Filipinas.— Kon magsakà kitá, masampot kitá gilayón sa isá ka
masangkad nga hulolatan, ambot kon tungód sa anó, nga karón
nga gab-i gamiton nga kalan-an kag lalantonan man sang orkesta.
Sa tungâ may isá ka malabà nga latók, nga napunihán sing madamò
kag matahúm, daw nagapangiláy sa dumolugok nga may matam-is
nga mga panug-an, kag nagpahog sa mahuluy-on nga pamatan
on nga babae, ang kubós nga dalaga, nga sa duhá ka taknà nagpakigbuylog sa mga dumalay-o, nga ang ila hambal kag sugilanon
may ugali nga tuman ka pinasahî. Sa atubang sini nga mga handà nga tawhanon yarà ang nanarîsarí nga mga kwadro sa mga
dingding, nga naglaragway sang mga butang sa pagtuluohan ka
tulad sang "Purgatoryo", "Impyerno". "Ang Katapusan nga Paghukóm", "Ang Kamatayon sang Matarong," "Ang Kamatayon sang
Makasasalà", kag sa nalikód nayon, nasulód sa isá ka matahúm
kag makagalanyat nga marko sa banhay sang Renacimiento nga
linukit ni Arevalo,3 ang isá ka makahalawhaw nga dinuagán may
daků nga kasangkarón diín makità ang duhá ka tigulang nga
babae ... Ang sinulat nagasiling: Nuestra Sra. de la Paz y Buen
Viaje, nga ginahangad sa Antipolo, sa dagway sang isá ka
manogpakilimós nga nagduaw sa pagmasakit sang matinuohon kag
bantog nga si Kapitana Ines.4 Ang dinuagán, kon walâ nagapakità sing tuman nga arte, sa baylo may kapin nga pagkamatuod:
babae daw isá na ka bangkay nga nagtagas
ang masakitón nga
tungod sa pagpalangdalág kag pagpanglagtum nga bayhon sang
iya nawóng; ang mga baso kag ang ibán pa nga mga butáng, iní
nga mga kasangkapan sa madugay nga pagmasakit, naguhit sing
maid-id nga patí ang mga unód makità. Sa pagtan-aw siní nga
mga kwadro nga nagapukaw sang kahilab kag pagpabatyag sang
mga kaisipán sa mga pagkaon, ayhan may nakadumdom nga ang
matinamayon nga tag-iya sang baláy nakakilala sing maayo sang
batasan sang kalabanan sang nagapulungkò sa latók, kag sa
pagtagò diutay sang iya painuino binitay niya sa kisamí ang
malahalon nga mga lámpara gikan sa China, mga hawla nga wala
sing pispis, mga bolabola nga nahibò sing asugi, mga pulá, mga
Iunhaw kag mga asul, mga tanúm sa hangin nga layâ, mga
isdà mga uga kag pinahabok nga gintawag nila nga botete, kag
ibán pa, tinakpan ang tanán, sa pihak nga nagaatubáng sa subâ,
___________
(3) Arévalo May duhá ka Arévalo: si Bonifacio kag si José, ang nahauna dentista kag maayo man sa arte, ang ikaduhá eskultor. Ambot kon diín siní sa ila ang ginasambit ni Rizal.
(4) Kapitana Inés-Ang isa ka kwadro nga kaangay man sang yara sa kombento sang Antipolo.
