na saan na pay a painitan tapno di makset ti kudil na, ni
Juli, a nalinis dagiti ramramay na ket lumablabbasit dagiti
mukmukod na, ?apay? daydi balasang, daydi kalapsatan iti
barrio, kct nalabit pay a iti amin ti ili, nga iti sango ti tawa
na aduda dagiti napan nagpatpatnag a nagtaptapat ken nagdandaniw, nga awan met nagbanbanagan da. ?apay? daydi
kakaisuna nga apuko na, daydi kakaisuna nga anak na, daydi
kakaisuna a ragsak dagiti nabannuganen a matmata na, daydi
dardarepdepcnna nga agpandiling iti nagipos, nga agsasao iti
sao ti kastila kct agpaypay iti napintaan, a kas met kadagiti
annak dagiti babaknang, ?iso ti mapan patagabo tapno inda
apaen ken ungian, tapno madadael dagiti ramramay na, tapno
maturog iti uray sadino ket bumangon met iti kasta-kasta?
Ket daydi lakay nagsangit, kunkunana nga mapan agbekkel ken agpatay iti bisin.
—No inka,—kinunana,—agsubliak iti bakir ket diakto payatenen ti ili.
—No inka,—kinunana,—agsubliak iti bakir ket diakto pasubli ni ama na, ta abakendanto ti ringgor ket mabiitto ti inna pannakasbot iti pannakatagabo na.
Naliday daydi a rabii; awan kadakuada a dua ti rimmaman iti kanen ket daydi lakay nagpatangken a saan a nagidda ket nagpatpatnag a situtugaw iti maysa a suli, siuulimck, saan a nagsao uray maysa, ket di payen nagkismay. Ni Juli met kinayatna ti naturog, ngem nabaybayag a saan na a napagkeppet dagiti matmata na. Nagtalna bassiten a gapo iti gasat ni amana; ngem ti met bagina ti inna pinanunot, ket nagsangit, nagsangit a inna piman linemmes dagiti ananek-ek ken sasaibbck na, tapno di mangngeg daydi lakay. Itinto sumuno nga aldaw, agbalinton a tagabo, ket iso pay met ngarod ti aldaw a masansan a isasangpet ni Basilio nga aggapo sadi Manila a mangipan kenkuana iti sangkabassit a sagot. . . Manipod idin, rebbengna nga idian daydi nga ayat; ni Basilio a nganngani rumuaren a mediko, saanna a rebbeng ti makiasawa iti maysa a nakakaasi. . . Ket kasna piman itay kitkitaenen nga agturong iti simbaan a kinakuyugna ti kalapsatan ken kabaknangan a balasang iti ili, a nataraki ti kawes da, sigagasat ket umis-isemda nga agpadpada, idinto ta iso, ni Juli, sumursurot iti likudan ti apo na, a nagiggem iti nobena, mama ken pagtupraan. Ket daydi balasang, iti daytoy, kasla masullatan ti karabukob na, kasla mapandagan ti puso na, ket dawdawatenna ken Apo Santa Maria nga umuna pay kuma a matay.
