osobnej dzielnicy książąt ruskich. Bolesław Chrobry zawojował był ziemię bełzką; po jego śmierci owładnął nią Jarosław, książę kijowski. Było to na początku wieku XI. Później przeszła ziemia pod władzę książąt włodzimierskich. Kazimierz Sprawiedliwy (którego żona Helena była księżniczką bełzką z domu), godzi, zjechawszy na miejsce r. 1191, spór graniczny między Wszewołodem, udzielnym panem Bełza, a księciem włodzimierskim. W roku 1240 spustoszyli Tatarzy ziemię bełzką ogniem i mieczem. W XIV wieku wygasła ta dzielnica książąt ruskich, i bełzkie księztwo przeszło wraz z innemi Rusi Czerwonej krajami, na Bolesława Trojdenowicza księcia mazowieckiego prawem spadku. Po jego śmierci w 1340 r. poczynił Kazimierz W. kroki ku przywróceniu tej ziemi hołdującej niegdyś koronie. Traktatem z ksiązętami Litwy zawartym, zdaje się, iż ziemia bełzka dostała się Jerzemu Narymuntowiczowi, ale zamek miał, jak inne na Rusi, załogę polską. Jerzy Narymuntowicz ponawiał kilkakrotnie najazdy na Polskę. W r. 1366 upokorzył go Kazimierz W., i nadał mu dożywotnią dzierżawę lenną księztwa. Później opasał go w zamku bełzkim (w r. 1377) Ludwik król i zmusił do poddania się, a ziemię bełzką nadał mu prawem dożywotniem jako staroście. Król Ludwik mianował siostrzeńca swego Władysława księcia opolskiego wielkorządcą Rusi Czerwonej. Od tego księcia datują się pierwsze prawa miejskie Bełza, podobnie jak innych miast ruskich. Jednak niedługie były rządy zbawienne Władysława księcia opolskiego, bo król Ludwik poobsadzał wkrótce na starostwach ruskich Węgrów, dawszy Władysławowi inną ziemię w zamian. Roku 1388 przekazał Władysław Jagiełło ziemię bełzką Ziemowitowi księciu mazowieckiemu w posagu, wydając za niego siostrę swoją Aleksandrę. Dzierżyli ją synowie Ziemowita: Kazimierz, a po nim Władysław książę rawski. Po śmierci jego r. 1462 przypadła ziemia ta jako lennicza do korony, a bełżanie przed Jęd. Odrowążem wojewodą ruskim i Janem Kuropatwą podkomorzym lubelskim poprzysięgli wiarę i posłuszeństwo; odtąd przemieniło się księztwo na województwo bełzkie. Będąc jeszcze pod juryzdykcyą książąt mazowieckich. miała ziemia trybem polskim urzędników swoich. t. j. wojewodów i kasztelanów, bo w r. l436 pokój brzeski podpisali Paweł z Radzanowa wojewoda bełzki i Mikołaj Małdrzyk ze Starogrodu kasztelan bełzki. Zjazd także czerwieński książąt mazowieckich r. 1452 ręką swoją utwierdził Jan Kmaczota z Nieborowa wojewoda bełzki (Niesiecki). Województwo bełzkie zawierało powiaty: bełzki, grabowiecki, horodelski, lubaczowski i ziemię buską. (Podług Leewela Geogr. składało się województwo bełzkie z powiatów: urzędowskiego, bełskiego, lubaczowskiego, grabowskiego i horodelskiego.) Województwo bełzkie miało dwóch większych senatorów (wojewodę i kasztelana bełzkich), mniejszych za dwóch; kasztelana lubaczowskiego i buskiego (ta godncść utworzona dopiero w r. 1764, a pierwszym i ostatnim kasztelanem był Ewaryst Jędrzej Kuropatnicki). Starostwa grodzkie były: bełzkie, buskie, grabowieckie i horodelskie. Na sejmikach w Bełzie obierano 5 poslów i 2 deputatów na trybunał. Popis czyli zbrojne okazowanie się szlachty ustanowił sejm r. 1664, zastrzegając, iż każdy się u Bełza okazać powinien, „jako wojna pospolita jest powinien służyć.“ Województwo ulegało częstym pustoszeniom Tatarów i swoich w domowych niesnaskach (jak świadczy Konst. z 1649). W r. 1772 przeszło pod panowanie Austryi. Pozostało przy koronie z dóbr szlacheckich tylko: miasto Korytnica i wsi 16, duchownych wsi 2; z królewskich miasto Dubienka i 10 włości. W r. 1793 przestało istnieć województwo, gdyż wcielono je do nowoutworzonych województw: chełmskiego i włodzimierskiego. Województwo to było najmniejsze z województw Małopolski, ciągnąc się wązkim klinem w stronie północnej po nad Bugiem; graniczyło na wschód z Wołyniem, na południe z województwem ruskiem, na, zachód z temże i ziemią chełmską, która i od północy krętem ząchodziła pasmem. Zakład naukowy był jeden na całe województwo: w Warężu księży pijarów. Bełzki powiat liczył 8 mil kw. obszaru, 22,930 ludności w 47 wsiach i miasteczkach. W powiecie obliczono dochody z ziemi podlegające podatkom na 190,000 złr. a. (760,000 złp.). Cyrkuł bełzki pod panowaniem austryackiem dzielił się w 18 w. na 3 pow.: zamojski, tomaszowski, sokalski, „Kraj ten, mówi Dykcyonarz Echarda, ma gdzieniegdzie ziemię obracającą drzewa w kamień. Obywatele są polerowni, szczerzy i ludzcy“. Czyt. Wolfa „Zdanie sprawy z przeglądu geologicznego od Lwowa na póln.-wschód ku Rawie“. (B. R. i Enc. Org.).
Bełzec (z przysiołkiem Brzeziną) wieś, dawniej mko, pow. cieszanowski, nad samą granicą Galicyi od gubernii lubelskiej, nad gościńcem rządowym prowadzącym ze Lwowa do Lublina, oddalony ode Lwowa o 10 mil na północo-zachód. o 3 mile na północo-wschód od Cieszanowa. tyleż na północ od Rawy ruskiej. Obszar dworski posiada roli ornej 541 morg. austr., łąk i ogrodów 35 m., pastwisk 135 m., lasu 1521 m. Włościanie posiadają: roli ornej 1741 m., łąk i ogrodów 119 m., pastwisk 91 m., lasu 22 m. Okolica piaszczysta i lesista, mało urodzajna. Ludności ma rzym., kat. 775, należących do parafii w Lipsku, oddalonym o 1
