Page:PL Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 1.djvu/870

chodniej części tego wzgórza stoi między dwiema topolami figura Matki Boskiej. Wierch na północny wschód od zamku, przez który prowadzi stara droga do Krościenka, zwie się Snoszką. Wzgórze zaś w tyle nad pocztą zwą Szubieniczną górą. Góra zamkowa wznosi się 589 m. npm. (pom. sztabu jen.); stary browar nad drogą do Węgier 490 m., most na Dunajcu pod zamkiem dunajeckim 488 m.; zamczysko czorsztyńskie wznosi się zatem prawie 100 m. nad poziom doliny Donajca między niem a zamkiem dunajeckim. Na południowym stoku tej góry zamkowej, ponad dworem, leżą rozrzucone chaty, tworzące główną część dzisiejszej wioski Czorsztyna. Zwą się one Podzamczem. Z niego przechodzi się poza Czubatą na połogie wzgórze, wyższe od Czubatej, zwane Wyżniem Nadzamczem. Południowy stok tego wzgórza zwie się Niżniem Nadzamczem. Gospodarze czorsztyńscy dzierżawią to wzgórze od dworu na spółkę. Na wschodnim końcu tego wzgórza pod lasem była dawniej cegielnia, w której miano wyrabiać cegły do starego zamku. Nieco dalej ku wschodowi jest mały potoczek, Cegielnym zwany, tworzący granicę między Cz. a Hałuszową. Las od tego potoku aż po granicę sromowiecką zwie się Barcie. Na zachód od niego lasem okryty ostry szczycik Wapielnikiem zowią. Przy drodze wiodącej pod zamkiem ku Niedzicy, nad zjazdem ku dworowi, stała dawniej kapliczka drewniana. Burza przed laty (około r. 1849) zerwała ją i rzuciła na drogę. Zamek czorsztyński był siedzibą starostwa czorsztyńskiego, które w połowie 17 wieku obejmowało miasto Krościenko i wsie Maniowy, Tylkę, Jastrząb, Prawdę czyli Wer uroczysko, Słobodę, Kluszkowce, Mizerną, Hubę, Krośnicę, Grywałd i Hałuszową, Baliniec i Ochotnicę, Tylmanową, Kłodną Wolę, Ligaszówkę, Szczawnice wyżnie i niźnie, Sromowce wyżnie, średnie i niźnie. W Maniowach i Szczawnicach były sołtystwa i wybraniectwa; w Tylce, Kluszkowcach, Mizernej, Krośnicy, Grywałdzie, Hałuszowej, Ochotnicy, Tylmanowej i Sromowcach wyżnich były sołtystwa. Kilka z nich: (maniowskie, kluszkowieckie, hałuszowskie, ochotnickie, tylmanowskie) trzymał 1660 roku starosta czorsztyński wbrew ustawom z roku 1347. Lustracya z roku 1765 wymienia sołtystwa w Sromowcach niżnich, wybraniectwa także w Tylmanowej i w Grywałdzie, a w Krościenku i Maniowach, Kałuszowej i Czorsztynie folwarki starościńskie. Stem lat wprzódy wymienione są tylko w Krościenku i pod zamkiem czorsztyńskim. Według lustracyi zaś z r. 1765 starostwo to obejmowało miasto Krościenko, wsi Szczawnice wyźnie i niźnie (ról 10, zagród 8, młynów 2), Tylmanową, Ligaszową i Kłodne (ról 18, zarębków 4, zagród 6, młyn jeden); Ochotnicę (ról 44 i pół, młyn 1); Maniowy (ról 21¼); Hubę (zagród 5); Sromowce niźnie i średnie (ról 12 i pół); Sromowce wyźnie (ról 10 i pól, zagród 7); Kluszkowce (ról 12, zagród 9); Hałuszową (rola 1, zagród 6); Krośnicę (zarębków 14); Mizerną (zarębków 7); Tylkę (zarębków 6, młyn jeden); Grywałd (ról 9 i pół) i Czorsztyn. Prócz robocizny dawały też osady czynszu i podatku rozmaitego w kwocie złp. 14,206; inne dochody z starostwa czyniły złp. 15,434. Ogólny więc dochód złp. 29,640. Wydatki wynosiły złp. 859. Roczny zatem dochód do kwarty czynił złp. 28,781 czyli kwarty złp. 7195. Przed rokiem 1765 płaciło starostwo kwarty 534 złp. 14 gr.; hiberny zaś w r. 1765 złp. 6878 gr. 27. Podług tej lustracyi starostwo liczyło 4 wybraniectwa, t. j. w Szczawnicach wyżnich, Tylmanowej, Maniowach i Grywałdzie; a 10 wójtostw. Wieś Czorsztyn w r. 1777 miała 16 domów a 89 mk., między nimi 1 rodzinę żydowską składającą się z 5 głów; w r. 1799 domów 19 a 126 mk.; w r. 1824 domów 20 a miesz. 136, między niemi jednę rodzinę żydowską z 7 głów się składającą. Pochodzenie nazwy Czorsztyna trudno odgadnąć. Według Szajnochy Czorsztyn jest to samo, co „Szorsztyn,“ niemieckie Schorstein (Schornstein), po skandynawsku „skorsten,“ komin. Według innych Cz. ma to samo znaczyć co niemieckie Schauerstein lub Zornstein, t. j. kamień zgrozy lub kamień gniewu. Zamek ten, jak wiele innych osad w tej okolicy (Grywałd, Dursztyn, Falsztyn, Rychwałd, Frydman i t. d.) założyli prawdopodobnie niemcy. Najdawniejsze wzmianki o Cz. sięgają 13 wieku. R. 1241 Bolesław Wstydliwy z żoną i matką, chroniąc się przed Tatarami, naprzód do Węgier, gdy ci z pod Lignicy ku Węgrom się zwrócili, do Polski powrócił i ukrywał się nasamprzód w zamku Pienińskim, a potem w Cz. w wieży południowej, Zieleńcem do dzisiejszego dnia zwanej. W r. 1242 Klimunt wojewoda krakowski wraz z bracią swoją Sulkonem i Teodorem, widząc złc, które nad krajem zawisło, udał się w Pieniny, szukając Bolesława, którego odszukał w Cz. Ten, od nich dowiedziawszy się, że szlachta, mniemając że zginął, zamierza nowego obrać króla, powrócił do Krakowa. W r. 1246 posiadaczem zamku był niejaki Piotr Wydżga, szlachcic z ziemi krakowskiej, herbu Janina, później krzyżak. Tenże Wydżga, gdy srogi głód uciskal ziemie chełmińską, pomorską i pruską, zamierzając wstąpić do krzyżaków, trzy wielkie szkuty naładowane winem, miodem, pszenicą, szperką, zbożem, masłem i inną zywnością Wisłą, lądem zaś 300 sztuk bydła, owiec, wołów, krów i koni, do Torunia wysłał. Sam później tam przy-