Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/297

This page has not been proofread.


dapò
262


pin1866:5 (caz.); d) Sarà stat le set vace n frego grasse de l’Austria, ma delongo dapó l é capità le set magre a se le divorà. Sarà stat le sett vaĉĉe un fregol grasse dell’Austria, ma de longo dapò l’è capità le sett magre a sele divorà. AgostiniM, Dialogo1870*-2013:432 (col.); e) A pensà de scrie algo, / Apò de fei anche stanpà, / ‘L é stà un pensier da temerario, / Seben che ‘l é ra verità. A pensá de scrive algo, / Appó de fei anche stampá, / L’é stá un pensié da temerario, / Sebben che l’é ra veritá. Anonim, Monumento1873:1 (amp.)
2 dunque, ebbene (fas.) Ⓘ allora Ⓓ also ◇ a) Son sentà su n ciuch, / Dapò me cogne contentar de aer / Per scrivania na crigna de armer Song sentà su n čuk, / Dapò me kogne kontentar de aèr / Per skrivania na krigna de armèr BrunelG, Fenì1836-2013:354 (bra.); b) No, no se redion / Mo demò no Piovan / Mai deventarà, e no a Sèn Jan / E dapò per sta outa ge pardonon. No, no se redion / Mo demo no Piovan / Mai deventera e no a Sen San / E dapo per stouta gie pardonon. PollamV, VivaSagraMoena1856-2008:269 (bra.); c) "Oh, per chel no é po nia paura, anzi la volesse po veder bolintiera, che se la é tant bela che vo, dapò me n vae bolintiera e content." "Oh! per kel no e pò nia paura, anʒi la volese po vedér bolentiera, ke se la é tan bela ke vo, dapò me n vae bolentiera e kontent". BrunelG, Cianbolpin1866:4 (caz.)
prep.
indica posteriorità rispetto a qualcuno o qualcosa (amp.) Ⓘ dopo Ⓓ nach ◇ a) Dapò vespin na sera de na festa / stufo de lieśe nossicé librato / no me soutelo el pensier inze ra testa / de śì a donià? apena dito, fato Dapò vespin na sera de na festa / stufo de liese nošicé librato / no me sòutelo el pensier inže ra testa / de zi a donià? apena dito, fato DegasperF, TenpeAdes1862-1974:472 (amp.)
dapò che (grd., fas., fod. Pz 1989; Ms 2005, amp. C 1986; DLS 2002) Ⓘ dopo che Ⓓ nachdem ◇ a) Ie ne fove drë tan burta, / n puech goba, stramba, curta: / ma depò che n’é giapà, / l desdën m’à ruinà. Je ne fóve drè tan burta, / un puec goba, stramba curta: / ma da pò che n’è giapà, / el Desdeng m’ha ruinà PlonerM, VedlaMuta1828*-2013:142 (grd.); b) Dapò che ic seghitèa a domanèrlo, el se à drezà sù, e l’à dit a ic: chi che de vo é senza pecià, tire l prum n sas contra de ela. Dapó che idg seguitàa a domanérlo, el se á drezá su, e l’a dit a idg: chi che de vo è senza peggià, tíre il prum un sas contra de ella. HallerJTh, MadalenaCAZ1832:157 (caz.) ◆ dapò do (fas. DILF 2013) Ⓘ dopo, poi, successivamente Ⓓ danach, darauf, dann ◇ a) e dapodò grignan e pien de marevea l’à dit, él chisc i lenzei de lesciva, e? e dapó dó grignan e pien de marevea la dit, èl chists i lenzei de lessiva he? IoriG, InjignàLet1860*-2013:402 (caz.).

dapò (fas., caz., bra., moe., LD) ↦ dapò.

dapò † (grd.) ↦ depò.

dapò, apò (amp.) ↦ dapò.

dapò mesodì (moe.) ↦ domesdì.

dapomesodì (amp.) ↦ domesdì.

dar (bra., moe.) ↦ dé.

daré Ⓔ ven. daré ‹ DE RETRO 6 1870 darè (AgostiniM, Dialogo1870*-2013:431)
col. darè
prep.
indica posteriorità rispetto a qualcuno o qualcosa (col. Pz 1989) Ⓘ dopo Ⓓ nach ◇ a) Infati ai osservà, che l formenton somenà darè la siala l eva apena come l nost a Col. In fatti hai osservà, che ‘l formenton somenà darè la ʃiala leva a pena come ‘l nost a Col. AgostiniM, Dialogo1870*-2013:431 (col.) ☝ do1
avv.
nella, dalla parte posteriore (col. Pz 1989) Ⓘ dietro Ⓓ hinten ◇ a) N puoch decà de Sillian ai incontrà i scolari che vigniva da la scola, i picoi davant e le picole darè Un puoc de cà de Sillian hai incontrà i scolari che vigniva dalla scola, i piccoi davant e le piccole darè AgostiniM, Dialogo1870*-2013:431 (col.) ☝ viadedò.

darè (col.) ↦ daré.

dàrmola (bra.) ↦ dermena.

dàrmora (moe.) ↦ dermena.

darśonśe (amp.) ↦ arjonje.

dartánt (fod.) ↦ dërtánt.

darzé (fod.) ↦ derzé.

daspò (fod.) ↦ despò.

dassei Ⓔ deriv. di DEBĒRE (EWD 3, 133) 6 1828 dais (PlonerM, CuraziansBula1828-1915:64)
grd. dassëi
verbo modale Ⓜ dessa
esser bene che, essere necessario che (grd. G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002) Ⓘ dovere Ⓓ sollen ◇ a) Mi bon seniëur curat! / Tlo ëise fat damat. / Ie muesse drë ve l dì / Vo dassais mé ve l tenì. Mi bon seniëur kurat! / Tlo ëise fat da mat. / Ie mues drë vel di / Vo dais me vel tenì. PlonerM, CuraziansBula1828-1915:64 (grd.); b) Dassëis mpo mandé a medejines; che sce no ve varësc defin, almancul slongerà chëles la vita Dassàis inpò màndè a mëdes̄ines; che ŝe no vè vareŝ defiŋ, almancull slongerà chëlles la vita VianUA, JanAmalà1864:200 (grd.).

dassëi (grd.) ↦ dassei.

dassen Ⓔ comp. di da + senn (EWD 6, 199) 6 1821 da sënn (PlonerM, BepoMahlknecht1821*-1915:55)
gad. dassënn mar. dassënn Badia dassënn grd. dassënn fas. dassen caz. dassen bra. dassen fod. dassënn col. dassen amp. dassen LD dassen
avv.
1 davvero, proprio, per sottolineare un’affermazione o in funzione asseverativa (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. G 1879; G 1923; L 1933; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. Q/K/F 1982; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ veramente, proprio, davvero Ⓓ wirklich, ernstlich ◇ a) L viver de n musciat l’é ben rie, / Perché un se n dura da ciaf a pie; / E dassen per dir a ogneun la verità / Chele vite, che gio nesciugn se l’à durà. L viver de n mušat l è beng rie, / Perkè un sen dura da čaf a pie; / E da seng per dir a ognùn la virità / Kelle vite, ke jo nesùng se l ha durà. BrunelG, MusciatSalin1845:1 (bra.); b) Aló ogneun se à fermà / Ogneun dassen l’à scutà Alò ognùn se ha fermà / Ognùn da seng l ha skutà BrunelG, MusciatSalin1845:9 (bra.); c) El confessor cardea, che ‘l pensasse dassen (aesse proprio intenzion) de sodisfà i creditore El confessor cardeva, che ‘l pensasse da senn (avesse proprio intenzion) de soddisfá i creditore PlonerM, Erzählung5AMP1856:26 (amp.); d) l disc: "Oh mia bona Dona Chenina, gé fosse ben chiò se te me volesses dèr na fortaa dassen!" el diš: "Oh mia bona Dona Kenina, ğe fose ben kiò se te me voleses der na fortaa da sen!" BrunelG, Cianbolpin1866:23 (caz.)
2 in grande misura, assai (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, grd. G 1879; G 1923; L 1933; F 2002; DLS 2002, fod. Pe 1973; P/M 1985; Ms 2005, amp.) Ⓘ fortemente, forte, molto Ⓓ stark, heftig ◇ a) Fete da catif dassënn! / Canche seniëur Cristl vën. Fete da katif da sënn! / Kanke Seniëur Kristl vën. PlonerM, BepoMahlknecht1821*-1915:55 (grd.); b) No s’el pó vede senza i voré ben / Propio dassen… No s’ el po véde senza i voré ben / Propio da sen… DegasperF, AgostinoCostantini1860:1 (amp.); c) Cunscidran sta