Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/776

This page has not been proofread.


podei
741


gad. plütosc mar. plütosc Badia plötosc grd. plutosc fas. piutost fod. plutost col. pitost amp. pitosc LD plutost MdR plü tost, plütost
avv.
1 più facilmente, più spesso, più volentieri (gad. B 1763; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. Q/K/F 1985; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ piuttosto Ⓓ eher, lieber ◇ a) Pitosc che śì a spende / Inze na comiscion, / Ca no se pó mia ofende, / A i dì ignorante in chistion. Pittosc che zí a spende / Inze na Commission, / Cá no se pó mia offende, / Ai dí ignorante in quistion. Anonim, Monumento1873:3 (amp.); b) O cotan miú ch’al foss por me ester na contadina plütosc co signura O cutang miù ch’el foss’ pur me est’r na contadina plouttosc’ che Signura DeclaraJM, SantaGenofefa1878:14 (Badia)
2 alquanto, abbastanza (gad., grd. F 2002, fas. DA 1973; Mz 1976; DILF 2013, fod. Ms 2005, MdR) Ⓘ piuttosto Ⓓ ziemlich ◇ a) degügn n’â gran vöia de le comprè, perćì ch’ël damanava plü tost tröp degügn n’â graǹ veuja de le comprè, perçhi ch’ël damanava plü tost treup DeRüM, CorpSant1833-1995:276 (MdR); b) berba N. che, da via ch’ël ê plü tost vedl, stentava a jì bärba N. che, da via ch’ël ê plü tost vedl, stentava a ĝì DeRüM, CurtSuramunt1833-1995:281 (MdR); c) i trac dl müs venerabl, plütosc smort, desmostrâ tres na dignité zelesta i trattg’ d’l mūs venerabile, plouttosc’ smort, desmostrā tres na dignitè zeleste DeclaraJM, SantaGenofefa1878:118 (Badia)
3 invece, all’opposto, al contrario (gad. DLS 2002, fas. R 1914/99) Ⓘ anzi Ⓓ vielmehr ◇ a) No pitede, uma, stede plütosc de bona vëia: os sëis püra, mo rich é Idî No pitede, uma, stede plouttosc’ de bona vouia: os seis pura, mo ricc è Iddì DeclaraJM, SantaGenofefa1878:19 (Badia); b) chël che se lalda dant y do, y a üsc edli fej comparí döt bun y dërt, chël é osc nemich, […]. Plütosc é osc amich chël che se dij la verité, ince canch’ara ne s’é comoda chel che sè lalda dant e dò, e a ousc’ oudli fesc’ comparì dutt bung e dert, chel è osc’ nemico, […]. Ploutosc’ è osc’ amico chel che sè disc’ la veritè, incie cang ch’ella nè sè comoda DeclaraJM, SantaGenofefa1878:81 (Badia).

plutost (fod., LD) ↦ plutost.

plütost (MdR) ↦ plü tost.

pluvëi (grd.) ↦ pluëi.

po (bra.) ↦ pa.

po (fas., fod., amp.) ↦ pu.

po (grd., fas., caz., bra., fod., col., amp., MdR) ↦ spo.

(gad., mar., Badia, MdR) ↦ pu.

poc Ⓔ dal dtir. påtschn ‘klatschend schlagen’ (GsellMM) 6 1819 potsch (PezzeiJF, GMiribung1819-2010:200)
gad. poc Badia poc
s.m. pl.
colpi violenti dati a mano aperta sul viso (gad.) Ⓘ sberle Ⓓ Ohrfeigen ◇ a) Tö t’as schivé dai poc / y dal ce da müsc, chël burt cotal / y por chësc aste l’eminënza / tra i scolars da La Val. Tö t has schive dai potsch / E dal tgië da müsch, käll burt cotal / Ë por käscht aste l’eminenza / Tra i scolari dala Val. PezzeiJF, GMiribung1819-2010:200 (Badia).

poc (gad., Badia) ↦ poc.

pocaja Ⓔ deriv. di poch x frz. bagage (EWD 5, 331) 6 1878 poccasc’ (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:99)
gad. pocaja mar. pocaja Badia pocaja grd. pucajia fas. pacasc fod. pocasc col. pocas LD pocaje
s.f. Ⓜ pocajes
tutto quanto si porta con sé in viaggio (gad. P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. DLS 2002; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002) Ⓘ bagaglio Ⓓ Gepäck ◇ a) Ël istës á deslié sö la pocaja, trat y destenü fora dlungia le füch na cuerta El istess, à d’sliè sou la poccasc’, tratt e destenŭ fora d’lungia ‘l fuc na cuerta DeclaraJM, SantaGenofefa1878:99 (Badia).

pocaja (gad., mar., Badia) ↦ pocaja.

pocaje (LD) ↦ pocaja.

pocas (col.) ↦ pocaja.

pocasc (fod.) ↦ pocaja.

pöch (moe.) ↦ puech.

poció (mar., Badia) ↦ peciuel.

poco (amp.) ↦ puech.

podar (amp.) ↦ poder.

podarel Ⓔ deriv. da nordit. podar ‘potare’ ‹ PUTĀRE (GsellMM) 6 1856 podaroi (PollamV, VivaSagraMoena1856-2008:268)
fas. podarel caz. podarel bra. podarel moe. pedaröla
s.m. Ⓜ podarei
attrezzo con lama ricurva, con breve manico da impugnare, o talvolta fermata in cima a un’asta di legno (fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DILF 2013) Ⓘ roncola Ⓓ Hippe ◇ a) Ades endò viva duc i enjuriousc / Ma se no i sciampa da noi / Ge dajon del podaroi Ades indo viva dutc i insurious / Ma se no i sampa da noi / Gie dason de podaroi PollamV, VivaSagraMoena1856-2008:268 (bra.).

podarel (fas., caz., bra.) ↦ podarel.

podé (amp.) ↦ podei.

podè (col.) ↦ podei.

podei Ⓔ *POTĒRE (invece di POSSE) (EWD 5, 331) 6 1631 (se) posse (sij) 3 cong. (Proclama1631-1991:156)
gad. podëi mar. podëi Badia podëi grd. pudëi fas. poder caz. poder bra. poder moe. poder fod. podei col. podè amp. podé LD podei MdR podëi
verbo modale Ⓜ pò, podon, podù
1 avere la possibilità, la capacità morale o materiale, o anche gli strumenti per compiere una data azione (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1985; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ potere Ⓓ können ◇ a) co po[s] pensé qo po pēsar WolkensteinO, Bogdeprimi1445*-1979:106 (grd.); b) te vigniras a dì mëssa e a perdiché / e podei scouté le confescion te vigniras a dir massa e a perdiche / e podei scoute le confession PezzeiJF, TTolpei1805-2010:191 (fod.); c) Co t’es’a pudù namuré te na tel persona? O mi seniëura, respuend la muta: cie cossa pon avëi de bel per vint toleri? Co t’ espa pœdù inamurè t’ una tel persona? O mi segniœura, respuend la muta: tgiè cossa pong avèi dœ böll pœr vint toleri? PlonerM, Erzählung4GRD1807:47 (grd.); d) la sëul’ grazia, ch’ël ëssa da damandé a Die, fossa d’i slungë la vita fin a tant, ch’ël pudëssa paië i debic la sœul grazia, k’ œl avœssa da damandè a Dìœ, fossa d’y schlungiè la vita fin a tant, k’ œl pudæssa pajè i debitg PlonerM, Erzählung5GRD1807:48 (grd.); e) no te me ès mai dat n śol, che me l’aesse podù magnèr con mi amisc no teme és mai dat un zol, che mel aése podú magnér co mi amish HallerJTh, FigliolProdigoCAZ1832:146 (caz.); f) Ma i’ dijëva chëst demè per l tenté, e l podei cusé. Ma i disava cast demé per ‘l tenté, él podéi cusè. HallerJTh, MadalenaFOD1832:160 (fod.); g) Poste bëin dormì la nöt? Inte dües nöts n’ài fermè l’ödl n momënt su. Pòste bëiǹ dormì la neut? Inte dü[e]s neuts n’hai fermè l’eudl ‘ǹ momënt sù… DeRüM, Poste BëinDormì1833-1995:256 (MdR); h) Stüf de chëst, dij le pere n dé: