Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/63

This page has not been proofread.


amich


ZacchiaGB, ZecheVita1858*:2 (bra.); l) Ues amisc? te i giateres cun fé amabl ciera, / Plu saurì cun bona paroles y bela maniera.
l

Uès amizi? t’ëi giaterès con fè amabil ciöra, / Plù saurì con bòna paròles y bölla maniöra. PerathonerJA,

Nseniamënt1865*:1 (grd.); m) Vives cënt siur primiziant / Recevede sura le cënt; / Mo i angeli a mile n ciantes / Chël de d’Osc gran paiamënt, / Por i beac en paraisc, / ch’ëis salvé cun Üsc amisc. Vives Ceant Sior Primiziante / Recevede sura ‘l ceant; / Mo i Angeli a mille ‘ng ciante / Chel Dè d’Osc’ grang paiament, / Pur i Beati in Paraisc’, / ch’ais salvè cung Ousc’ amisc’. DeclaraJM, MëssaFreinademez1875:1 (Badia); n) amica di püri y di amará da picera insö, i êra sëgn uma amica di puri e di amarà da piccera ing sou, i ēla sengn’ uma DeclaraJM, SantaGenofefa1878:10 (Badia)
2 chi siede con altri a mensa, convitato (gad. P/P 1966, MdR) Ⓘ commensale Ⓓ Tischgast ◇ a) Dè che sëis impò chilò, fajéme l’onur, e sëise mi amisc. Dè che sëis inpò chilò, faŝéme l’onùr, e sëise mi amiŝ. DeRüM, SëiseMiAmisc1833-1995:254 (MdR); b) Jan! và subit a dì a la cöga ch’i à n amisc incö a marëna, e tö mët n taì deplü. Ĵeaǹ! và subit a dì a la coeuga ch’j’ha ‘ǹ amiŝ incoeu a marënna, e teu mëtt ‘ǹ taì de plü. DeRüM, SëiseMiAmisc1833-1995:254 (MdR); c) Junde al past, che l’Agnel nes dá: / A mangé - ai amisc él sigü - / Chël divin mana ascognü. Iunde al Past, ch’l’Agnell nes dà: / A mangiè - ai Amisc’ ell’ sigù - / Chel divin Manna ascognù. DeclaraJM, MëssaFreinademez1875:1 (Badia); d) iö sará so compagn a mësa, y ël mi amisc iou sarà so compangn’ a meſa, ed el mi amisc’ DeclaraJM, SantaGenofefa1878:70 (Badia).

amich (gad., Badia, grd., fas., caz., bra., fod., LD) ↦

amich.

amico (MdR) ↦ amich.

amigo (col., amp.) ↦ amich.

aministrazion Ⓔ it. amministrazione ‹ ADMINISTRĀTIO (EWD 1, 93) 6 1873 amministrazion (Anonim, Monumento1873:1)
gad. aministraziun Badia aministraziun grd. aministrazion fas. aministrazion fod. aministrazion amp. aministrazion LD aministrazion
s.f. Ⓜ aministrazions
ente o organo cui lo stato demanda il funzionamen-to e l’efficienza dei pubblici servizi, o gli uffici pre-posti all’organizzazione e al conseguimento del fine aziendale (gad. P/P 1966; DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ amministrazione Ⓓ Verwaltung ◇ a) Nos duncue vardaron / Se portaa ra spese / De sta Aministrazion / Dài al mondo da lieśe… Nos dunque vardaron / Se portava ra spese / De sta Amministra-zion / Dai al mondo da lieze… Anonim, Monumento1873:1 (amp.).

aministrazion (grd., fas., fod., amp., LD) ↦ aministra-

zion.

aministraziun (gad., Badia) ↦ aministrazion.

amirabel Ⓔ it. ammirabile 6 1878 amirabil (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:107)
gad. amirabl Badia amirabl
agg. Ⓜ amirabli, amirabla, amirables
da ammirare, degno di essere ammirato; ammirevo-le (gad.) Ⓘ ammirabile Ⓓ bewundernswert ◇ a) Düc ê regüsc de süa inozënza, se la godô dl’amirabla delibera-ziun Duttg’ ē r’gusc’ d’sua innozenza, s’ la godō d’l ami-rabil deliberaziung DeclaraJM, SantaGenofefa1878:107 (Badia).

amirabl (gad., Badia) ↦ amirabel.

amisc (MdR) ↦ amico.

amisc † (gad.) ↦ amich.

amò (fas., caz., bra.) ↦ ciamò.

amolé Ⓔ deriv. di mola (EWD 4, 457) 6 1813 amulova 3 imperf. (PlonerM, GratulazionMahlknecht1813-1915:61)
gad. amoré mar. amoré Badia amorè grd. amulé fas. molèr bra. molar moe. molar fod. molé col. molà amp. morà LD molé
v.tr. Ⓜ amola
assottigliare, affilare una lama, renderla atta al taglio facendola passare sopra una mola (gad. A 1879; A 1895; G 1923; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; G 1923; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; G 1923; Pe 1973; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Mj 1929; Q/K/F 1983; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ affilare Ⓓ schleifen, wetzen ◇ a) Finamei l bon bambin / I amulova l manarin / Y judova a zumpré. Finamei l bon bambin! / I amu-lova l manarin / I ſhudova a zumprè. PlonerM, GratulazionMahlknecht1813-1915:61 (grd.).

amoní (gad., mar., Badia) ↦ amonì.

amonì Ⓔ it. ammonire ‹ ADMONĒRE (EWD 1, 95) 6 1763 amonì ‘moneo’ (Bartolomei1763-1976:69)
gad. amoní mar. amoní Badia amoní grd. amunì fas. armonir caz. armonir bra. amonir fod. amonì amp. amonì LD amonì MdR amonì
v.tr. Ⓜ amonesc
mettere in guardia con energia e autorevolezza, contro errori, pericoli e simili (gad. B 1763; A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ ammonire Ⓓ ermahnen ◇ a) e i racomana con na bona picera perdica la virtù e la mo-ralité, e i amonësc a schivé le pićé e le vize e i raccoma-na coǹ ‘na bonna picćera perdica la virtù e la moralité, e i ammonësc a schivé le piçhié e le vize DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:266 (MdR); b) Che don rujené puech, plu audì, uniun da se cunësc: / A chësc una lënga y doi urëdles bën for t’ amunësc. Chë doŋ rës̄onè puech, plù audì, ugnuŋ da sè cunës̄: / A chëst una lëŋga y doi urëdles bën fort t’ amunës̄. PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1 (grd.); c) Y la uma premurosa ne se desmentiâ d’amoní le möt E la uma premurosa nè s’ desmentiā d’ammonì ‘l mutt DeclaraJM, SantaGenofefa1878:52 (Badia); d) Deach’ ara ê bona de cosciënza, l’amonîra a se stravardé dala dejobediënza Dea ch’ella ē bona d’coscienza, l’ammonīla a sè stravardè dalla desobbedienza DeclaraJM, SantaGenofefa1878:53 (Badia).

amonì (fod., amp., LD, MdR) ↦ amonì.

amonir (bra.) ↦ amonì.

amonizion Ⓔ it. ammonizione (EWD 1, 95) 6 1878 ammoniziungs pl. (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:120)
gad. amoniziun mar. amoniziun Badia amoniziun grd. amunizion fas. amonizion fod. amonizion amp. amonizion LD amonizion
s.f. Ⓜ amonizions
l’ammonire; esortazione decisa e autorevole; rim-provero, richiamo severo (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ ammonizione Ⓓ Ermahnung ◇ a) Les amoniziuns plü a cör ciafâ porater i maridá y i geniturs Les ammoniziungs plou a cour ceaffā pur at’r i maridà e i geni-tori DeclaraJM, SantaGenofefa1878:120 (Badia); b) La pieté, les desgrazies, la rassegnaziun tl’orenté d’Idî, les amo-niziuns y l’ejëmpl de Genofefa deventâ duncue gauja de