Page:PL Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 1.djvu/416

w 1627 r., trzeci św. Ducha murowany wystawił w 1737 r. Józef Lasocki, starosta gostyński; czwarty drewniany św. Anny zbudował w 1719 r. Stanisław Bujakiewicz, mieszczanin brzeziński. Opis i widok B. podał Tyg. Ill. (I, 201). Parafia B. dek. brzezińskiego 6383 dusz liczy. Powiat brzeziński gubernii piotrkowskiej utworzony został z połowy dawnego powiatu rawskiego i części łęczyckiego. Graniczy od wschodu z pow. rawskim, skierniewickim, od północy z łowickim i łęczyckim, od zachodu z łódzkim a od południa z piotrkowskim. Powierzchnia jego zajmuje 20,29 mil kw. Stanowi ona równinę, którą jeszcze przed niedawnymi czasy pokrywały lasy, bagna, zarośla, których pamiątką są liczne nazwy osad: Brzeziny, Lipiny, Leszczyny, Osiny, Rokiciny i t. p., tudzież liczne choć drobne rzeczki i strumienie. Wody południowej części powiatu (Czarna Wolborka) spływają do Pilicy, stanowiącej na przestrzeni paru mil granicę powiatu; linia działu wodnego przechodzi w okolicach Brzezin, gdzie spotykamy najwyższe wzniesienia na przestrzeni między Brzezinami a wsiami: Grzmiąca, Lipiny, Malczew, dochodzące do 122,8 sążni pod Lipinami i Teolinem, na prawo od drogi bitej z Brzezin do Łodzi. a od 104 do 108 sażeni pod Malczewem i Grzmiącą. Na północ od tej wyniosłości wody spływają za pośrednictwem rz. Mrogi do Bzury. Przeprowadzenie linii dr. żel. war. wied., przerzynającej powiat B. w całej długości, rozkwit przemysłu fabrycznego w sąsiednim pow. łodzkim i w mieście Tomaszowie, leżącym na granicy południowej powiatu sprowadziły podniesienie się rolnictwa i znaczne stosunkowo zaludnienie, pomimo średnio urodzajnej gleby. Liczne drogi bite, przerzynające powiat we wszystkich kierunkach i łączące wszystkie ważniejsze osady, kolej fabryczno-łódzka idąca od stacyi Koluszki do Łodzi, postawiły tę okolicę w wyjątkowo przyjaznych warunkach dla rozwoju rolnictwa i przemysłu. Z przeprowadzeniem kolei, z napływem ludności rolniczej znikły lasy tak że dziś jedynie w pułudniowo-wschodniej części powiatu około Ujazdu spotykamy większe obszary leśne, niknące przecie w skutek rozwoju fabryk w Tomaszowie. Średni wysiew zbóż wynosił w latach od 1870 do 1872 r.: 5,000 czetwierti pszenicy, 20,600 czetw. żyta, do 28,000 innych zbóż i 54,000 czetw. kartofli. Średni zbiór zaś 17,300 czetw. pszenicy, 72,000 żyta, 115,000 innych zbóż, 220,000 czetw. kartofli. Przemysł fabryczny B. pow. koncentruje się głównie w Tomaszowie, którego roczna produkcya przedstawia około 3,200,000 rs. wartości w wyrobach wełnianych i bawełnianych. Z zakładów fabrycz. istnieją w pow.: 6 przędzalni bawełny i fabryk wyrobów bawełnianych, 1990 tkackich warsztatów, 525 warsztatów sukienniczych i tkackich wełnianych, 14 gorzelni, 2 browary, 1 dystylarnia, 2 olejarnie, 1 papiernia, 1 młyn parowy, 88 młynów zwyczajnych, 29 garbarni, 2 mydlarnie, 1 fabryka wapna, 10 cegielni, 3 zakłady żelazne. Pod wzlędem sądowym B. powiat dzieli się na cztery okręgi sądów gminnych: w Strykowie, Woli Cyrusowej, Gałkówku i Ujeździe. Jeden sąd pokoju dla Brzezin i Tomaszowa w Brzezinach. Pod względem administracyjnym dzieli się na 15 gmin: Będków, Bratoszewice, Biała, Ciasny, Długie, Dmosin, Dobra, Lipiny, Łaznów, Łazisko, Mruga dolna, Mikołajew, Niesułków, Popień. Pod względem kościelnym dekanat brzeziński dyecezyi warszawskiej składa się z 18 następnych parafij: Będków, Bratoszewice, Brzeziny, Chorzęcin, Dmosin, Dobra, Gałków, Główno, Jeżów, Kołacinek, Kożle, Niesułków, Skoszewy, Stryków, Szczawin, Tomaszów i Ujazd. 2.) B., wś, pow. warszawski, gm. Brudno, par. Tarchomin. W r. 1827 r. liczyły 34 dm., 264 mk. 3.) B., wś, i folw., o milę od Stężycy, pow. garwoliński, gm. Trojanów, par. Brzeziny. Posiada kościół par. drewniany, erygowany wraz z parafią 1684 r. przez Franciszka z Chomętowa Sochę Chomętowskiego. W 1827 r. było tu 85 dm. i 475 mk., obecnie 55 dm., 438 mk. i 1146 morg. obszaru. Par. B. dek. garwolińskiego, dawniej stężyckiego, 820 dusz liczy. 4.) B., kol. pow. turecki, gm. Kościelnica, par. Uniejów, z 13 dymów złożona, 300 morg. rozległości; przy szosy uniejowsko-dąbskiej, założona w dobrach rządowych za czasów pruskich 1792 roku z deportowanych nadreńczyków, którzy pozakładali winnice i urządzili się jak w dawnej swej ojczyźnie. Klimat i inne okoliczności zniszczyły kwitnący chwilowo stan osad; przybysze zmarnieli, i dziś B. są osadą czysto-polską. 5.) B., duże i małe, wś i folw., pow. częstochowski, gm. Huta-Stara, par Częstochowa. Leżą na prawo od drogi z Częstochowy do Koziegłów, o 6 w. od Częstochowy. R. 1827 B. duże liczyły 34 dm., 227 mk., B. małe zaś 16 dm. i 160 mk.; obecnie B. wielkie 39 dm., małe zaś 15 dm. 6.) B., folw., pow. kaliski, gm. Ostrów kaliski, par. Godziesze. Urząd gminny. W 1827 r. liczyły 10 dm., 132 mk. 7.) B., wś rządowa, pow. kielecki, gm. Morawica, par. Brzeziny, posiadają kościół parafialny murowany z 1643 r. i szkółkę. Najbliższy trakt bity kielecko-krakowski. W 1827 r. B. liczyły 88 dm., 445 mk. Par. B. dek. kieleckiego 4313 dusz liczy. 8.) B., wś rządowa, pow. stopnicki, gm. i par. Szydłów. Leży na lewo od drogi bitej z Chmielnika do Kurozwęk. W 1827 r. było tu 56 dm., 333 mk. 9.) B. Chniszewskie, wś i folw. pow. chełmski, gm. i par. Swierze.