ska wiernych 594,889, wymienionych dekanatów 26, duchownych 412, kościołów paraf. 252, fil. 92, publicznych kaplic 25 i 17 kościołów i kaplic przy różnych zakładach i szpitalach. Stolica biskupia znajduje się w Pelplinie, dawniejszem opactwie cysterskiem, przeniesiona dotąd z Chełmży r. 1824; w Pelplinie jest także katedra, kapituła składająca się z 2 dygnitarzy, proboszcza i dziekana, 8 kanoników gremialnych, 4 honorowych, 6 wikaryuszów tumskich i 1 regensa chóru; seminaryum duchowne o 4 kursach ma 6 profesorów, 1 nauczyciela śpiewu i 1 prokuratora; liczba kleryków przechodziła w ostatnich czasach 70, teraz w skutek kulturkampfu zamknięte. Biskupie seminaryum chłopców z nazwą Collegium Marianum jest przez rząd uznanem progimnazyum, ma 8 klas (od septymy do wyższej sekundy inclus.), 1 dyrektora, prokuratora i 13 nauczycieli; liczba uczniów około 270. Zakład emerytów w Zamartem (Jakobsdorf), demerytów w Rywałdzie, obecnie przez rząd pruski zamknięte. Obecnie istnieją w dyecezyi li tylko klasztory żeńskie, z których 4 mają siostry miłosierdzia czyli szarytki w Chełmnie dom centralny, w Pelplinie, Wejherowie, Lubawie, 1 sióstr miłosierdzia św. Karola Boromeusza w Gdańsku i 1 sióstr św. Elżbiety w Kamieniu. W skutek kulturkampfu rozwiązane są: ostatnie 4 klasztory męskie oo. reformatów w Łąkach, Wejherowie, Bysławku i Zamartem, 4 klasztory szarytek w Kościerzynie, Świeciu, Grudziądzu i Jabłonowie; 1 służebniczek P. Maryi w Kamienicy i 1 franciszkanek w Chojnicach. Za czasów polskich był biskup chełm. pierwszym prezesem w senacie pruskim, a w polskim między duchownymi senatorami zasiadał w dziewiątem miejscu; po unii lubelskiej był w porządku dwunastym, a za księstwa warszawskiego miał piąte, potem szóste miejsce w senacie. Z pomiędzy różnych bractw i towarzystw warto nadmienić towarz. św, Józafata, istniejące tu pod protekcyą biskupią; corok przesyła około 5 tysięcy marek na misyą bulgarską w Adryanopolu, której przewodniczą oo zmartwychwstańcy. Kś. F.
Chełmo, wś i folw. z młynem, pow. noworadomski, gm. Masłowice, par. Chełmo. Leży na prawo od drogi z Radomska do Przedborza. Posiada kościół murowany, którego założenie przypisują Duninowi. Z dokumentów kościelnych widzimy, że istniał już przed 1389 r.; był to kościół murowany. W 1570 r. Jan Leżyński kasztelan małagoski przybudował doń kaplicę św. Anny. Gdy w skutek ruiny groził zawaleniem rozebrano go, zostawiając jedynie prezbiteryum i natomiast wystawiono nowy w 1847 r. ze składek parafian. Zygmunt Oraczewski kanonik kielecki opisał dzieje tego kościoła w 17r. ale pra34 ca jego zaginęła. Znajduje się tu góra zawierająca ikrowiec żółtawy, piaskowiec biały, średnio-ziarnisty, skalisty. W 1829 było tu 53 dm., 365 mk., obecnie 51 dm., 670 mk.; rozległości 1994 morg. Poczta w Przedborzu. Par. Ch. dek. noworadomskiego liczy 3712 dusz. Br. Ch.
Chełmonie, wieś ryc. parafialna, w pow. toruńskim, pół mili od Kowalewa. Kościół istnieje tu od czasów krzyżackich; na początku XVII w. dziedzic tutejszy Zygmunt Konarski kazał go z gruntu odnowić i upiększyć; uczynił także znaczną fundacyą dla proboszcza z młyna swojego Marchewka. Obraz Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej, znajdujący się w tym kościele, czczony bywa jako cudowny: mówią, że za dawnych czasów pasterzowi ukazał się w lesie. Obszaru ziemi liczy Ch. 3978 m., domów mieszk. 10, kat. 113, ew. 46. Oprócz wioski rycerskiej rozróżnia się folwark proboszczowski, do którego należą 3 domy mieszk. i 47 dusz. Kś. F.
Chełmoniec, niem. Chelmonietz, dobra w powiecie brodnickim, par. Chełmonie, obszaru mają 1672 morg. domów mieszk. 2, katol. 46, ew. 37. Kś. F.
Chełmówka, strumień w obr. gm. Ropy, w pow. gorlickim. Wypływa po północnej stronie góry Chełma (779 m.), na gr. pow. grybowskiego i gorlickiego na zachód Ropy, w lesie Sodołem zwanym. Płynie na półn. a potem zwraca się na wschód, przerywając dwa razy bity gościniec, wiodący z Grybowa przez Ropę do Gorlic, i uchodzi do Ropy z lewego brzegu. Długość biegu 4 kil. Br. G.
Chełmy, wś, pow. pińczowski, gm. Książnice Wielkie, par. Książnice.
Chełmy, wieś rycerska w pow. chojnickim, na północ od Chojnic, istnieje od dawnych czasów; r. 1377 Winryk v. Kniprode, mistrz wielki krzyżacki, nadał połowę tej wsi na własność prawem chełmińskiem jakiemuś Wacławowi, drugą zaś połowę Łowiszowi i braciom; w dokumencie zachodzi jako leżące na obszarze chełmskim jezioro Jerluzno, Feczik i struga Flancowa. W przeszłem wieku posiadali Chełmy Jezierscy, którzy utrzymywali prywatną kaplicę we dworze; r. 1780 Michał Ewald-Jezierski miał przy niej kapelana swojego Maryana Kobielskiego, reguły św. Augustyna z Chojnic; obecnie posiadają te obszerne dobra Sikorscy. Od dłuższego czasu rozróżniają się dwa osobne dobra rycerskie w Ch. 1) Wielkie Ch. mają własną szkołę katol., obszaru ziemi 13,337 m., domów mieszk. 14, mieszkańców samych katolików 205. 2) Małe Ch., także wieś rycerska, par. Brusy, ziemi 8748 m., domów mieszk. 56, kat. 512, ew. 4. Dodać należy, że przy Chełmach odkryto w ostatnich czasach obszerne kamienne groby pogańskie,
