Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/479

This page has not been proofread.


444
444


t’ n’ambria di lengn’s les ores cialdes d’l miſdè, n’i gnēle tles oredles nia at’r, ch’ ‘l crěcceament di corf e ‘l scraiament d’les agacces DeclaraJM, SantaGenofefa1878:37 (Badia).

gacia (grd., fas., fod., amp., LD) ↦ gacia.

gaeart (moe.) ↦ gaiert.

gaert (amp.) ↦ gaiert.

gaèrt (fas.) ↦ gaiert.

gaiert Ⓔ nordit. gaiard(o) ‹ frz. gaillard (dal celt. *galia) (EWD 3, 365) 6 1763 gajerd ‘fortis’ (Bartolomei1763-1976:81)
gad. gaiert mar. gaiert Badia gaiert grd. ghert fas. gaèrt bra. gaart moe. gaeart fod. gaiert amp. gaert LD gaiert
agg. Ⓜ gaierc, gaierda, gaierdes
che ha forza e potenza fisica, vigoroso (gad. B 1763; A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879, LD DLS 2002) Ⓘ robusto, gagliardo Ⓓ stark, kräftig, rüstig ◇ a) Scebëgn ch’al á tan lauré / Na te gran cöra a manajé / Fôl impó incö dër gaiert / Y bunfrësch adora y tert. Sëbaing ch’Al ha tang laurè / Na te gran cüra a manasè / Folle inpo incö dar gaiert / E bung frasc adora e tert. PescostaC, SonëtCoratBadia1852:2 (Badia); b) Ciari a to fi, frësch y vi, cun les massëdles rostes, sciöche na porpora, sann y gaiert, cun spëisa daldöt ordinara Ciari a to fì, fresc e vī, colles masselles rostes, sceoucche na porpora, san e gaiert, cung speiſa d’l dutt ordinaria DeclaraJM, SantaGenofefa1878:96 (Badia).

gaiert (gad., mar., Badia, fod., LD) ↦ gaiert.

galantom Ⓔ nordit. galantom ‹  frz. galant homme (dal germ. wâla e HOMO) (GsellMM) 6 1860 gallantomin pl. (IoriG, InjignàLet1860*-2013:402)
gad. galantom Badia galantom grd. galantom fas. galantom caz. galantom fod. galantom amp. galanton LD galantom
s.m. Ⓜ galantomi
uomo leale, onesto, di principî e di comportamento retti, soprattutto nei rapporti con gli altri (usato anche in maniera ironica) (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1983; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ galantuomo Ⓓ Ehrenmann ◇ a) Oh, oh bela, sion ben galantomegn te Fascia Oh, Oh bella, sion ben gallantomin te Fassa IoriG, InjignàLet1860*-2013:402 (caz.); b) ‘L é in verità un costume che me piaje / Inze par ra funestres de craià, / de dì roba da forcia a chi che taje / o calche galanton de strapazà! L’é in verità un costume che me piage / Inže par ra funestres de craià, / de di roba da forcia a chi che tage / o calche galanton de strapažà! DegasperF, TenpeAdes1862-1974:472 (amp.); c) Vos scusà, sé braa śente / Galantome e de bon cuor Vòs scusà se braà zènte / Galantòme e de bon cuor Anonim, PrimaRapresentanza1873*-1973:22 (amp.); d) y spo na te ressoluziun desperada n’i podessera porté la mort a chi dui galantomi, che m’á salvé a me la vita? e despò na te resoluziung desperada n’i podess’la portè la mort a chi dui galantŏmi, ch’m’à salvè a mè la vita? DeclaraJM, SantaGenofefa1878:57 (Badia).

galantom (gad., Badia, grd., fas., caz., fod., LD) ↦ ga-

lantom.

galanton (amp.) ↦ galantom.

galeot (fas., LD) ↦ galiot.

galia Ⓔ venez. galia ‘Galeere’ ‹ gr.-lat. GALAIA (Gsell 1989a:155) 6 1844 galìa (DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:112)
gad. galia mar. galía Badia galia grd. galia fas. galia fod. galia amp. galia
s.f. Ⓜ galies
carcere, penitenziario (grd. L 1933; F 2002, fod. Pe 1973; P/M 1985; Ms 2005, amp.) Ⓘ galera Ⓓ Zuchthaus ◇ a) Zenzo pien de baronada / taia su e bete via, / po el i dà una sonada / col linguajo de galia. Zènz̄o pién de baronada / tàia su e bete via, / pò el i da una sonada / col linguagio de galìa. DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:112 (amp.).

galia (gad., Badia, grd., fas., fod., amp.) ↦ galia.

galía (mar.) ↦ galia.

galiot Ⓔ nordit. galeot(o), galiot(o) 6 1833 galiòtg pl. (DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:263)
gad. galiot Badia galiot grd. galiot fas. galeot fod. galiot amp. galioto LD galeot MdR galiot
s.m. Ⓜ galioc
furfante, briccone (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; Pi 1967, grd. A 1879; L 1933; Ma 1953, fas. A 1879, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Ms 2005, amp., MdR) Ⓘ birbante Ⓓ Halunke ◇ a) Co gniss de tai a ester le teror di nemici de la patria, tant da ite che de fora, e de tüć i malfaturs, sc’ ëi ne foss instësc ater che na trüpa de lotri e galioć. Cò gniss de tai a estr le terror di nemici de la patria, tant da ite che de fòra, e de tütg i malfatturs, ŝ’ ëi ne foss instëŝ atr che ‘na trüppa de lottri e galiòtg. DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:263 (MdR); b) I nos prees, ma i badiote / dute i mode i à zercà / parché el "Saio" sti galiote / no i ‘l vorea pioan ca. I nos prèves, ma i badiote / dute i mode i à zercà / parché el "Saio" ’sti gagliotte / no il voréa Piovan cà. DegasperF, CodaBadiote1860-2013:471 (amp.).

galiot (gad., Badia, grd., fod., MdR) ↦ galiot.

galioto (amp.) ↦ galiot.

galon Ⓔ padan. galon ‹ GALUS (COXAE) (Gsell 1999b:256) 6 1873 galon (Anonim, TosesCortina1873-1938:30)
fas. galon amp. galon
s.m.
parte dell’arto inferiore compresa fra l’anca e la gamba (fas. R 1914/99, amp. Q/K/F 1983; C 1986; DLS 2002) Ⓘ coscia Ⓓ Oberschenkel ◇ a) De calzes no rajonon / Che i ome no pó vede / E stizà nos fajon / Ma ra pì outes / ’Es và fin al galon. De calzes no ragionon / Che i ome no’ po’ vede / E stizà nos fason / Ma ra pi autes / Es và fin al galon. Anonim, TosesCortina1873-1938:30 (amp.); b) E zoletes e zoletoi / Par se strenśe su i galoi. E zoletes e zoletoi / Par se strense, su’ i galoi. Anonim, TosesCortina1873-1938:30 (amp.) ☝ cuessa.

galon (fas., amp.) ↦ galon.

galop Ⓔ it. galoppo / dt. Galopp 6 1878 galopp (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:99)
gad. galop Badia galop grd. galop fas. galop fod. galop
s.m. sg.
l’andatura più veloce del cavallo (grd. L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. R 1914/99; Mz 1976; DILF 2013, fod. P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005) Ⓘ galoppo Ⓓ Galopp
en galop (gad.) Ⓘ al galoppo Ⓓ im Galopp ◇ a) dui ciavaliers raita en galop al ciastel a dô guant por la contëssa dui cavalieri reita in galopp al ciastell a dō guant pur la contessa DeclaraJM, SantaGenofefa1878:99 (Badia); b) Insciöche sun jüs gonot cun ardimënt en galop a scarzé sö ferides y fá degore leghermes, insciö orunse na ota jí a pora nia en galop por varí les plaies Ingsceoucche sung jūs gonot cung ardimant in galopp a scarzè sou firides e fa d’gorre legrimes, ingsceou urungſe naota ji a pora nia in galopp pur varì les plaies DeclaraJM, SantaGenofefa1878:110-111 (Badia).

galop (gad., Badia, grd., fas., fod.) ↦ galop.

gana Ⓔ *AQUĀNA (EWD 3, 369) 6 1858 ganes pl. (PescostaC, BonesEghes1858-1994:228)

gacia