Jarczów, par. Chodywańce, o 112 w. od Lublina, o 14 od Tomaszowa, o 42 od Bugu. Posiada kościół par. od 1425 r. istniejący; obecny jest drewniany, przez Grabowskich w 1757 wystawiony; dom schronienia starców i kalek. Ch. mają także cerkiew paraf. dla rusinów erekcyi niewiadomej, 1766 r. już istniała a należały do niej filie Jurów o 1 w. i Jarczów o 4 w. Wieś ta leży o 3 w. od pasu granicznego Galicyi. W 1827 r. było tu 53 dm., 259 mk. Par. Ch. dek. tomaszewskiego 870 parafian liczy. Fol. Chodywańce z attynencyą Plebanka i łąką Dolne osady zwaną tudzież z wsią Chodywańce, nabyte były w r. 1871 za rs. 38,000. Rozległość ogólna wynosi m. 1668. a mianowicie grunta orne i ogrody m. 929, łąk m. 208, pastwisk m. 267, lasu m. 241, w nieużytkach i placach m. 11; płodozmian zaprowadzony 4, 8 i 12-polowy; znajdują się pokłady torfu. Budowli dworskich murowanych 1, z drzewa 21; wś Ch. osad 65, gruntu m. 997. A. Pal i Br. Ch.
Chodzierady, wś, pow. łaski, gm. Bałucz, par. Borszewice.
Chodzież, niem. Chodschesen, Chodziesen, Colmar lub Kolmar in Posen, miasto, pow. chodzieski, w w. ks. pozn., okr. bydgoskim, położone pod 52° 59′ szer. półn. i pod 34° 53′ dług. wschodn. od wyspy Ferro, nad jeziorem Rataje (rz. Bolemka?), niedaleko Noteci spławnej, w okolicy pagórkowatej z gruntem urodzajnym. Trzy miejsc.: 1) Ch. miasto, 2) przedmieście Koenigswiese, 3) przedm. Koniecznik. Ma 2912 mieszk. W r. 1871 miało 3092 mk. w 272 dm.; 1274 ew., 1020 kat., 3 dysydentów, 795 żydów. Ludność się zmniejszyła z powodu emigracyi do Ameryki; po większej części niemiecka, zna jednakże obadwa języki krajowe; część używa narzecza niemieckiego: „plattdeutsch“. Głównem zatrudnieniem jest sukiennictwo, rolnictwo, handel zbożowy i kramarski. Siedziba landrata czyli naczelnika pow. t. n. komisarza obwodowego, poborcy powiatowego, budowniczego pow., kontrolera katastru, fizyka, weterynarza. Od 1 października r. 1879 jest umieszczony w mieście sąd okręgowy, należący do sądu ziemiańskiego w Pile Schneidemühl). Poprzednio zasiadała komisya sądowa, która należała do sądu powiatowego w Pile. Ma kościół parafialny katolicki, nal. do dek. czarnkowskiego; kościół ewangelicki należący do dyecezyi chodzieskiej i synagogę. Szkoła jest elementarna kilko-klasowa, 707 analfabetów, księgarnia, czytelnia i drukarnia. O stanie przemysłu nadto świadczą farbiernie, wielka fabryka fajansów, piła, młyn, browar, cegielnia, towarzystwo pożyczkowe niemieckie. Urząd pocztowy i telegraficzny trzeciej klasy, poczthalterya; poczta osobowa do Piły i Rogoźna. Stacya kolei żelaznej poznańsko-belgardzkiej. Gościniec państwowy berlińsko-bydgoski łączy Chodzież z Czarnkowem i Wyrzyskami. Gościniec prowincyonalny prowadzi 1) do Wągrówca i Wyrzysk, 2) do Wałcza i Wyrzysk, 2) do Wałcza (Deutsch Krone), 3) z Piły przez Ujście, Chodzież do Obornik. Przez kilka wieków miasto było w ręku rodziny Potulickich herbu Grzymała; w XVII wieku przeszło na własność Grudzińskich także herbu Grzymała. Kto i kiedy kościół katolicki parafialny założył, nie wiadomo. W XV wieku już istniał, jak się z wizyt kościelnych okazuje. Za Zygmunta Augusta Potuliccy, przeszedłszy do protestantyzmu, oddali kościól spółwiercom. Dopiero Jan Potulicki, kasztelan santocki, wrócił na łono kościoła katolickiego i przywrócił go pierwotnym właścicielom. Pomników z przeszłości w kościele nie masz, chociaż należał do znakomitych rodzin. Łukaszewicz w historyi kościołów dyecezyi poznańskiej przypuszcza, że po pożarze z r. 1798 wyrzucono nagrobki. Dwa tylko znajdują się obecnie wizerunki: 1) przechrzty, osoby nic nieznaczącej, z napisem łacińskim, 2) biskupa chełmińskiego i proboszcza w Chodzieżu Rydzyńskiego, zmarłego r. 1814. Dawniej w Chodzieżu dwa jeszcze były kościoły: św. Trójcy i św. Barbary W r. 1811 miało 268 domów m., 2986 mieszkańców; w r. 1837 domów 200, 2,925 mieszk., 1863 chrześcian, 1062 żydów; od lat czterdziestu ludność zatem nie wzrosła. Powiat chodzieski graniczy na północ z powiatami okręgu kwidzyńskiego, wałeckim i złotowskim, na wschód z powiatem wągrowieckim, na południe z obornickim, na zachód z powiatem czarnkowskim, Rozległość wynosi 19,865 kwadratowych mil czyli 109,436 hektarów. Powiat jest równiną prócz okolic Rzadkowa, Kaczor i lasu oleśnickiego, gdzie się wznoszą wzgórza. Trzy czwarte gruntu należą do klas średnio urodzajnych, szósta część do lekkich, a reszta składa się z błot. Jedna rzeka większa przepływa przez powiat t. j. Noteć; rzeka ta oddziela przez 3 mile powiat chodzieski od wyrzyskiego, płynie w powiecie chodzieskim ze wschodu ku zachodowi, przepływa pod miastem Ujściem i niedaleko folwarku Nowie wpływa do powiatu czarnkowskiego. Po prawej przybiera Głdę (Küddow), która wypływa z okręgu kwidzyńskiego, oddziela przez milę powiat chodzieski od tegoż okręgu, potem dąży przez powiat do miasta Piły, odkąd jest spławną, a pod miastem Ujściem wpada do Noteci. Do Głdy nareszcie płynie po lewej rzeczka Glumin, mająca źródło w okręgu kwidzyńskim, pod wsią Borkami (Borkendorf), przepłynąwszy część powiatu chodzieskiego łączy się z Głdą. Jeziór jest w pow. kilkadziesiąt. Do większych należą: Żelgniewo, Brody, Kaczory, Worowo, Nie-
