Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/480

This page has not been proofread.


445
445


gad. gana mar. gana Badia gana grd. gana fas. vivèna bra. vivana fod. gana, aivana amp. anguana LD gana
s.f. Ⓜ ganes
figura della mitologia ladina (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002; Ms 2005, amp. Mj 1929; Q/K/F 1982; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ gana Ⓓ Gana ◇ a) mo te bones eghes, te bones fontanes / ch’al â bele dé zacan ales ganes mo te’ bones eghes, te’ bones fontanes / ch’al ava bel’ dè zacan ales ganes PescostaC, BonesEghes1858-1994:228 (Badia).

gana (gad., mar., Badia, grd., fod., LD) ↦ gana.

gaoja (mar.) ↦ gauja.

gaojiun (mar.) ↦ gaujion.

garatà (col.) ↦ garaté.

garatar (bra.) ↦ garaté.

garaté Ⓔ mhd. gerâten (EWD 3, 371) 6 1878 garatada p.p. f.sg. (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:89)
gad. garaté mar. garaté Badia garatè grd. garaté fas. garatèr bra. garatar moe. ratar fod. garaté col. garatà LD garaté
v.intr. Ⓜ gareta
crescere o svilupparsi felicemente, essere prospero, florido, detto di attività umane e di piante (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002) Ⓘ prosperare, riuscire bene Ⓓ gelingen, gedeihen, geraten ◇ a) Valgügn agn do i êra finalmënter garatada ales fadies, o dijarun, ai sforc di ritri sü amisc y dl fedel portaermes de condü le conte val’ ota fora dl ciastel Valgungn’ angn’ dō i ēla finalmentr garatada alles fadīs, o dirung, ai sforc’ di rittri su amizi e d’l fedēl portaermes d’condù ‘l conte val ŏta fora d’l ciastell DeclaraJM, SantaGenofefa1878:89 (Badia).

garaté (gad., mar., grd., fod., LD) ↦ garaté.

garatè (Badia) ↦ garaté.

garaté (gad., mar., grd., fod., LD) ↦ garaté.

garatèr (fas.) ↦ garaté.

garbo Ⓔ it. garbo (EWD 3, 372) 6 1879 garbo (PescostaC, MëssaPescosta1879:5)
gad. garbo Badia garbo grd. garbo fas. garbo fod. garbo LD garbo
s.m. sg.
atteggiamento o abito di accentuata fermezza sul piano dei rapporti umani e del comportamento, per lo più connesso ad una precisa visione degli scopi da raggiungere (gad. A 1879; Ma 1950, grd. A 1879; L 1933; DLS 2002, fas. R 1914/99; DLS 2002, fod. A 1879, LD DLS 2002) Ⓘ risolutezza, coraggio Ⓓ Entschlossenheit, Mut ◇ a) Por anunzié cun garbo la divina parora; / Dui levic y le mantel, oh ci bel guant! Per annonciè cong garbo la divina parola; / Dui Leviti e l’mantel, oh tgi bell guant! PescostaC, MëssaPescosta1879:5 (Badia).

garbo (gad., Badia, grd., fas., fod., LD) ↦ garbo.

Gardena (bra., col., amp.) ↦ Gherdeina.

Gardëna (mar.) ↦ Gherdeina.

garìo (amp.) ↦ valif.

garlanda (fas.) ↦ gherlanda.

garlánda (fod.) ↦ gherlánda.

garmial (bra.) ↦ gormel.

garnel (fod., amp.) ↦ granel.

garneta (fas., col.) ↦ graneta.

garnëta (fod.) ↦ graneta.

garneté (fas.) ↦ granetei.

garnetè (fod.) ↦ granetei.

gartura Ⓔ deriv. di * garta, grata ‹ *CREPITA, 16 (GsellMM) 6 1873 gartures pl. (Anonim, TosesCortina1873-1938:30)
amp. gartura
s.f. Ⓜ gartures
lesione lineare e superficiale della cute o di una mucosa o del tratto di passaggio tra l’una e l’altra (amp. Q/K/F 1983; C 1986) Ⓘ ragade, screpolatura della pelle Ⓓ Hautriss ◇ a) ‘L é proprio un gran consumo / De muscio e glicerina / No fajonse de mereea / Se ’es é pienes de gartures. L’é proprio un gran consumo / De muscio e glicerina / No fasonse de mereea / Se s’ è pienes de gartures. Anonim, TosesCortina1873-1938:30 (amp.).

gartura (amp.) ↦ gartura.

Gascogna 6 1875 Gascogna (RifesserJB, DecameronIXBRA1875:649)
gad. Gascogna mar. Gascogna S. Martin Gascogna Badia Gascogna grd. Guascogna fas. Gascogna, Guascogna bra. Gascogna moe. Gascogna fod. Guascogna
topon.
territorio medievale del sud-ovest francese (gad., grd., fas., fod.) Ⓘ Guascogna Ⓓ Gascogne ◇ a) l’é suzedù che na fémena civile de Guascogna la é jita per devozion al Sepolcro l’è succedù che una femena civile de Guascogna la è sita per devozion al Sepolcro SommavillaA, DecameronIXMOE1875:639 (moe.); b) é sozedù, che na nobil segnora de Gascogna é jita a lejia al Sepolcro è suzzes, chö na nobil signora de Gascogna è žita a löžia al Sepolcro RifesserJB, DecameronIXBRA1875:649 (bra.); c) él sozedü che na nobla signura dala Gascogna é jüda a dlijia al Sant Sepolcher erre sozzedù che na nobil signora dalla Gascogna è žöda a dlišia alle Sǫnt Sẹpǫlcr PescostaC, DecameronIXMAR1875:650 (mar.); d) él sozedü che na nobla signura dla Gascogna é jüda a dlijia ala Santa Fossa ẹrrẹ so̮zzẹdü chẹ na no̲bil signura d’la Gasco̲gna è žüda a dližia ara Santa Fo̲ssa PescostaC, DecameronIXLMV1875:651 (S. Martin); e) él sozedü che na nobla signura de Guascogna é jüda teco na pelegrina al Sant Sepolcher ẹllẹ so̮ccẹdü, chẹ na no̲bil signura dẹ Guascogna è žüda tęco̮ na pẹllẹgrina al Santo̮ Sẹpo̮lcro̮ PescostaC, DecameronIXBAD1875:652 (Badia); f) iel suzedù, che na nobla seniëura dla Guascogna ie jita a dlieja al Santo Sepolcro ięl suzzędù, chę nå no̱bil sęgnęura dla Guascogna ię žita å dlięžå ål Santo Sepo̬lcro RifesserJB, DecameronIXGRD1875:654 (grd.); g) él suzedù, che na nobil signoura de Guascogna é juda a gliejia al Santo Sepolcro ẹllẹ succedù, che na no̲bil signo̮ura de Guascogna è žuda a gliẹžia al Santo Sepo̮lcro PescostaC, DecameronIXFOD1875:655 (fod.).

Gascogna (gad., mar., S. Martin, Badia, fas., bra., moe.) ↦ Gascogna.

gaseta Ⓔ it. gazzetta 6 1873 gazzetta (Anonim, Monumento1873:1)
gad. gasëta grd. gazëta fas. gazeta fod. gaseta amp. gaseta LD gaseta
s.f. Ⓜ gasetes
pubblicazione giornaliera a stampa, di uno o più fogli, che reca notizie, commenti, articoli e avvisi d’ogni genere (gad. DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002, amp. C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ gazzetta, giornale Ⓓ Zeitung ◇ a) Come ades śà tre ane, / ‘L ea stà scrito in gaseta / Che inpò i anpezane / I n’aea fato una dreta. Come adés zá tre anne, / L’ea stá scritto in gazzetta: / Che impó i Ampezzane / I n’avea fatto una dretta. Anonim, Monumento1873:1 (amp.).

gaseta (fod., amp., LD) ↦ gaseta.

gasëta (gad.) ↦ gaseta.

gato (amp.) ↦ jato.

gaudio Ⓔ it. gaudio ‹ GAUDIUM (EWD 3, 374) 6 1878 gaudio

gaudio