Page:PL Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 2.djvu/220

północny zachód od Furtwangen. Aż do miasta Donaueschingen strumyk zowie się Brege. Tu wpada do niego Brigach, która o pół mili, pod Sanct Georgen, także ze Schwarzwaldu wypływa, i odtąd połączone dwie rzeczki przybierają nazwisko Dunaj. Pod Donaueschingen zwierciadło Dunaju leży jeszcze 2124 stóp po nad powierzchnią morza. Dunaj jest jedyną rzeką płynącą w Niemczech na wschód i dla tego może żadna rzeka nie ma dla Niemiec takiego znaczenia. Z początku brzegi jego są strome i skaliste, a łoże jest wązkie. Później przechodzi na niziny łąk pełne. Minąwszy góry wapienne, die Rauhe Alp, przybywa pod Sigmaringen na wyżynę górnej Szwabii i Bawaryi. Pod Ulmem staje się spławnym, ma 230 stóp szerokości a powierzchnia wody wznosi się jeszcze na 1,432 stóp nad poziom morza. Płynąc pod Donauwörth, Neuburg, Ingolstadt, Ratyzboną i Donaustauf, często ma brzegi niskie i bagniste. Spadek wody jest tu stosunkowo mały; wynosi w przecięciu 11 stóp na milę. Pod bawarską Passawą zwierciadło Dunaju wznosi się 820 stóp nad powierzchnią morza. Tu Dunaj wstępuje w granicę cesarstwa austryackiego i wpada do niego bystra rzeka alpejska Inn. Nurty Dunaju toczą się w arcyksięztwie austryackiem doliną, którą tworzą od północy góry Szumawa (Böhmerwald) i Manhartsberg, od południa Alpy Noryckie czyli Styryjskie. Z tych ostatnich wpada do Dunaju poniżej Lincu rzeczka Enns (po łacinie Anisus), która od wieków granicę pomiędzy Austryą Wyższą a Niższą stanowi (das Land ob der Enns; das Land unter der Enns). Płynąc temi dwiema Austryami, Dunaj raz się przeciska przez wąwozy skaliste, drugi raz tworzy jakby jeziora, dalej rozdziela się na kilka ramion i liczy na przemian od 400 do 2,400 stóp szerokości. Pod Grein i Krems są niebezpieczne wiry, odmęty, topiele. Mija potem Dunaj znane z bogactwa klasztory Melk i Kloster-Neuburg; mija sławne wyprawą Sobieskiego góry Kahlenberg i Leopoldsberg, i od Kahlenberger Dörfel i Nussdorf wypływa na piękną równinę Niższej Austryi. Tu naprzeciw Nussdorfu rozdziela się i tworzy większe wyspy. Sam Wiedeń z 32 przedmieściami leży przy prawym brzegu. Przedmieście zaś Leopoldstadt i Jägerzeil wraz ze sławnym laskiem Praterem leżą na wyspie, którą od właściwego Wiednia oddziela wązki Donau-Canal, a od prawego brzegu główne koryto Dunaju. Tuż poniżej tej Prater-Insel leży śród Dunaju owa wyspa Lobau, przez którą Napoleon I kazał bić mosty przed bitwą pod Aspern i Wagram. O 10 mil od Wiednia zwęża się równina niższo-austryacka, bo od południa dochodzą już do Dunaju ostatnie odnogi Alp Styryjskich, das Leitha-Gebirge (wzgórza rzeki Litawy), a od północy widać wzgórza zamku presburskiego, będące pierwszem ogniwem tak zwanych Małych Karpat. Na ziemi węgierskiej liczba wysp i wysepek jeszcze większa. Tu za Presburgiem zaczyna się mniejsza równina węgierska. Płynąc nią Dunaj, rozdziela się na 3 cześci. Na południe od głównego koryta ciągnie się pomiędzy Małym a Głównym (czyli Wielkim) Dunajem wyspa, die kleine Schütt-insel, przez mil 6, aż pod Rab. Na północ od głównego koryta, boczne ramię Dunaju, zwane die Neuhäusler Donau, wpływa aż do rzeki Wah (die Waag) i tworzy tym sposem die grosse Schütt-insel, liczącą 11 mil długości a 3 szerokości. Bystry i rwiący Wah, syn Tatr węgierskich, wpada pod nazwiskiem „Wah-Dunaj“ do głównego Dunaju pod Komornem (Komorn). Koło Wiszehradu zastępują Dunajowi drogę: na lewo końce Karpat nowogradzkich, a na prawo ostatnie wzgórza lasu Bakony. Rzeka skręca się tu koło Wacowa (Waitzen) pod kątem prostym ku południowi i płynie wielką równiną Dolnych Węgier, pomiędzy nagiemi jednostajnemi stepami. Bieg tu jej wężykowaty, jest powolny. Na brzegach niskich już to bezleśne piaski, już to bagna zaraźliwe, gąszcze, trzciny i lasy bagniste. Pełno odrywających się ramion rzeki tworzy mnóstwo wysp mniejszych i większych. Na wzgórzach Budy (Ofen) stoi zamek królewski, a liczne mosty łańcuchowe łączą Budę z Pesztem, na równinie rozłożonym. W bagnach pod Mohaczem utonął roku 1526 w bitwie przeciw Turkom Ludwik II, ostatni król węgierski z rodu Jagiellonów. Dopiero od ujścia Drawy, poniżej Osieka (Essek), płynie znowu Dunaj przyjemniejszemi okolicami. Skręca się ku wschodowi i mija warownię Petrowaradyn (Peterwardein). Gdzie Titel, tam wpada do niego potężna Cisa (die Theiss), z Karpat płynąca, z ryb sławna. Pomiędzy Zemlinem (Semlin) i Belgradem (Bielehradem) oddaje mu wody swoje Sawa (die Sau). Tak spotęgowana rzeka pędzi ku ostatniej skalistej swej zaporze i bramie. Tworzą ją góry granitowe Banatu na lewo, a góry wapienne Serbii na prawo. Dotąd szerokość Dunaju wynosiła 1,000–1,300 stóp. Naraz skały zwężają jego łoże do 500, 400, 350 stóp. Najwęższe i najniebezpieczniejsze miejsce jest powyżej Rszawy (Orsowa), przy tak zwanej Żelaznej bramie (das Eiserne Thor, Demirkapi). W ostatnich czasach wysadzono prochem skały najniebezpieczniejsze i już teraz nie potrzeba wyładowywać statków przed Rszawą, aby towary wieźć na kołach i poniżej znowu na statki ładować. Nareszcie Dunaj pod Klatową wypływa z tego wązkiego i krętego wąwozu i odtąd już żadne skały i góry nie tamują biegu jego.