- 427
Si Ibarra nagtindog sa iya pulungkban.
— O, indi ka maghiwasa! ang pagpalahi indi na isa ka pagkuha sang dungdg sa iya ukon isa man ka pagkuha sang dungog sang bana: ang dungog kag huya wala na pagluntad. Ang bana nag-ayo sa iya mga pilas kag nagpanagb kaupod sang iya asawa kag sang iya anak sa kabukiran sini nga puod. Diri nag-anak ang babae sing isa ka bata nga indi sangkap sa lawas kag punb sing mga balatian kag wala’y palad nga napatay. Diri nangabuhi sila sing pila pa ka bulan, nga mga makaluluoy, nga naligwin, nga gintamay kag ginpalagyuhan sang tanan. Indi na masarangan sang akon lolo ang pag-antos sang ila kasisit-an kag indi sia makahas nga katulad sang iya asawa, naghikog sia nga nalumos sa kasakit sa pagtan-aw sang iya asawa nga masakiton, nga wala sing maskin ano nga tabang kag pagtatap. Ang bangkay nagtagas lamang nga gintan-aw sang anak nga halos makatatap sang iya iloy nga nagmasakit, kag ang malain nga bahu nasapwan sang hustisya. Ang akon Iola ginsumbong kag ginpakasumala nga wala sia magpa hibalo sa mga punban; ginpabangod sa iya ang kamatayon sang iya bana kag ginpatihan, kay indi bala mahimb ina sang asawa sang isa ka makaluluoy nga sang ulihe nagpalahi sa iban? Kon sia magpanumpa, singganon nga wala pagsugid sang matiiod, kon maghibi singganon sia nga nagbutig, kag kon magsambit sang Diwa, singganon nga indi himpit ang iya pagtiio. Wala’y sapayan, ginhatagan nila sia sing kaliioy kag ginhulat nila ang iya paganak agud sa ulihe hanuton sia: nakasayod ka nga ang mga prayle nagpalapnag sang pagtuo nga ang mga indyo sarang lamang madumalahan sa mga hanot:(1) basaha ang ginahambal ni P. Gaspar de San Agustin.(2)
(1) Madumalahan sa mga hanot — Masami nga mga hurubaton ang masunod: “Ang indyo kag ang uway sa gihapon nagaupdanay.” “Ang uway manugdo diin ang indyo matubo,” ang mga insik nagagamit man sang hurubaton nga: “Ang indyo dumalahi nga may bugas sa isa ka kamot kag may uway sa isa man ka kamot.”
(2) Basaha ang ginahambal ni P. Gaspar de San Agustin — Sa labing’ nabantugan nga mga libro nahenungod sa Filipinas, am6 ang “Cronicas Franciscanas” nga sinulat sang isa ka misyonero nga nagpangabuhi sing 40 ka tuig sa tunga sang mga indyo kag gikan sa iya mga sinulatan kinuha ang pila ka kasaysayan nga yari sa masunod. Si Pari San Agustin wala maghatag sing maayo nga kasaysayan nahanungod sa mga pamatasan sang mga tumandok. Ang sulat niya: ‘Ang mga indyo indi masaligan, mga lag-it, mabinutangbutangon, mga palatulog, mga tamaran. mga mahadlukon, kag maluyagon magbyahe sa mga suba, sa mga linaw kag sa kadagatan . . . Ang mga mamumugon sa panguma nagabalaton sing tunga sa real nga may dugang nga pagkaon, kap nagapalangayo sing kwarta nga palinga,, nga wala nila ginabayari.”
