Page:PL Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 1.djvu/60

ską, idąca z Preszowa przez Koszyce do Bogumina; koleje wschodnio-węgierskie, prowadzące do Siedmiogrodu a mianowicie: kolej z Wielkiego-Waradynu do Koloszui Białogrodu (Karlsburg); kolej z Aradu do Białogrodu; kolej z Białogrodu do Sybinu (Hermanstadt) i Braszowa (Kronstadt). Ogółem i wraz z Galicyą jest w całem państwie 2209 mil geogr. kolei żelaznych. Sieć telegraficzna w monarchii, rozpoczęta r. 1847, obejmuje dzisiaj linią 50,848 kilometrów czyli 6703 mil długą, łączącą się w 14 punktach na granicy monarchii z liniami telegraficznemi państw sąsiednich. Cztery piąte części sieci telegraficznej poprowadzono wzłuż kolei żelaznych. Telegraf podmorski wychodzący z miasta Dubrownika (Ragusa), łączy telegraficzne linie monarchii z wyspami jońskiemi, z Grecyą i Egiptem.— W przecięciu przypada dziś w monarchii na jeden kilom. kw. 57 a na jednę milę kwadr. przeszło 3000 mieszkańców. Najgęściej zaludnione są Czechy w obwodzie lutomierzyckim (Leitmeritz); tutaj bowiem przypada na jednę milę kwadr. pod Rudawami 7700 mieszkańców. Najsłabiej, bo o jakie 1000 dusz niżej cyfry przeciętnej, zaludnione są księztwo solnogrodzkie, obwód brucki w Styryi, obwód insbrucki w Tyrolu, Kraina i okolice Marmaroszy w Karpatach węgierskich, a to dla kamienistej gleby nieurodzajnej, wysokiego położenia lub tez wielkich obszarów pokrytych lasami i borami. Największe zaludnienie w całej monarchii przedstawia stołeczne miasto Wiedeń, 956,000 mieszkańców (według najświeższych obliczeń liczba mieszkańców Wiednia ma już przenosić milion); po nim następują Buda-Peszt (278,000 mieszk) i Praga (157,000 mieszk.). Miasta, których ludność nie przewyzsza wprawdzie liczby 100,000, jednak nie mniejszą jest od 50,000, są Lwów (87,000), Hradec (81,000), Segedyn (70,200), Tryest (70,000), Kraków (50,000), Marya-Teresyopol czyli Szabudka (56,000) na Węgrzech w bacz-bodrodzkim komitacie. Według narodowości mieszkańcy monarchii są: Niemcami, Słowianami, Romanami, Madziarami, Żydami. Niemców liczą do 9, Słowian 16½, Romanów do 3½ , Madziarów 5½, Zydów 1⅟₁₀ miliona. Niemcy zamieszkują wyłącznie Alpy północne (wapienne) i wieniec gór otaczających od zachodu kotlinę czeską. Słowian dzielimy na Słowian północnych i południowych. Słowianie północni (razem 12³/₂₀ miliona) zamieszkują kotlinę czeską, łęg morawski, zachodnie i środkowe Karpaty t. j. stoki tych gór północne i południowe od Dunaju aż do potoku Putyli wlewającego się do Bystrzycy (na Bukowinie) i do Białego Czeremoszu (w Węgrzech północnych). Słowianie południowi (razem 4⅖ miliona) mieszkają w Alpach południowych wapiennych, w Krasie i w krajach nadmorskich (Istryi i Dalmacyi). Najwolniejszym od innych przymieszek zachował się żywioł słowiański w obwodzie taborskim nad Łużnicą w Czechach, dalej między rzekami Morawą i Wagiem, nad górnym Sanem (w obwodzie sanockim) i nad środkowym Dniestrem (w obwodzie czortkowskim na Podolu), a co do Słowian południowych, żywioł słowiański w Chorwacyi, na przymorzu chorwackiem i z wyjątkiem Banatu na całej przestrzeni Pogranicza wojskowego. Północni Słowianie dzielą się na Czechów z Morawianami i Słowakami, Polaków i Rusinów. Czechów z Morawianami liczą do 4½, Słowaków do 2, Polaków do 2½ a Rusinów do 3⅖ miliona. Czesi i Morawianie zamieszkują kraje koronne po nich nazwane, Słowacy Morawę wschodnią i południowe stoki Karpat zachodnich, aż do Dunaju w Węgrzech, Polacy zamieszkują obwód cieszyński, począwszy od rąbka granicznego nad Ostrawicą (na Szląsku) i całą zachodnią Galicyą; w Galicyi wschodniej i na Bukowinie mieszkają wespół z Rusinami i Rumunami. Rusini zamieszkują przewaznie północne stoki Karpat, począwszy od Szlachtowy w Sądeckiem (w dorzeczu Dunajca), Galicyą wschodnią, Bukowinę i południowe stoki Karpat w północno-wschodniej części Węgier (począwszy od Osturni pod Magurą śpiską). Osady słowackie, ruskie i czeskie rozproszone są aż do Slawonii i Banatu, czeskie zaś osady znajdują się także w Austryi dolnej, aż w poblizkości Wiednia (Enzersdorf). Słowian południowych, których razem jest 4⅖ miliona, rozróżniamy: na Słowieńców w Styryi, Karyntyi i Krainie, do których należą także już po części schorwaceni Słowieńcy w Istryi (razem do 1⅕ miliona głów); Chorwatów w Krainie, Istryi, Chorwacyi i w wybrzeżu chorwackiem (razem przeszło 1½ miliona); Serbów na zachodniem wybrzezu Istryi, na Węgrzech, w Slawonii, w Pograniczu i w Dalmacyi (razem przeszło 1½ miliona). Do Słowian południowych zaliczamy Uskoków w Chorwacyi w górach uskockich. Są to wychodźcy z Bośni podczas wojen tureckich, dziś schorwaceni. Do południowców zaliczamy także Morowlachów (Morlaków), zserbszczone szczątki Awarów kolo Zengu, nareszcie Bułgarów (około 26,000), osiedlonych w Banacie i w tych okolicach Siedmiogrodu, gdzie kwitnie górnictwo. Madziarzy (przeszło 5½ miliona) zamieszkują obie równiny węgierskie i wschodnią część Siedmiogrodu, zacząwszy od źródłowisk rzeki Olty na południe do Braszowa czyli komitaty Marosz, Udvarhely (Udwarhel), Czik i Horomzak. Część siedmiogrodzką ludu węgierskiego zowią Seklerami. Seklerzy osiedlili się także 11a Bukowinie kolo Seretu w pięciu wsiach. Najczystszej krwi