Page:PL Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 2.djvu/51

Dniestr, rzeka należąca do zlewiska czarnomorskiego, w starożytnym świecie Tyras, u nowych Greków Danaster, Danastris, Dynastrys, u Rumunów Nistrul, a u Turków Turla zwana. Źródła Dniestru podają powszechnie mylnie (W. Pol., L. Tatomir) powyżej wioski Dniestrzyka Dubowego, po wschodniej stronie tego działu wodnego, tutaj europejskiego, na którego zachodnim stoku biją źródła Sanu. Tymczasem wszystkie lepsze mapy, jak mapa katastralna Galicyi, mapa Kummersberga (sekcya 37, pas XI), i najnowsza mapa szczegółowa monarchii austro-węgierskiej, wydana w c. k. instytucie geograficznym (Zone 9, Col. XXVIII) podają źródła Dniestru powyżej wsi Wołczego, poniżej szczytu Rozłucza. Niewątpliwość tych źródeł rozstrzygnął zupełnie wyczerpująco Dr. Karol Benoni w rozprawie swojej „Ueber die Dniestrquellen und die Thalbildungen im oberen Dniestr und Strwiążgebiete“, umieszczonej w „Mittheihungen der k. k. geographischen Gesellschaft in Wien“. 1879 (129–144, 225–237). Wieś Wołcze (mylnie Wołcza) w powiecie Turka, legła w górnej kotlinie dniestrowej. Od strony południowo-zachodniej zamyka ją pasmo górskie, którego grzbietem ciągnie się główny dział wodny (europejski). Od przełęczy uszockiej (859 m.), w głównym grzbiecie Beskidu szerokiego, zwraca się on ku północy, bieżąc zrazu obok gościńca uszocko–tureckiego, potem odbiegając na północny-zachód, aż po szczyt Byczek (915 m.). Tu zwraca się na północny wschód przez szczyt Obyczki (775 m.), skąd przechodzi na pasmo podłużne, ciągnące się w kierunku północno-zachodnim, przez szczyty Siańskie Jabłońskie (876 m.) i Siańskie Tarnawskie (873 m.), rozgraniczające zachodnie dopływy potoku Jabłonki, wpadającego do Stryja, od wschodnich dopływów (nieznacznych) Sanu. W odległości 1175 m. od Siańskich Tarnawskich, na północny zachód wznosi się szczycik 857 m.; tu dział wodny zwraca się na północny wschód ku szczytowi Wysokiemu (737 m.), oddzielając potok Jabłonkę od potoku płynącego przez Szandrowę i Boberkę do Sanu, a Ryką zwanego. Szczyt Wysoki tworzy jeden graniczny punkt (południowo zachodni) kotliny dniestrowej. Od niego bieży dział wodny ku północnemu zachodowi przez szczyty Wysoki wierch (700 m.), Boberkę (693 m.), Horb witowski (700 m.) i Ostre (804 m.). Ta część działu wodnego zamyka od południowego zachodu górną kotlinę dniestrową. Od południowego wschodu zaś zamyka ją poprzeczne pasmo od szczytu Wysokiego ku szczytowi Rozłuczowi (933 m.) przez Hołowaniwkę Horb (706 m.), oddzielając kotlinę dniestrową od kotliny potoka Litmirza. Wreszcie od północnego wschodu ciągnie się wzdłuż kotliny dniestrowej znaczne pasmo górskie od Rozłucza począwszy przez szczyty Stary (875 m.), Terkaliwski (892 m.), Sejówkę (830 m.), Chmolowate (810) i Magurę łomniańską (1024 m.). Dział wzgórzysty na granicy południowej gminy Michnowca z Łopuszanką lęchniową, łączący dział główny z Magurą łomniańską, można uważać za czwarty bok górnej kotliny, mającej kształt prostokąta i wynoszącej w obwodzie 52.5 kil., a obszaru 189 kil. kw. Kotlina ta, w której legły wsi Wołcze, Dniestrzyk dubowy, Zukotyn, Bereżek, Łomna, Chaszczów i Łopuszanka lechniowa, tworzy w okolicy wsi Łomny największe zagłębienie, ku któremu pochyla się ona w dwóch kierunkach, z południowego wschodu od Wołcza ku półn. zach. do Łomny, i z półn. zachodu od Łopuszanki lechniowej ku połudn. wschodowi do Łomny; pierwszą stoczystością płynie Dniestr, a drugą potok Lechniówka, wpadający do Dniestru pod Łomną. Wołcze bowiem wznosi się w górnym końcu 568 m., w niższej części 550, a Łomna 504; Łopuszanka zaś lechniowa 566, a kościół w Chaszczowie 538 m.; spad więc obu połów tej kotliny wynosi mniej więcej 60 m. Połud. część tej kotliny jest łożyskiem Dniestru. Górny koniec tejże kotliny w Wołczu jest zbiornikiem wód spływających z okolicznych stoków, tak od zachodu i wschodu jak od południa. Jestto okolica źródeł Dniestru. Znajdują się one na południowym wschodzie całej tej kotliny dniestrowej, niedaleko, bo w oddaleniu 1 kil., od szczytu Rozłucza, drugiego połud.-wschodniego granicznika wspomnianej kotliny. Półn.-zachodni stok tej góry pokrywa rozległy las, na którego górnym końcu znajduje się główne źródło Dniestru. Jestto słabe źródło warstwowe. Ciepłota jego według pomiaru dra Benoniego z 12 sierpnia 1878 (10 godz. 50 m. przed południem) czyniła +7° C. przy 21° C. powietrza. Źródła te leżą na wysokości wynoszącej około 900 m. Jako mały potok górski płynie wartkim prądem w głębokim kamienistym jarze, łącząc się w tymże lesie z licznymi potokami leśnymi. Płynie on w kierunku południowo-zachodnim, a wąskim wyłomem przedziera się po stoku góry ku szerokiej kotlinie dniestrowej. Tu zwraca się ku półn.-zachodowi, płynąc przez Wołcze, gdzie przybiera między licznemi potokami, płynącymi z pod. Hołowaniwki Horbu, z lew. brz. potok Terniwski, następnie przez Zukotyn, gdzie z lew. brz. wpada doń potok Kulowy, w Bereżku Dniestrzyk dubowy, uważany mylnie za główne ramię Dniestru, a z prawego brzegu Zukotyniec, aż wreszcie w Łomnie z lew. brz. łączy się z Lechniówką. Tutaj zwraca się Dniestr na północ, czyniąc sobie wyłom między Łomną a Dniestrzykiem hoło-