Page:PL Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 2.djvu/323

owocowe z zamiłowaniem nietylko przez obywateli ziemskich, ale przez włościan nawet uprawiane; pełno jest obszernych i wzorowo utrzymywanych ogrodów owocowych. Szkoły rządowe ogrodnictwa istnieją w Ekaterynosławiu i Taganrogu. W ostatnim czasie ogrody owocowe zajmowały przestrzeni 33000 dziesięcin. Częste susze zgubny wpływ na pomyślność ogrodnictwa wywierają. Owoce najwięcej upowszechnione są: jabłka, gruszki, wiśnie, śliwki, morele i brzoskwinie (rzadko.) Robiono próby uprawiania winogron w powiecie rostowskim i okręgu maryupolskim; ale wina rosną z wielką trudnością, w miejscach od północy zasłonionych i wystawionych na działanie słońca. Jedwabnictwem trudnią się głównie koloniści; w osadach włościan rządowych znajdowało się 42 plantacyj morwowych, w tych drzew było 23311. Po rolnictwie, hodowanie bydła zajmuje pierwsze miejsce. Bydłe rogate, oprócz konsumcyi miejscowej, idzie ztąd do gubernij środkowych i obu stolic, a wełna sprzedaje się na głównych jarmarkach wełnianych w guberniach mało-ruskich. Podług wiadomości 1860 r., liczba bydła wynosiła; koni 103590, bydła rogatego 595690, owiec 2250900 (w tej liczbie cienko-wełnistych 1450300), trzody chlewnej 255730 i wielbłądów 5. Najlepsze stadniny znajdują się w dobrach obywateli Miklaszewskiego, Bohdanowicza, Kapnista i księcia Worońcowa. Najlepsze rasy tureckiego bydła rogatego są: samarska (szara) i kałmycka (pstra); owczarnie rasy hiszpańskiej czyli cienkowełnistej bar. Stieglitz'a (w pow. ekaterynosławskim), księżny Koczubej (w pow. wierchnie-dnieprowskim), ks. Worońcowa i baronowej Frank (w pow. nowo-moskiewskim). Pszczelnictwo stanowiło powszechne i bardzo ulubione mieszkańców gubernii ekaterynosławskiej zatrudnienie aż do r. 1848, ale w latach następnych upadło znacznie. Rybołówstwo na brzegach morza Azowskiego, na przestrzeni 29 mil, w obszernych dokonywane rozmiarach, przynosi wielkie korzyści mieszkańcom nadbrzeżnym, szczególnie m. Rostowa, osady Azowa i fortecyJ ejskiej, tudzież rządowym włościanom wsi większych. W jednem z lat ostatnich, złowiono: jesiotrów pudów 25000, siewrugi i sterletów pud. 10000, białugi pud. 5000, sułu i czebaków około 950000 pudów, śledzi 7000000 sztuk i czeloni sztuk 5000000; bałyku pud. 5000; wyrobiono kawioru pud. 10000. Przewóz z Rostowa i Taganrogu, a także soli z Krymu stworzył osobną gałąź przemysłu furmańskiego, którym się trudni, oprócz czumaków ukraińskich, kilka tysięcy mieszkańców gubernii ekaterynosławskiej, otrzymując znaczne korzyści. Rzeki żeglowne; Dniepr, Don i Doniec płyną po krańcach gubernii. Dniepr zajmuje tu prawym brzegiem 43 mile, a lewym 28 i pół, jednakże z żeglugi na tej rzece korzystają głównie miejsca powyżej i poniżej progów leżące, gdyż te ostatnie, ciągnąc się od wsi Staro-Kojdak w dół rzeki na przestrzeni mil 10, bieg statków i tratew utrudzają. W czasie wezbrania tylko, progi wodą się pokrywają, a wtedy żegluga mniej niebezpieczną się staje. Gdy zaś Dniepr od progów oczyszczonym zostanie, żegługa się rozwinie i większe przyniesie korzyści. W r. 1860 przewieziono w granicach gubernii ekaterynosławskiej, pomimo przeszkód, towarów różnych za rubli sr. 1129710. Don w biegu swym przez gubernią ekaterynosławską, pod Nahiczewanem, Rostowem i Azowem, małą zajmuje przestrzeń; korzyści z żeglugi na tej rzece otrzymuje głównie Rostów, gdzie się wyładowują wszystkie towary z odległej Syberyi i bassenu wołskiego płynące Donem aż do jego ujścia, i gdzie równie ładują statki płodami natury południowej, dla wysyłki do Rossyi środkowej. Doniec północny płynie u granic gubernii ekaterynosławskiej, charkowskiej i ziemi wojska dońskiego na przestrzeni 28 i pół mil. W obecnym stanie rzeki przewieziono nią rozmaitego ładunku za rs. 54684, właściwie płodów gub. ekaterynosławskiej. Tym sposobem, wartość towarów trzema rzekami gub. ekaterynosławskiej w roku 1860 przewiezionych rs. 7450269 wyniosła; statków było 2798, tratew 973. W ostatnich latach powstała w powiatach bachmuckim i sławiano-serbskim eksploatacya węgla kamiennego i antracytu, rozwijająca się coraz bardziej, a która dla braku lasów i rozpowszechnienia żeglugi na morzu Azowskiem, stanie się z czasem jedną z najważniejszych przemysłu krajowego gałęzi. R. 1860 wydobyło się węgla kamiennego w zarządzie górniczym pudów 350000, antracytu pud. 30000; w powiecie bachmuckim węgla kamiennego pudów 275000; w powiecie sławiano-serbskim węgla kamiennego pudów 175000 i antracytu pud. 10000. Wszystkich fabryk i zakładów w gubernii 280 (największą liczbę stanowią fabryki do topienia łoju i wyrobu skór). Najznaczniejszym jest zakład Ługański odlewów żelaznych. Jarmarków w całej gubernii 311; towarów na nie przywieziono za 7843379 rs., sprzedano za rs. 3319229. Z tych znaczniejsze są: w Rostowie nad Donem, w Ekaterynosławiu, Taganrogu, Bachmucie i t. d. Z zakładów naukowych: gimnazyum 1, szkół powiatowych 6, parafialnych 5, szkoła żydowska rządowa 1, prywatnych zakładów chrześciańskich 7, żydowskich 47. Prócz tego istnieją: szkoła rolnicza jedna, w rządowych włościach szkół elementarnych czterdzieści trzy, i kilka w okręgach osad wojskowych. Szpitali dwadzieścia pięć, domów przytułku cztery, dom