nakaagi. Naakig, dinalagan niya ang manunukot, dinakop sia sa
butkon, kag pinasipalahan sing masakit. Ini nga sa wala’y duhadoha nagpalamula sa kaakig bumakyaw sang iya kamot, apang
wala sia paghatagi sang imo amay sing panahon, kag sa kusog
nga nagpakilala sang apo sang mga Vasco...6 ang iban nagsiling
nga sinumbag niya, ang iban nagsiling man nga tinikwang
lamang niya; apang ang nahanabb nga ang tawo napukan
sa pila ka tikang kag nakaigb ang iya ulo sa bat6. Pinabangon ni Don Rafael ang bata sing mahipos kag dinala niya
sa hukmanan. Ang artilyero-anay ginuwaan sing dugo sa baba
kag wala na maumpawi nga napatay sang mga pila ka tion sang
ulihe. Sanglit amd ang nahanabb, pumahilabot ang hustisya, ginbilanggb ang imo amay kag ang tanan niya nga kaaway nga wala
makilal-i nagginuwa. Umolan ang madamb nga butangbotang,
ginsumbong nila sia nga isa ka pilibustero6 kag isa ka erehes:
ang magpaka-erehes sa tanan nga bahin isa ka malaot nga palad,
labi na gid sadto nga panahon kon ang puod may alkalde nga isa
ka tawo nga nagpabugal nga matinuohon, nga kaupod sang iya
mga suluguon nagpangadi sa mabaskog nga tingog sang palangadion, ayhan agud mabatian sia sang tanan kag magpalangadi man
kabuylog sa iya; apang ang magpakapilibustero labi pa gid nga
malain sangsa mangin-erehes kag magpatay sang tatlo ka manu
nukot sang mga buhis nga makahibalo magbasa, magsulat kag
magkilala sang nanuhaytohay nga mga butang.
Ang tanan
bumiya sa iya, ang iya mga papel kag mga libro pinanguha. Gin
sumbong sia nga nag-amot sa El Correo de Ultramar7 kag sa mga
pamantalaan sa Madrid, nga ginpadala ka niya sa Suiza, Alemania,
nga nasapwan sa iya nga may mga sulat kag laragway sang isa
ka pari nga ginpapatay kag ano pa ang nahibal-an ko? Gikan sa
tanan pinasandig nila ang mga panumbong. tubtob sa paggamit
sang kamisa8 bisan nga sia kaliwat sang mga taga-Peninsula. Kon
(5) Apo sang mga Vasco — Ang lolo ni Dn. Rafael tags Biscay ukon tumandok sang mga puod nga Baskongada (Alava, Guipuzcoa kag Biscay), mga puod sa Aminhan sang Espana nga ang ila mga pumoluyo may kabantugan nga makusog kag mabakod.
(6) Pilibustero — Ang nagpangabudlay sa kahilwayan sang mga puod sa iban nga kadagatan nga sakop sang Espana; ang pilipinhon nga indi sugot sang pagdumala sang pari kag sang militar. Ang tagsa ka pilipinhon nga wala paghipos kag wala pagsiling nga “Amen” sa tanan nga buhat sang pagpanglupig kag pagpakalakas gintawag sadto nga pilibustero.
(7) El Correo de Ultramar — Pamantalaan nga ginbantala sa Madrid nga maalwan sa iya mga kaisipan, uk6n nagdampig sa mga kaisipan nga makiugalingon sang mga pilipinhon.
(8) Kamisa — Bayu nga ginapalwas, inogsuot nga kinaandan sa mga pilipinhon nga maayo sing kahimtagan. Ini nga bayu wala ginapasuloa sa sarwal. Ang iban sini nga mga bayu mataas sing bili, nga hinimo sa pinya nga nagkalainlain ang duag kag nabordahan sing mga matahum.
