Page:PL Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 2.djvu/322

rynosławskiego wcielona. Paweł I zwinął to namiestnictwo wkrótce po wstąpieniu na tron, rozkazawszy przyłączyć północne jego części do Małej Rusi, a resztę wcielić do składu nowo utworzonej gubernii noworossyjskiej. Aleksander I wznowił gubernią ekaterynosławską, chociaż w mniejszej niż przedtem objętości. W czasie późniejszym przyłączono do niej m. Rostów nad Donem, z powiatem, który przed r. 1834 do obrębu taganrogskiego należał. Obecnie gubernia ekaterynosławska graniczy na północ z gubernią charkowską (rzeką Dońcem północnym i po części lądem) i półtawską (rzeką Dnieprem i Orelą); na wschód z ziemią wojska dońskiego (rzeką Kalmiusem); na południe z Czarnomoryą, morzem azowskiem i gubernią taurycką; na zachód z gubernią chersońską. Powiat rostowski, odrębną część gubernii ekaterynosławskiej stanowiący, opasany jest ziemią wojska dońskiego i morzem azowskiem. Największa długość gubernii od wschodu ku zachodowi 61 mil wynosi, a szerokość od północy ku południowi 39 i pół mil. Powierzchnia (podług Struvego) 1206 mil kw. czyli 6078240 dziesięcin stanowi. Podług Strielbickiego 59507 w. kwad. Gubernia dzieli się na 8 powiatów: ekaterynosławski, wierchnie-dnieprowski, nowo-moskiewski, pawłogrodzki, aleksandrowski, bachmucki, sławiano-serbski i rostowski. Do gubernii należy także miasto Taganrog z okręgiem, osobny zarząd stanowiącym. Gubernia ekaterynosławska należy pod względem własności fizycznych do stepowej przestrzeni Rossyi. Powierzchnia jej, z wyjątkiem nieznacznych wyniosłości granitowych, od brzegów Bohu przez Inguł i Ingulec idących ku progom dnieprowskim, jest w ogólności równą i składa się po większej części z pochyłości stepowych, znaczną przestrzeń zajmujących. Wzgórza znajdują się w stronie wschodniej i południowej nad rzekami Dońcem północnym i Końską. Najwynioślejsze miejsce zajmuje powiat wierchnie-dnieprowski, na prawym brzegu Dniepru leżący i z trzech prawie stron tą rzeką otoczony. Rzeki, północną część gubernii skrapiające, należą do basenów mórz Czarnego i Azowskiego. Dniepr oblewa północną część gubernii i przyjmuje do siebie Samarę: nad granicą północno-wschodnią płynie Doniec, a nad południowo-wschodnią Kalmius. Na wzmiankę zasługują też rzeki Orel, Ingulec, Buzuwłuk, Końska i niektóre inne. Jeziór znaczniejszych nie ma. Bagna zajmują ¹/₆₀ część prawie całej przestrzeni gubernii; najznaczniejsze co do obszerności znajdują się w pobliżu morza Azowskłego i w powiecie rostowskim, gdzie stanowią ¹/₁₁ powierzchni powiatu. Położenie otwarte gubernii sprawia, że tu bardziej niż w innych miejscach czuć się daje gorąco i zimno. Niekiedy w połowie listopada po wielkich śniegach mrozy się zaczynają, a potem nastaje ciepło, śnieg znika, pojawia się mgła i deszcze padają ciągle. Wiosna zaczyna się zwykle w końcu marca; największe upały trwają od maja do sierpnia włącznie i do 30° R. dochodzą; wrzesień i październik najpiękniejszą stanowią porę roku. Grunt w części północnej gubernii składa się z soczystej ziemi czarnej, zdatnej do rolnictwa; przeciwnie zaś część południowa jest piaszczystą i kamienistą. Najbardziej piaszczysty, suchy i nieurodzajny pas ziemi stanowi przestrzeń pomiędzy Berdą a Kalmiusem, gdzie leży piaszczysta ława (kosa) białosarajska, nazwana tak od rzeki Białosarajki, do morza wpadającej. Lasów w gubernii jest bardzo mało, tylko około 101000 dziesięcin. Roślinność tutejsza składa się głównie z dębów. Niedostatek drzewa budowlanego zastępuje się kamieniem płytowym, na opał zaś sitowia i trzciny używają. W powiecie pawłogrodzkim odkryto alabaster i kamień młyński; w powiecie wierchnie-dnieprowskim i aleksandrowskim znajduje się w dobrym gatunku glina; w okręgu maryupolskim, i w powiatach bachmuckim i sławiano-serbskim bogate pokłady węgla kamiennego, na przestrzeni 43 mil; prócz tego znajduje się tamże ruda żelazna i jeziorka słone. Ogólna ludność 1000000 przeszło płci obojej wynosi. Większość stanowią Małorusini, głównie kozacy; z innych narodowości: Wołochów albo mołdawian 9858, serbów 858, polaków 8000 przeszło; greków 32633; ormian 14931, niemców 13232, żydów 36331 i cyganów 425. Ogólna przestrzeń gubernii 6078240 dziesięcin wynosi, z tych (podług Tęgoborskiego) ziemi uprawnej 1200000 dziesięcin, łąk i lasów 102000, ziemi nie uprawnej, wygonów, bagnisk, wrzosu, dróg i t. p. 3376200 dziesięcin. Większa część ziemi uprawnej składa się z tłustej ziemi czarnej, nie wymagającej użyznienia. Na ziemiach nieuprawnych osiadają, z rozporządzenia rządowego, przybylcy z innych gubernij, każdy z nich otrzymuje po 8 dziesięcin; orzą zwykłym pługiem ukraińskim o 6 albo 8 wołach; w pierwszym roku grunt na bachczę się używa, w drugim i trzecim sieją pszenicę albo inne ziarno, następnie przez 2 albo 3 lata leży odłogiem. Rolnictwo wynagradza szczodrze pracę, dostarczając poddostatkiem zboża nietylko na użytek wewnętrzny, lecz pozostawiając znaczne zapasy dla gorzelni i wysyłki, przez porty azowskie, za granicę. Od r. 1846 istnieje tu folwark rządowy gospodarstwa wzorowego. Ogrodnictwo warzywne małe czyni postępy już to dla braku zdolnych ogrodnikow, już też dla małoznaczącego produktów odbytu. Ogrodnictwo