dzo wiele do życzenia pozostawia. Koloniści zagraniczni sieją wyborny tytuń. Ogrodnictwo znaczne przynosi korzyści. Drzewa owocowe, melony, kukurydza i różne warzywa rosną wszędzie prawie. Miejscami napotkać można drzewa morwowe (nad Dniestrem) i winogrona. Jedwab' wyrabia się w koloniach niemieckich, a winne latorośle hodują, szczególnie na futorach do Odesy należących i po niektórych koloniach niemieckich i bulgarskich, w powiatach odeskim i tyraspolskim. Lasy stanowią najubozszą gałąź gospodarstwa wiejskiego. Najpiękniejsze gaje znajdują się w powiecie aleksandryjskim (Czarny las). Hodowanie bydła stanowi najgłówniejsze bogactwo mieszkańców. Na otwartych stepach pasie się mnóstwo owiec, koni i bydła; ale gałąź ta gospodarstwa wiejskiego nie wszędzie do stanu kwitnącego jest doprowadzona. Stadniny dość znaczne, ale odbyt na konie rok od roku trudniejszym się staje, cena się zniża i bardzo często stadniny do upadku się chylą. Pochodzi to ztąd po części, że rozmnożenie koni nad Donem znaczne przybrało rozmiary i za nizką cenę są sprzedawane. Konie tutejsze są bardzo silne. Bydło w znacznej ilości utrzymują właściciele ziemscy i rolnicy; odbyt na nie pewny zawsze, a ceny są dosyć stałe. Rasa chersońska, w wielu miejscowościach zmięszana z rasą węgierską, w ogóle zaś wielka i silna. Po niektórych gospodarstwach obywatelskich znajdują się bawoły. Owce, szczególniej w powiatach południowych, w znacznej są liczbie: zwyczajne, cygajskie i hiszpańskie. Merynosów i metysów przeszlo 60,000 głów. Pszczolnictwo bardzo wielu zwolenników liczy w gubernii chersońskiej. Przemysł fabryczny małe uczynił postępy. Najwięcej ma powodzenia gorzelnictwo. Handel wewnętrzny skupia się na jarmarkach w Nowomirgorodzie, Elizabetgradzie, Wozniesieńsku, Chersonie i niektórych miasteczkach. Herb gubernii chersońskiej: w złotem polu czarny orzeł dwugłowy z koroną, w prawej nodze trzymający gałązkę laurową, a w lewej płomień; na piersiach jego w złotej tarczy u góry wystawiony krzyż złoty z czterema promieniami. Najlepszy opis gub. chersońskiej jest Szmita w „Materyałach dla geografii i statistiki Rossii“ (Pet. 1863). Biskupstwo chersońskie katolickie istniało od r. 1847 do 1852, poczem przeniesione do Tyraspola (ob.), zowie się dziś tyraspolskiem (Artykuł napisany na podstawie Enc. Orgelbranda i najnowszych danych urzędowych).
Chersonez, ob. Krym.
Chersońszczyzna, cały nadmorski pas Noworossyi tak pospolicie nazywają.
Chęcin, wieś nad rz. Nerem, pow. turecki, gm. Zelgoszcz, par. Grodzisko, utworzoną została z gruntów wlościańskich odseparowanych od dóbr Zbylczyce. Składa się z osad mających po 15 morgów. Chętne przyjęcie separacyi i załatwienie kwestyi służebnościowych przez włościan uwieczniono w nazwie miejscowości, oddanej im drogą zamiany.
Chęciny, 1.) m., pow. kielecki, byłe m. powiatowe województwa sandomierskiego, leży pod 50°48′ szer. i 38°7′1 dług., na wzniesieniu 861 stóp nad poziom morza, o 14 w. na połud. zach. od Kielc, przy drodze bitej do Jędrzejowa. Odl. od Warszawy 216 w., od Radomia 66 w. Ch. posiadają obecnie kościół par., magistrat, sąd pokoju okręgu II należący do zjazdu sędziów w Kielcach, wiezienie karne na 250 aresztantów, szkołę miejską jednoklasową i rzemieślniczo-niedzielną i dom przytułku dla starców kalek. Dochody kasy miejskiej w 1876 r. wynosiły 5406 rs., rozchody 4597 rs. W r. 1827 r. było tu 244 dm. i 2558 mk.; w 1860 roku Ch. liczyły 352 dm. i 4428 mk.; w tej liczbie 3320 żydów. Obecnie 5200 mk. Cała pierwiastkowa historya Ch. odnosi się do zamku, na szczycie skały marmurowej zbudowanego, który odległej sięga starozytności. Była to bowiem w swoim czasie niezdobyta twierdza, w której skarby koronne chowano, tak była uważana za bezpieczną i silną. Władysław Łokietek, przygotowując się na otwartą i walną wojnę z krzyżakami w r. 1318, jeszcze przed swoją koronacyą skarby kościoła archidyecezyalnego z Gniezna do zamku chęcińskiego przeniósł, tak jak skarby koronne i znamiona królewskie z Gniezna do Krakowa. W r. 1331, kiedy tenże sam monarcha, gotując się do nowej wojny, chciał wprzód publiczne sprawy urządzić, zwołał na dzień św. Trójcy powszechne i wielkie wiece czyli sejm do Chęcin. Był to pierwszy zjazd wszystkich ziem małopolskich i wielkopolskich, na który wszyscy wojewodowie i kasztelanowie się zebrali. Z tego sejmu ogłoszono wielkorządcą w Wielkiejpolsce królewicza Kazimierza. Ważną epokę w dziejach krajowych zajmuje sejm w Ch. odbyty, zwłaszcza gdy obradujący prosto z swoich krzeseł siedli na konie i udali się zaraz w pochód przeciw nieprzyjacielowi. Wszystkie te wypadki nie w samem mieście odbywały się, lecz na tutejszym zamku. Teraźniejsze bowiem Ch. najpodobniej wzrost swój od Kazimierza Wielkiego poczynają. Są także dowody, iż miasto to było jednem z pierwszych, co prawem niemieckiem rządziły się, gdy w przywileju z r. 1465 Kazimierz Jagiellończyk, po spaleniu tutejszych akt, odnowił te prawa, wspominając, iż takowe były oddawna Ch. nadane. Za panowania albowiem tego monarchy w tymże samym roku Ch. do szczętu się spaliły, a król im na sejmie w Kaliszu odnowił i potwierdził przywileje. Nastę-
