Page:PL Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 2.djvu/88

bywatele, uznając kopalnię za swoją własność, wyrugowali go z niej. Folw. Dobrzyń-wójtostwo z attynencyą Wierzniczka, osadą młynarską wieczysto-czynszową w Wierzniczce i wsiami Sochaczewka v Soczewka, Wójtówka i Wierzniczka, podług opisu z r. 1866 rozl. wynosi mórg 313; wieś Sochaczewka v Soczewka osad 2; gruntu m. 47; kolonia Wójtówka osad 4, gruntu m. 116; wś Wierzniczka osad 7, gruntu m. 7. Starostwo dobrzyńskie w województwie inowrocławskiem ziemi dobrzyńskiej, podług lustracyi z r. 1662 składało się z m. Dobrzynia nad Wisłą z wójtowstwem i 2 wsi: Linie z fol. i wójtostwem i Skaszewa z folw. Od r. 1623 bez przerwy prawie było w posiadaniu rodziny Podowskich. W r. 1771 dzierżył je Tymoteusz Podowski, podkomorzy ziemi dobrzyńskiej, opłacając z niego kwarty złp. 1536 gr. 3 a hyberny złp. 746 gr. 26. Na sejmie warszawskim r. 1773 do 1775 stany rzeczypospolitej dały stwo na emfiteuzie Leonardowi Podowskiemu. Ziemia dobrzyńska obejmowała, z bardzo małemi pogranicznemi zmianami, powiat lipnowski gub. płockiej, w dawniejszych jego rozmiarach. Pod względem topograficznym, ziemia ta ma formę mniej więcej zbliżoną do trójkąta, za wierzchołek którego przyjąwszy ujście Drwęcy do Wisły około Złotoryi, jeden bok stanowi Wisła, oddzielająca tę ziemię od Kujaw, drugi rz. Drwęca i spływające do niej Rypienica i Pissa, oddzielające ją od ziemi chełmińskiej i michałowskiej, trzeci czyli podstawę, stanowi rz. Skrwa, o dwie mile poniżej Płocka do Wisły wpadająca, która całą długością swojego biegu oddzielała Ziemię Dobrzyńską od dawnego województwa płockiego i ziemi zawskrzyńskiej. Powierzchnia tej ziemi, znacznie nad poziom Wisły wzniesiona, obejmuje kilkadziesiąt jeziór, stanowiących naturalne wodozbiory licznych rzeczek i strumieni do Skrwy, Drwęcy i Wisły odplywających, a chociaż niektóre z nich przez osuszenie bagnisk i wytrzebienie lasów już dziś płynąć przestały, jednakże w czasie wiosennych roztopów, z powodu głębokich jarów, które sobie przez wioski wyzłobiły i które dawnem były ich łożyskiem, jeszcze chwilowo postać szerokich przybierają strumieni (por. niżej). Kraina ta do początku XII wieku na całej swej przestrzeni stanowiła jednę głuchą puszczę, poszczerbioną glębokiemi dolinami, która kilkadziesiąt jeziór i ogromne trzęsawice i moczary w łonie swojem obejmowała. Pierwsze osady tej ziemi powstały nad Wisłą w tem miejscu gdzie dziś Dobrzyń i jego okolice, a te gęstą ludnością musiały być osiadłe, bo nam ślad tego liczne wykopaliska wskazują. Znacznie później bo dopiero w czasach historycznych, wgłąb tych odwiecznych, siekierą nietkniętych lasów, wciskać się zaczęli pierwsi osadnicy, którzy, posuwając się w górę rz. Skrwy i Drwęcy, oraz do nich wsiąkających strumieni, po nad temi naturalnemi drogami dali początek najstarszym tutejszym osadom. Do czasów Konrada ks. mazowieckiego nie spotykamy w dziejach nazwiska Ziemia Dobrzyńska. Wspomina wprawdzie Długosz o zamkach na Dobrzyniu i Rypinie pod r. 1065 za Bolesława Śmiałego, kiedy ten monarcha benedyktynom mogilskim naznaczył dziewiąty denar, dziewiątego wołu i t. d. Z tej wzmianki atoli widzimy tylko, że Dobrzyń i Rypin do najdawniejszych miast należą, ale czy podówczas Rypin był częścią ziemi dobrzyńskiej na to nie ma dowodu. Właściwa jej historya rozpoczyna się dopiero, gdy biskup pruski Krystyan sprowadził z Inflant zakonników-rycerzy dla obrony przed Prusakami w r. 1222. Na ich utrzymanie ks. Konrad odbudował zamek w Dobrzyniu nad Wisłą i uposażyl ziemiami otaczającemi, to jest przestrzenią zawartą pomiędzy strugami Kamienicą i Chełmicą, Wisłą i rz. Mień, dodając do tego w Kujawach część wioski Kwercz i Sadłowice pod Inowrocławiem. Zaś kapituła płocka oddała im swoje posiadłości, jakie w okolicy Dobrzynia były położone. Konrad bowiem nie całą Z. D. darował zakonowi, ale tę tylko część, którą, podług przywileju donacyjnego, wyżej oznaczyliśmy; resztę zaś kraju bliższą Mazowsza, zawartą pomiędzy Skrwą i Kamienicą, pozostawił sobie. Dobrzyńcy zaraz po osiedleniu, spełniając swoje zadanie rozpoczęli działania przeciw Prusakom, ale te nie udawały im się szczególnie; nieszczęśliwą stoczyli bitwę w r. 1225 pod Brodnicą i wojska mazowszan poszły w rozsypkę a z rycerzy zaledwo kilku ocalało. Klęska ta otworzyła nanowo Mazowsze na wszystkie okropności wojny najezdniczej i wykazała niemożność obrony granic przez garstkę braci dobrzyńców. Wtedy ks. Konrad zdecydował się przywołać na pomoc krzyżaków. Ci, po swem przybyciu, osiedlili się zaraz za posiadłościami zakonu dobrzyńskiego, niedaleko ujścia Chełmicy, w wybudowanym dla nich zameczku Vogelsang, o 1 i pół mili od Dobrzynia odległym. Wkrótce porozumieli się z pierwszymi a w 1233 r. oba zakony połączyły się. Dobrzyńcy ustąpili wraz z zamkiem Dobrzyniem, nadane sobie posiadłości krzyżakom, które oni natychmiast swojemi hufcami osadzili. Wtenczas to Konrad dojrzał prawdziwy cel zakonu, sięgającego po zabór jego państwa; nie czekając więc dalszych skutków, naszedł ziemie dobrzyńcom udzielone, a zwyczajem swojego wieku zagrabił je i spustoszył. Ztąd wyrodziły się krwawe zatargi, które dopiero za wdaniem się stolicy apostolskiej ukończone zostały w r. 1235 w ten sposób, ze krzyżacy wrócili Dobrzyń ze