Page:PL Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 1.djvu/573

wała się niewielka forteca św. Andrzeja, przez feldmarszałka Münicha na rozwalinach jakiegoś miasta założona. Tym sposobem Nowoserbia, od północy i zachodu otoczona Polską, z południowo-zachodniej strony Tatarami, od południa Zaporożcami, wschodnim tylko kątem posiadłości rossyjskich dotykała. Zasiedlała się dosyć szybko: Mołdawianie, Wołosi i raskolnicy, niegdyś z Rossyi do Polski i Multan zbiegli, przenosili się do stepów, które zwolna postać prowincyi rossyjskiej przybierały. Tam budowano cerkwie, urządzano jarmarki, powstał handel z Krymem i Polską. W 1764 r. Nowoserbia przyłączona do gubernii noworossyjskiej została, którą w roku 1765 na trzy prowincye podzielono: elizabetyńską, ekateryneńską i bachmucką. Dwie ostatnie z dzisiejszej ekaterynosławskiej gubernii utworzono, a pierwszą z Nowoserbii; na miasto gubernialne przeznaczono Kremeńczug. Od tego czasu rozdawać poczęto grunta urzędnikom wojskowym i cywilnym. Z powodu małej mieszkańców miejscowych liczby, właściciele zwabiali do siebie włościan z za Wysi i Siniuchy (to jest z Polski), a rząd gubernialny w wydawanych od siebie rozporządzeniach oznaczał tylko, ile każdy urzędnik obowiązany był zasiedlić chat na danej sobie części gruntu. Tym sposobem powstały dobra ziemskie w gubernii chersońskiej. Stan nowych osadników, szczególniej z Zaporożcami w sąsiedztwie zostających, nie bardzo był zadawalniający; gdy ci ostatni, poczytując stepy za własność swoją, nieprzyjaznem okiem na osady rossyjskie spoglądali, częste czynili napady, zabierając bydło, paląc dwory i uprowadzając mieszkańców. Osadnicy, nie posiadając oręża, lękali się pracom rolniczym oddawać. Na kurhanach stały słomą okręcone żerdzie, które za najmniejszem niebezpieczeństwem natychmiast zapalano, szerząc trwogę po okolicach. Nad granicami urządzone były forpoczty, o 2 mile jedna od drugiej, strzegące poruszeń Zaporożców i Tatarów, którzy w razie zerwania stosunków przyjaznych między Rossyą a Turcyą, napadali na pograniczne osady. Po przyłączeniu do Rossyi całej pomiędzy Bugiem a Dnieprem przestrzeni (na mocy traktatu Kuczuk-Kajnardżyckiego, w r. 1774 zawartego) i po zniesieniu siczy zaporoskiej w roku 1775, spokojność i dobry byt mieszkańców kraju tego utrwalone zostały. W tym czasie oddzielono od gubernii noworossyjskiej część wschodnią i nazwano azowską. Miastem gubernialnem pozostał Kremieńczug, ale gubernia dzieliła się na dwie części: elizabetyńską i chersońską. Cherson w roku 1778 założony został. W 1782 gubernią noworossyjską na 6 powiatów podzielono. W roku 1783 połączono gubernie noworossyjską i azowską i utworzono z nich namiestnictwo ekaterynosławskie, od imienia miasta Ekaterynosławia, świeżo przeż księcia Potemkina założonego. Miastem gubernialnem pozostawiono Kremieńczug; namiestnictwo na 15 powiatów podzielono; z tych 4, chersoński, elizabetgradzki, olwiopolski i aleksandryjski (ze wsi Beczy utworzono miasto powiatowe Aleksandryą), należy do dzisiejszej gubernii chersońskiej. Ludność wzrastała ciągle; w r. 1787 liczono już 161,319 mk. W r. 1789 przy zbiegu rzek Ingułu i Bugu założono warsztaty okrętowe i przy nich miasto Nikołajew. W r. 1792 cała prowincya oczakowska, to jest cały kraj pomiędzy rzekami Bugiem, Dniestrem, Kodymą, Jahorlikiem i morzem Czarnem przyłączony został do Rossyi i linja pograniczna po nad Dniestrem wytknięta. Niezaludnione ziemie nowonabytej prowincyi rozdano urzędnikom rossyjskim, Arnautom, Mołdawianom i Wołochom, a wzdłuż nowej granicy tureckiej nad Dniestrem założono kilka fortec i miast: Owidyopol na miejscu wsi tureckiej Hadżydera, Tyraspol naprzeciw Benderów, Grygoryopol w dawnym obwodzie dubosarskim i Nowe Dubosary. Najważniejszym dla całego południowo-zachodniego kraju Rossyi wypadkiem było założenie Odessy na miejscu zamku tureckiego Chadżybeju. Nowe miasto handlowe przyciągnęło do siebie kapitały, utrwaliło odbyt płodów rolniczych i nadało wartość pustynnym dotąd stepom. W roku 1795 prowincya oczakowska weszła do składu nowej gubernii, do której zaliczono trzy powiaty namiestnictwa ekaterynosławskiego (elizabetgradzki, nowomirgorodzki czyli dawny olwiopolski i chersoński), przyłączono kilka sąsiednich województw polskich, przed dwu laty do Rossyi wcielonych. Z tych ostatnich utworzono powiaty bohopolski, jeleński (miasto powiatowe Bałta), ekaterynopolski (miasto powiatowe w miasteczku Kalnibłotach), uliański, czehryński i czerkaski. Prowincya oczakowska na dwie części podzielona została; większa stanowiła powiaty: woznesieński, tyraspolski; mniejsza do powiatów jeleńskiego i bohopolskiego zaliczona; nowa gubernia otrzymała nazwę woznesieńskiej, od imienia miasta gubernialnego, dla którego założenia generał-gubernator Zubow obrał wieś Sokoły (na lewym brzegu rzeki Bugu, o 10 mil poniżej Olwiopola). Ale plany Zubowa do skutku nie przyszły. Na przestrzeni, zajmowanej dziś przez gubernią chersońską, w ostatnim roku panowania Katarzyny II, było około 230,000 mieszkańców. W r. 1796 gubernią woznesieńską (z wyjątkiem ziem, do polskich województw należących), ekaterynosławską i taurycką połączono w jednę gubernią, która nazwę noworossyjskiej otrzymała. Podzielono ją na 12 powiatów: noworossyjski (dawny