Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/45

This page has not been proofread.


acusé
10


FOD1832:160 (fod.); e) Sön chëst và la fomena a l’acusé pro le Vicare. Seu ‘ǹ quëst va la fomena a l’accusé prò le Vicare. DeRüM, VizBëire1833-1995:274 (MdR)
2 denunciare presso qualcuno, spec. all’autorità giudiziaria, incriminare (gad. B 1763; A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Mj 1929; Q/K/F 1982; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ accusare Ⓓ anklagen ◇ a) Tu ne unì plu te mi fava, / O te acuse pra ti ava! Tu ne unì plu te mi fava, / O te akuse pra ti ava! PlonerM, BepoMahlknecht1821*-1915:57 (grd.).

acusé (gad., Badia, grd., LD, MdR) ↦ acusé.

acüsé (mar.) ↦ acusé.

acusèr (caz.) ↦ cusèr1.

ad incuntra (MdR) ↦ adencontra.

adagio (amp.) ↦ adajio.

adajio Ⓔ it. adagio 6 1873 adagio (Anonim, ManageriaComunal1873-1973:34)
fod. adajio amp. adagio
avv.
con lentezza, senza fretta (fod. Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005, amp.) Ⓘ adagio, piano Ⓓ langsam ◇ a) Vegnì avanti adagio, adagio / Col col storto, e con finzion. Vegnì avanti, adagio, adagio / Col còl storto, e con finziόn. Anonim, ManageriaComunal1873-1973:34 (amp.); b) Fesc, te preo, che ‘l scarafagio / El no m’ebe da inpestà / Che pian, pian, adagio, adagio / No ‘l me pode roinà. Fésc, te preo chel scarafaggio / El no m’èbe da impestà / Che pian, pian, adagio, adagio / Nòl me pόde roinà. Anonim, ManageriaComunal1873-1973:40 (amp.) ☝ plan1.

adajio (fod.) ↦ adajio.

adalerch Ⓔ comp. di a + da + lerch (EWD 4, 194) 6 1832 adarlerc (HallerJTh, MadalenaBAD1832:154)
gad. adalerch mar. adalerch Badia adarlerch grd. adalerch fas. adalèrch bra. a da larch fod. adalerch col. a dal larch LD adalerch
avv.
in questo luogo (gad. Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. Mz 1976; DLS 2002, fod. Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002) Ⓘ qua Ⓓ herbei ◇ a) Mo i scrivans y farisei menâ adalerch pro ël na fomena, che fô stada ciatada en adultere Mo i scrivaigns e Fariséi menáa adarlerc pro al na fomena, che foa stada tgiatada in adulterio HallerJTh, MadalenaBAD1832:154 (Badia); b) döt al’ improvisa aldon ingherdenin adalerch sonamënt de trombëta dutt al l’improvvisa aldung ingherdening adarlerc sonament de trombetta. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:7 (Badia); c) Heu cotanc che vëgn sëgn adalerch! / Y bele insëra n él gnü tanc ad alberch Heu cotagn che vagn ŝagn adarlerc! / E belle ingsára n’el gnü tantg ad al-berc; PescostaC, MëssaPescosta1879:3 (Badia)
alerch.

adalerch (gad., mar., grd., fod., LD) ↦ adalerch.

adalèrch (fas.) ↦ adalerch.

Adam 6 1833 Adamo (DeRüM, Perdicadù1833-1995:282)
gad. Adam grd. Adam, Odum fas. Adam amp. Adamo MdR Adamo
antrop.
(gad., grd. L 1933; F 2002, fas. R 1914/99, amp. Q/K/F 1982, MdR) Ⓘ Adamo Ⓓ Adam ◇ a) le Signur Idie amâ Adamo e Eva, prüma ch’ëi cometess le pićé le Signur Iddie amâ Adamo e Eva, prüma ch’ëi comettess le piçhié DeRüM, Perdicadù1833-1995:282 (MdR).

Adam (gad., grd., fas.) ↦ Adam.

Adamo (amp., MdR) ↦ Adam.

adar (bra.) ↦ anadé.

adarlerch (Badia) ↦ adalerch.

adassosta Ⓔ comp. di a + da + sosta 6 1878 ad asosta (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:32)
gad. adassosta mar. adassosta Badia adassosta fod. adassosta LD adassosta
avv.
protetto dalla pioggia (gad. Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, fod. Pe 1973; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002) Ⓘ al riparo Ⓓ im Trockenen ◇ a) Ara chirî debann n lëgn doi o n ander, por jí adassosta, o val’ früt de bosch por se paré la fan Ella chirì de ban ‘ng lengn’ doi o ‘ng andr, pur ji ad asosta, o val frutt d’bosc pur sè parè la fang DeclaraJM, SantaGenofefa1878:32 (Badia).

adassosta (mar., Badia, gad., fod., LD) ↦ adassosta.

adatà (amp.) ↦ adaté.

adatar (bra.) ↦ adaté.

adaté Ⓔ it. adattare ‹ ADAPTĀRE (EWD 1, 45) 6 1833 adattè p.p. m.sg. (DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:263)
gad. adaté Badia adatè grd. adaté fas. adatèr caz. adatèr bra. adatar fod. adaté amp. adatà LD adaté MdR adatè
v.tr. Ⓜ adateia
rendere adatto a un determinato scopo, adeguare (gad. A 1879; P/P 1966; DLS 2002, grd. A 1879; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ adattare Ⓓ anpassen
ester adaté (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; DLS 2002, grd. DLS 2002, fas. DLS 2002, fod. DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ essere idoneo Ⓓ taugen, geeignet sein ◇ a) le püre ne sà co la tó, jache por le lavur n’él plü dërt adatè e sënza n’àl nia de le fat so le püre ne sa cò la tó, ĝiacche por le lavur n’él plü dërt adattè e sënza n’hal nia de le fat sò DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:263 (MdR) ◆ se adaté (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; DLS 2002, grd. A 1879; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ adattarsi Ⓓ sich anpassen, sich fügen ◇ a) coscì el s’à cognù adatèr a servir apede n segnor, che l’à manà te n so mèsc per vardèr i porcìe così el s’ ha cognù adattèr a servir a pè de ung signor, che l’ha manà ten sò mès per vardèr i porcìe SoraperraA, FiProdigoCAZ1841-1986:246 (caz.).

adaté (gad., grd., fod., LD) ↦ adaté.

adatè (Badia, MdR) ↦ adaté.

adatèr (fas., caz.) ↦ adaté.

adaut Ⓔ AD ALTUM (Lardschneider 1933:3) 6 1879 a̤dáut (RifesserJB, Tëune1879:108)
grd. adaut fas. adaut LD adaut
avv.
ad alta voce (grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, LD DLS 2002) Ⓘ forte Ⓓ laut ◇ a) ma Die l à fat nsci ch’é messù svaië adaut y te cherdé per inuem zënza savëi velch de te ma̤ díe l a fat ŋši k’ ę męsú žva̤iá̤ a̤dáut i tę kę̆rdę́ pę̆r inúem tsá̤ntsa̤ sa̤vái vęlk dę tę RifesserJB, Tëune1879:108 (grd.)
dadaut.

adaut (grd., fas., LD) ↦ adaut.

adempí (gad.) ↦ ademplí.

adempì (grd.) ↦ ademplì.

adempir (fas., caz.) ↦ ademplì.

ademplí (gad.) ↦ ademplì.

ademplì Ⓔ it. adempire ‹  ADIMPLĒRE (EWD 1, 46); -l- da emplì (GsellMM) 6 1878 adimplīs p.p. m.pl. (DeclaraJM, SantaGeno-