Page:PL Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 2.djvu/327

togr. zakładów 4, księgarni 4; gazety wychodziły: Ebinger Anzeiger od r. 1825, razem z Elb. Zeitung (tendencya konserw.) 2 razy, Elb. Kreisblatt od r. 1849, N. Elb. Anzeiger (demokr.) od r. 1849 3 razy, Elb. Volksblatt 2 razy w tygodniu; „Israelit. Gemeindeblatt“ raz na tydzień; stacya kolei żelaznej (z Tczewa do Królewca, o 46 kil. od Tczewa), stacya telegraficzna, poczta 1-klasy, teatr miejski z 1 dyrektorem i 27 aktorami, król. gimnazyum z 12 nauczycielami, uczniów 296; szkoła miejska realna wyższa, nauczycieli 15, uczniów 398; wyższa szkoła żeńska, nauczycieli 8, nauczycielek 2, uczennic 378; średnia szkoła chłopców na nowem mieście, nauczycieli 6, uczniów 349; średnia szkoła żeńska staromiejska, nauezycieli 6, uczennic 339; szkoła przemysłowa, naucz. 2, uczn. 104; szkoła przygotowawcza, naucz. 2, uczn. 255; szkoła elem. u św. Trzech króli, naucz. 8, uczn. 520; szkoła sierot (Waisenstift), uczennic 182; szkoła u św. Anny, naucz. 7, nauczycielka 1, uczn. 553; u Bożego Ciała, naucz. 9, uczn. 695; Angerschule, naucz. 1, uczn. 110; powyższe szkoły są luterskie; katol. istnieją 2 elementarne u św. Mikołaja, nauczycieli 4, uczn. 403; druga szkoła katol., nauczyc. 4, uczn. 268; nadto kilka pomniejszych zakładów prywatnych. Statystyka przemysłu i rzemiosł podaje: giserni wielkich i fabryk żelaznych machin 4: Steckel'a od r. 1855, robotników 72, parowa machina 1, siła koni 10; Schichau'a od r. 1837 robotn. 600, parowe machiny 2, siła koni 18, dozorców 16; Hombrook'a od r. 1855, robotn. 120, parowe machiny 2, siła koni 18; Hotop'a od r. 1859; fabryka szpilek Rübego, robotn. męzkich 39, żeń. 22, parowa machina 1; fabryk tabaki, cygar 5, między niemi Alsena robotn. 50, Madsaka robotn. 60; fabryka wyrobów forniturowych (Fournitur-Dampfschneiderei), robotn. 30; fabryka wyrobów miedzianych, mosiężnych, bronzowych, robotników 15; fabryka okrętów, majstrów 4, pomocników 117; fabryki powozów 2, mydła 2, waty i knotów 2, parasoli 2, grzebieni 4, szczotek 10, szkarpet. 3, wapna wypalania 3, gazu 1, mebli 1, świec 3, krochmalu 2, czekolady 2, octu 1, wód mineralnych 1, robotn. 11; browarów 6, gorzelni i destylarni 16, młynòw wodnych o 13 gankach 4, holenderskich młynów 2, siłą zwierzęcą pędzonych 7, parowych o 13 gankach 3, młynów do wyrabiania gipsu, cementu i asfaltu 4, młynów olejowych 6 (Öhlmühle), młynów garbarskich (Lohmühle) 3, farbiarni 9, folusz 1, zakładów do bielenia nici, płótna itd. 4, przędzalni wełny 2, warsztatów tkackich na bawełniane wyroby 65, na wyroby płótna 92, wełny 4, fabryka wyrobów kamieniarskich 1, ogrodów do sprzedawania i hodowania kwiatów itd. 12, fabryk różnych wyrobów drewnianych, łyżek itd. 9, fabryk instrumentów muzycznych 3, narzędzi chirurgicznych 1, sprzętów matematycznych 2, modniarek 12, haftarni złotem, srebrem na jedwab itd. trudniących się 4, cukierników, kawiarni 10, fryzyerów 4, balwierzów 17, piekarzów 32, rzeźników 26, rybaków 32, garbarzów 8, zdunów 13, szklarzów 15, mularskich majstrów 5, czeladników 80, uczniów 36; ciesielskich majstrów 7, pomocników 171, uczniów 29; dekarz 1, pompiarz 1, kominiarzow 3, kołodziejów 17, ślósarzów 29, innych podobnych majstrów i zakładów 10, kotlarzów 2, lejarnia dzwonów 1, blacharzy 15, konwisarzy 3, złotników 6, zegarmistrzów 8, powroźników 12, szewców 164, rękawiczników 4, kuśnierzów 16, siodlarzy 19, krawców męzkich 87, żeńskich 20, pasamoników (Posamentier) 4, stolarzów 74, bednarzów 25, koszykarzów 2, tapicer 1, tokarzów 18, introligatorów 16, fotografów 4, muzykantów 25. Targi tygodniowe odbywają się co środę i sobotę; przekupnie płacą od towarów t. zw. targowe (Marktstandgeld), którego wpłynęło r. 1869 do kasy miejskiej tal. 1900. Jarmarki roczne bywają 2 razy w maju i w listopadzie, każdy raz trwają po 8 dni; we czwartek jeżeli nie przypada święto, jest targ na bydło i konie. Dawniej przybywało wielu kupców obcych na elbląskie targi; jeszcze w r. 1822 liczono ich 115, obecnie mało który się zjawi. Od r. 1848 są także targi na wełnę, przypadają d. 22 i 23 czerwca; r. 1867 utargowano wełny centnarów 4195. Bite trakty są tu oddawna: z Elbląga do Królewca, w przeciwną stronę do Malborka od r. około 1810 i do Pr. Holądu (Pr. Holland) od r. 1830. R. 1864 postanowiono budować trakty nowe z Elbląga do Nowodworu (Tiegenhof), do Młynarów (Mühlhausen), do wsi Rückfort i na Szynwald do Tolkmicka (Tolkemit). Dorożki istnieją od r. 1852; kiedy kolej żel. tu założono r. 1870 było ich 45. Zakładów kąpielowych 6. Historya miasta. R. 900 zwiedzał okolicę Elbląga awanturniczy podróżnik angielski Wulfstan; z morza płynął dotąd rzeką, którą zwie Ilfing (Elbing). Mówi, jak jest rzeczywiście, że wypływa z jeziora Druzo (Druzno), nad którego brzegiem istniała najważniejsza wtedy osada Truso. Przypuszczają niejedni, że ta Truso to samo znaczy co późniejsze miasto Elbląg. Jest jednak E. początku krzyżackiego. Zdobywszy bowiem r. 1233 zamek Kwidzyn i pokonawszy pomezańczyków nad Dzierzgonią (Sorgenfl.), posunęli się krzyżacy aż do jeziora Druzno. Roku 1236 margrabia Henryk z Miśni (Meissen) zbudował tu 2 statki wojenne: Pilgrim i Friedland, a mistrz krzyżacki Herman Balk uczynił z niemi pierwszą wycieczkę. Popłynął z Druzna rzeką Elbląg i tam gdzie było podówczas ujście rzeki do zatoki Swieżej (Frisches Haff),