Page:PL Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 2.djvu/252

licą. Gmach sam z czerwonej cegły, w kształcie prostokąta, na 40 kroków szeroki a 120 długi, częścią wysmukłemi wieżami strzelał pod obłoki. Na pochyłości góry, od ściany zamku do rzeki, rozciągała się dolna warownia. W takim to zamku siedział komtur krzyżacki, rządząc rozległym powiatem i rozkazując niekiedy sąsiednim sobie wójtom. Posiadał on osobny herb: pole na dwie części podzielone, w wyższej Matka Boska z Dzieciątkiem Jezus między dwoma słupami, w niższej zaś umieszczona postać człowieka, który rękoma podnosi zamek do góry. Rysunek takiej pieczęci podaje książka „Inflanty polskie“, str. 22. Był to jednocześnie i herb samego zamku. Za jednym z wąwozów od zachodu leżało podzamcze czyli osada miejska, za drugiem zaś parowem od wschodu kościół i cmentarz. Zbudowawszy zamek Ernest Rassburg opatrzył go załogą, przeniósł doń z powiatu rzeżyckiego komturyą wolkimborską, a sam r. 1278 wrócił do Rygi. Tymczasem litwini pod wodzą w. ks. Trojdena przybyli pod twierdzę i pobudowawszy 4 wielkie wieże ruchome, szturm przypuścili. Po trzytygodniowem jednak bezskutecznem oblężeniu, musieli odstąpić; lecz za to r. 1315 litewski książę Witenes zdobył go i zburzył. Wkrótce jednak z gruntu został odbudowany. Kiedy w r. 1403 bracia zakonni nieszczęsliwą przedsięwzięli wyprawę na Litwę, ścigał ich waleczny w. ks. Witowd, rozproszył, a następnie spustoszył, zrabował i spalił Dyneburg i bez przeszkody powrócił z wielkim łapem i wielu tysiącami jeńców. Rycerze zaraz odemścili się straszliwym napadem na Litwę, a po szczęśliwym powrocie odbudowali gród zburzony i mocno go utwierdzili. Odtąd Dyneburg w dziejach Polski i Inflant zjawia się znowu dopiero przy zawarciu dnia 30 sierpnia r. 1559 wileńskiego traktatu, na mocy którego mistrz prowincyonalny Gotard Kettler oddał w zakład Zygmuntowi Augustowi zamek ten rycerski wraz z jego ziemiami na koszta wojenne, podczas obrony Inflant od cara Iwana Wasylewicza wypaść mogące. Pakta poddania się Inflant temuż królowi polskiemu r. 1561 i przywilej unii ich z w. księstwem litewskiem r. 1566, a nakoniec inkorporowanie ich do korony na sejmie lubelskim r. 1569, ostatecznie Dyneburg pod panowanie Polski poddały. Zdobył go car Iwan Wasylewicz 11 sierpnia r. 1577 po dwutygodniowem oblężeniu; następnie srodze spustoszywszy, pociągnął ku Krzyżborkowi. Zaledwie car opuścił Inflanty, polacy pod dowództwem dzielnego pułkownika Wilhelma Platera zaraz opanowali zamek i wymordowali zostawionych tam przez cara żołnierzy. Ponieważ wtedy stary gród z otaczającemi go domami mocno ucierpiał, w kilka lat później 1582 r. skutkiem rozkazu króla Stefana Batorego na miejsce dzisiejszej twierdzy został przeniesiony. Odtąd pozostawał D. w spokojnem Polski posiadaniu; nawet i w czasie wojny, którą Karol książe Sudermanii, późniejszy Karol IX, król szwedzki, na początku XVII stulecia w Inflantach prowadził. Dopiero nowy zdobywca Inflant, król Gustaw Adolf, gdy przeniósł wojnę aż do Litwy, zająwszy uprzednio większą część Inflant wraz z Rygą, wylądował ze świeżemi wojskami w czerwcu r. 1625 w Dyamencie (Dünamünde), pociągnął wzdłuż Dźwiny, zdobył warowne grody znajdujące się jeszcze w posiadaniu Polski, a w ich liczbie i Dyneburg. Wszakże już w r. 1626 gród ten powrócił znowu do Rplitej, kiedy wojska jej, pod dowództwem Aleksandra Gąsiewskiego, wdy smoleńskiego, wkroczyły do Inflant i bez przeszkody zajęły zamki Berzonen, Sesswegen i Krzyżborg. W ciągu następnych 30 lat gród dyneburski 2 razy przez szwedów (1635 i 1655 r.) i raz przez cara (1656 r.) szturmem był wzięty. Wtedy chciano mu narzucić nazwę „Borysoglebsk“. Do ciągłego wzrostu i podnoszenia się niszczonego tak często miasta przyczyniała się niepospolicie ustawa sejmu z r. 1647. Ustawa ta naznaczała bowiem Dyneburg za miasto składowe na zboża i różne towary, prowadzone Dżwiną do Rygi. Traktat między Polską i Szwecyą, zawarty w klasztorze oliwskim pod Gdańskiem d. 3 maja 1660 r., zapewnił Rzplitej posiadanie części Inflant, Livonia australis, odtąd zwanej Livonia polonica, z grodami i wójtostwami Duneburg, Rositen, Ludsen, tudzież zamkiem i obwodem Marienhausen; car zaś na mocy audruszowskiego pokoju w dniu 30 stycznia r. 1667 zwrócił wszystko, co z posiadłości Polski, Litwy i Inflant polskich w ręku jego się znajdowało. Stan rzeczy nie zmienił się aż do pierwszego podziału Polski w r. 1772, w którym to czasie Dyneburg został już tylko miastem powiatowem. W XVII wszakże, a szczególniej w pierwszej połowie XVIII stulecia, niemałe miał znaczenie jako rezydencya dyecezyalnych biskupów inflanckich, mających tam swoją katedrę, tudzież jako gròd stołeczny najprzód województwa, a od roku 1677 księstwa inflanckiego. — Od czasu kiedy upadło arcybiskupstwo ryskie, a następnie i ustanowione póżniej sejmem warszawskim biskupstwo wendeńskie, biskupi inflanccy in partibus, mieszkając najczęściej w prywatnych miejscach, zarządzali tą małą cząstką dyecezyi, która jeszcze przy Polsce pozostała. Ponieważ zaś wspomniani biskupi nie rezydowali w swej dyecezyi, przeto duchowne potrzeby ich owieczek opatrywali ratione vicinitatis biskupi żmudzcy. Rzeczywistym biskupem inflanckim pierwszy był Mikołaj Korwin — Popławski (1685–1710). Osiadł on w Dyneburgu przy katedrze, będącej razem kościołem parafialnym; wizytował dyecezyą, wznosił, odnawiał ko-