Bańska, Bańsko, dawniej Brzozką małą zwana,
wieś na Podhalu nowotarskiem, w pow.
nowotarskim, o 8 kil. na południe od
Nowegotargu; rozlega się po zachodniej stronie
Białego Dunajca i drogi wiodącej z Nowegotargu do
Zakopanego, ma 2081 morg. rozl. Jednę z jej
granic tworzy potok Floren, uchodzący do
Białego Dunajca. Gmina Bańska liczy 180
chałup a 876 dusz (423 mężczyzn, 453 kobiet). Parafia do Szaflar.
Bańska Bystrzyca (po węgiersku: Besztercze-Banya, wym. się Besterce-Bania, po niemiecku Neusohl, po łacinie Neosolicum), miasto górnicze w Węgrzech, w komitacie zwoleńskim (Sohler-Oomitat), w obrębie rządu prowincyonalnego preszburskiego. leży na północ od Kremnicy, Sztiawnicy (Schemnitz) i Zwolenia (Altsohl), przy ujściu rzeczki Bystrzycy do Granu, w dolinie, górami w około otoczonej, i należy do najpiękniejszych miast w Węgrzech, już to z powodu romantycznych swych okolic, pełnych wzgórz, lasów, zamków i hamerni, już to dla pięknych budowli, które samo miasto zdobią. Ludność wynosząca do 10,000 mieszkańców, składała się dawniej prawie z samych Niemców, których dla urządzenia górnictwa jeszcze król węgierski Andrzej II, w XIII w. z Saksonii sprowadził. Teraz Niemcy i Madziarowie nie wynoszą razem 1/10 części ludności, która jest słowacka, i co do wyznania składa się prawie po połowie z katolików i ewangelików augsburskich. Ma też Bańska Bystryca biskupa katolickiego, jedno gimnazyum katolickie, drugie ewangelickie, sąd komitacki, teatr, huty i szmelcownie miedzi i żelaza, hamernie, różne inne fabryki i wielką papiernię. Tutejsze damascenki (klingi) są sławne. Tajemnicę fabrykacyi ich posiada rodzina Żubrohlawskich. Władza komitatu woleńskiego rezyduje w Zwoleniu (Altsohl). Bańska Bystryca sławna jest w dziejach węgierskich, iż tu 1620 roku na sejmie, dzielny Gabryel Bethlen, królem Węgier obwołany został. (Enc. Org.)
Bar, m. nadetatowe w pow. mohylowskim, gub. podolskiej, o 100 w. od Kamieńca Podolskiego, nad niskim brzegiem rz. Rowu. Pierwotnie nazywał się Rów. W 1752 r. Tatarzy spalili go i starostę Reja Stogniewa z żoną pojmali. Za Zygmunta I-go były to stołowe dobra królowej Bony; należało do nich 5 miasteczek i 38 wsi. Nazwisko Bar nadała miastu Bona na pamiątkę dziedzicznego księztwa swego Bari we Włoszech; wykupiła je Bona od Stanisława Odrowąża i wzmocniła jako pograniczną twierdzę. Miasto otrzymało liczne przywileje i wkrótce stało się handlowem i bogatem, zwłaszcza będąc komorą celną na wołoskiej granicy. Pierwszym starostą z ramienia Bony był Wojciech z Białobok Starzechowski, podkomorzy lwowski, starosta drohobycki, który z rozkazu królowej wzniósł zamek, opasał go wałami i opatrzył w działa. Jednocześnie w murze umieszczono tablicę mosiężną, przekazującą pokoleniom imię założycielki. Po Starzechowskim nastąpił bohater Podola Bernard Pretficz, następnie Herburt i Buczacki. Po jego śmierci warownia barska powierzana tylko była dygnitarzom rzplitej; byli wiec starostami: Golski wojewoda kijowski, Stanisław Żółkiewski (między 1610—1614 założył on w B. kolegium jezuitów, które 1781 przeszło pod zarząd bazylianów a 1782 liczyło 553 uczniów), Mikołaj Potocki i Stanisław Potocki, wszyscy hetmani. Ostatnim starostą był Bohusław Radziwiłł. W czasie wojen kozackich Bar uległ zniszczeniu (1648 r.); zdobyli go kozacy pod wodzą Krzywonosa, mieszkańcy w pień wycięci. Następnych lat Bar kilkakrotnie był zajmowany przez Polaków, Kozaków i Hana Tatarskiego. W 1659 r. ziemia barska oddana w dziedzictwo Janowi Wyhowskiemu, wojewodzie kijowskiemu, i za jego czasów miasteczko znowu podźwignęło się, wrócili franciszkanie, a Jan Kazimierz, odpoczywając tu w 1663 r., w czasie wyprawy za Dniestr, darował im wieś Szersznie. W 1698 r. syn wojewody Wyhowskiego Eustachy sprzedał Bar Jerzemu Lubomirskiemu. Po zajęciu Podola przez Turków, Bar oddany został w dziedzictwo renegatowi tatarowi litewskiemu bejowi Kryczyńskiemu. Chociaż w 1674 r. Sobieski zdobył Bar, jednak znowu go Turcy zajęli i trzymali załogę do 1699 r. W 1768 r. 9 lutego zawiązała się tu konfederacya barska; 9 czerwca t. r. bitwa pod miastem z jenerałem Kreczetnikowem, a 30 czerwca msto B. szturmem wzięte przez Apraksina. Od Lubomirskich kupił go Adam Poniński; dziś B. należy do rządu. Bar miał klasztor dominikanów, dziś na farę zamieniony, fundowany w 1607 r. Po klasztorze franciszkańskim pozostały gruzy; bazylianie mieścili się w murach po jezuickich; dziś w tych murach jest szkoła prawosławna. Kościół karmelitów, założony przz głośnego ks. Marka — niedokończony. Herb Baru: B. S. (Bona Sforza). Dziś B. ma 8277 mk., wtem blisko 5000 izraelitów, 703 domy, 114 sklepów, handel nieznaczny, kantor pocztowy 4-ej klasy, kilka garbarni; 12 jarmarków, 2 cerkwie; sławne są tu błota na wiosnę i w jesieni; gruzy kościołów i zamku świadczą o jego przeszłości. Parafia barska liczy 5374 dusz. Do miasta B. należy nieosiedlonej ziemi 2280 dz. Paraf. kościół kat. ś. Mikołaja, z muru 1811 wzniesiony przez dominikanów. (Parafia katol. dek. mohylowskiego: dusz 5374, filia w Wołkowińcach; dawniej też kaplica w Mytkach). W B. urodził się poeta Henryk Jabłoński. Dr. M.
