- 183
sadiay dagiti bumibitla nga inna denggen; ket numan pay kadagiti kasino sadi Manila napigsa met ti sugal ket aduda met dagiti agsusuitik a kas sadi Madrid, saan a maipalubos kadakuada ti uray ania a bitla a manaraon kadagiti panpanunot maipapan iti politika. Ngem ni don Custodio saan a nasadot; saan la nga ayat ti adda kenkuana; agaramid pay; ket gapo ta agparparikna kenkuana nga inna ibati dagiti tultulang na sadi Pilipinas ket gapo ta ipagarupna a daydiay a ili iso ti rebbengna a pangwarwaran iti kabaelan na, inpaayna kenkuana ti pannaripato na ket inpapanna nga inna mapagwada ken mapagbaliw kadagiti ado a gakgakat a pinatpatanurna, nga agdidinnayundayuda iti kinadatdatlag. Iso, ta nangngegna sadi Madrid a dagiti lanlansangan sadi Paris, kayo ti rabaw da, iso a saan pay idi a naaramid sadi Espania, inna inggakat a madataran iti tabla dagiti lanlansangan sadi Manila a daytay mailansa a kas pammayan iti datar dagiti balbalay; iso, ta nasnaayan unay kadagiti ado a dakes a mapaspasamak kadagiti luglugan a dua ti ligay da, inna inggakat a maligayanda iti saan nga agkurang a tallo; iso, idi agdama a bise-presidente ti Junta de Sanidad, tapno mapukaw amin a mikrobio a mangted iti sakit, inna inggakat a masiraman amin a di mangan-ano, pati pay dagiti teltelegrama nga aggapo kadagiti disdisso a yan ti sakit; iso, gapo iti asina ka dagiti balbalod nga agbannog iti tengnga ti aldaw ken gapo pay iti ayat na a saan a maibusan ti Turay iti pirak a maigatang iti pagan-anay da, inna inggakat a maaruatanda latta iti baag ket pagbannugen ida iti rabii, a saan ket a iti aldaw. Masdaaw, makapungtot, no adda mangsupiat kadagiti gak gakat na; ngem maliwliwa no panunutenna a ti tao nga adda kabaelan na, adda kabusor na; ket bumales, a supiaten ket iwalinna met amin a gakat, dakes man, wenno naimbag, a idatag dagiti sabsabali.
Agsipod ta kunkunana nga iso, liberal (nawada), no saludsudenda kenkuana no ania ti pamanunutan na kadagiti indio, masansan a isungbatna, a kasla itay agpautang iti dakkel nga ayat, a dagiti indio nalaing da kadagiti ar-aramid a pakaaramatan ti ima ken kadagiti ar-aramid a matulad, artes imitatibas (kayatna a sawen, musika, pintura ken eskultura), sana innayon daydi nabayagen a ibagbaga na a, tapno maammuan no asino ti indio, masapol ti agyan iti ado, ado a tawen sadi ili da. Nupay kasta, no mangngegna nga adda maysa nga nalaing iti aramid a dagitay pakasapulan ti panunot, wenno saan nga arte imitatiba, iti Kimika, Medisina wenno Pilosopia, kas pagarigan, kunana: “!Psh! adda ikari-
