- 109
Ti Katedratiko, maysa nga agkabanuag a dominiko, a nangisursuron ti Kolejio ti San Juan de Letran iti kasta unay a iget ket nakagun-od iti nasayaat a nagan. Adda damagna a nalaing a dialektiko ken nauneg a pilosopo ket iso ti maysa kadagiti kasayaatan ti kasakbayan kadagiti kagungluan na. Dagiti lallakay daydayawenda ket ap-apalan dagiti agtutubo, ta kadakuada, adda met gunglo-gunglo. Iso daydi ti maikatlo a tawen a panangisuruna ket nupay iso dagiti umuna a panangisuruna iti Pisika ken Kimika, masasaon a inasirib, saan la a dagiti naayat nga agad-adal ti agkuna, no di pay ket dagiti dadduma a mangisursuro a paalis-alis. Ni Padre Millon, saan a maysa kadagiti kaaduan a tinawen nga agsukat iti isuro tapno inda met makaadal, a daytay maysa da met nga agadal iti yan dagiti dadduma nga agad-adal, nga awan ket sabali a pakaigidiatan da no di ti kinamaymaysa ti adalen da, isuda ti agsaludsod a saan ket a isuda ti masaludsudan, adadda a maawatanda ti sao ti kastila ket saan da nga ageksamen, no agturpos ti tawen. Ni Padre Millon ubugenna a nalaing ti sirib, ammuna ti Pisika ni Aristoteles ken ti pay met aramid ni Padre Amat; basaenna a sipapasnek ti Pisika, ni Ramos, ket sagpaminsan inna met lukiben ti aramid ni Ganot. Nupay kasta, mamin-ado nga iwingwingiwingna ti ulo na a kasla agngata, uinisem ket kunana nga idayamudom: transeat. No inaipapan iti Kimika, kunada a saan a kastakasta laeng ti ammo na, nanipod idi inna pinaneknekan, a nagbatayanna ti maysa a sao ni Santo Tomas a ti danom, may sa a naglalaukan dagiti ado a banbanag, a toy nailangitan a Doktor ad-adayo pay ti dinanon na ngem da Berzelius, Gay Lussac, Bunsen ken sabsabali pay nga aginsisirib a “materialista.” (Dagiti agkuna a bagi laeng ti adda ket awon kararua). Nupay kasta, ket nupay nangisuro iti Jeograpia, adda pay laeng duadua na iti panagbukel ti daga, ket umisem iti dakes, no masasao ti panaguddog na ken ti pananglawlawna iti init, a kunkunana:
- maysa a panagulbod a nalaing. . .”
Umisem iti dakes no masasao dagiti dadduma a teorias fisicas, ket kunana nga agtagtagainep, no di ket agmauyong, ni jesuita Secchi, iso a padpadaksenna nga agugis-ugis kan iti rabaw ti ostia, ta patpatauden ti kinamauyong na maipanggep iti nalabes a panangipasnek na iti sirib maipapan kada giti bitbituen a iso ti gapo na, kunkunana, nga iparitda nga agmisa; ado met dagiti nakadlaw a kagurana bassit ti pagsiriban a isursuruna; ngem toy saan nga ania man, sasao laeng a parparnuayen ti panaggigidiat iti sursuro ken pammati, ket
