sa pagpakita sang ila pagpakamahal, pagpakabalaan kag pagtaha. Subong abi halimbawa sa ila pagpangayo sing pahanugot, tabang, bulig, kag indi sila paghalitan, nga indi sila pagbilangon nga mga kaaway, kag ibp. Nagahimo sila sing nanuhaytohay nga mga padihutan subong abi sang mga masunod: kon luyag sila mang-ipo sang mga bulak ukon sang mga bungangkahoy, nagapangayo sila anay sing pahanugot sa anito, nono, ukon maligno agud ila makuha. Kon sila mag-agi sa mga uma ukon mga wayang, mga suba, mga sapa ukon mga tulogban, dalagko nga mga kahoy, mga kawayanan, mga talunan kag iban pa nga mga du6g, nagahatag gid sila anay sing panabitabi sa mga anito, nono, tamawo ukon ano nga maligno. Kon sila halimbawa mapilitan sa pag-utod ukon pagpukan sang dalagko nga mga kahoy, ini ila ginadagaan sang manok, baboy ukon mga pagkaon kag ginapakibutkibotan sang mga halambalanon sa mga babaylan agud malikawan ang pagpangakig kag paglain sang buot sang ginakunokuno nga mga maligno ukon mga kalag nga nagapuluyo dira.
