Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/965

This page has not been proofread.


spelonca
930



gad. spelunca Badia spelunca grd. spelonca caz. spelonca fod. spelonca
s.f. Ⓜ spelonches
caverna profonda e oscura (gad., grd. G 1879; G 1923, caz. Mz 1976, fod. Pe 1973; P/M 1985; Ms 2005) Ⓘ spelonca Ⓓ Höhle ◇ a) Te chësta spelunca sgriciorosa ne n’él por te n piz, che ne sides pera frëida; da chësc ôt töme y fosch gotel tres jö ega Te chesta spelunca sgricceoroſa nen elle pur tè ‘ng pizz, che nè sīi pera freida; da chesc’ ōt tume e fosc gott’l tres jou ega DeclaraJM, SantaGenofefa1878:17 (Badia); b) so corp zënza anima fô gnü metü te na spelunca de pera, simila a chësta, ch’abitun nos so corp zenz’ anima fò gnu mettū te na spelunca d’pera, simile a chesta, ch’abitung nos DeclaraJM, SantaGenofefa1878:75 (Badia).

spelonca (grd., caz., fod.) ↦ spelonca.

spelunca (gad., Badia) ↦ spelonca.

spena (fas.) ↦ spona.

spende (col., amp.) ↦ spene.

spënder (grd.) ↦ spene.

spene Ⓔ EXPENDERE (EWD 6, 353) 6 1856 spen 6 (BrunelG, CianzonJentBona1856-2008:254)
gad. spëne mar. spëne Badia spëne grd. spënder fas. spener caz. spener bra. spener moe. spener fod. spëne col. spende amp. spende LD spene
v.tr. Ⓜ spen, spenon, spenù
1 dare ad altri del denaro, generalmente a titolo di pagamento per merce acquistata o come compenso per servizi (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ spendere Ⓓ ausgeben ◇ a) A bai i spen l’òr e l’arjent / Per volge, pìndoi e corai / Peze da sen, bordi e gramiai A bai i spen l’or e l’arxent / Per volge, pindoi e corai / Petze da seng, bordi e gramiai BrunelG, CianzonJentBona1856-2008:254 (bra.); b) No fajei tropo meo, / Senza spende i sode là, / A zerte che disc: "Ve preo" / Dài n algo par carità? No fascevi troppo méo, / Senza spende i sode lá, / A certe che disc: "Ve preo" / Dain algo par caritá? Anonim, Monumento1873:2 (amp.)
2 impiegare, dedicare tempo o risorse per un dato fine (gad. P/P 1966; V/P 1998, grd. L 1933, fas. R 1914/99; DA 1973; DILF 2013) Ⓘ spendere Ⓓ aufwenden ◇ a) Genofefa â spenü döta la nöt en azeté i forstis, y en injigné pro les robes nezesciares por le iade. Genofefa ā spenù dutta la noutt in azzettè i forstiis, e in injignè pro les robes necessaries pur ‘l iade. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:7 (Badia).

spene (LD) ↦ spene.

spëne (gad., mar., Badia, fod.) ↦ spene.

spener (fas., caz., bra., moe.) ↦ spene.

sperà (col., amp.) ↦ speré.

speranza Ⓔ it. speranza (EWD 6, 356) 6 1445 sperancz (WolkensteinO, Bogdeprimi1445*-1979:106)
gad. speranza mar. speranza Badia speranza grd. speranza fas. speranza bra. speranza fod. speránza col. speranza amp. speranza LD speranza MdR speranza
s.f. Ⓜ speranzes
attesa fiduciosa di qualcosa in cui si pensa che ci si augura avvenga secondo i propri desideri (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; C 1986; Q/K/F 1988; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ speranza Ⓓ Hoffnung ◇ a) Dut mi speranza Dut mi sperancz WolkensteinO, Bogdeprimi1445*-1979:106 (grd.); b) Por i agn ch’à da gnì, / Ne se mëssen nudrì / Massa [de] gran speranzes, no! Por i agn ch’ha da gnì, / Ne se mëssaǹ nudrì / Massa [d’] graǹ speranzes, nò! DeRüM, GroßeHoffnungen1833-1995:291 (MdR); c) Su la speranza che ogneun sie a dormir, / Con coragio i à continuà a jir Su la speranza ke ognùn sia a dormìr, / Kon koraǧio i ha kontinuà a žir BrunelG, MusciatSalin1845:9 (bra.); d) La signura te chël ch’ara á aldí cösta cossa, zonza speranza de se vendiché, […], s’á ponsé de orëi mincioné la meseria dal re La signora te chel ch’era ha aldì cösta cosa, zǫnza sperǫnza de se vendichè, […], s’ ha pǫnsè de ǫręi minćonè la meseria dal Rè PescostaC, DecameronIXMAR1875:650 (mar.); e) La seniëura al audì chësta cossa, zënza speranza de vendëta, […], se resolv d’ulëi minciuné la miseria dl Re. Lå sęgnęura all’ udì chęsta co̱sa, zęnza spęranza de vendętta, […], sę ręso̱lf d’ulęi minćunè lå miseria dęl Rę. RifesserJB, DecameronIXGRD1875:654 (grd.); f) Fia, nos te tignîn bele por morta, y ne n’ân plü degöna speranza da t’odëi ciamó söla tera Fia, nos t’ tignōng belle pur morta, e nen āng plou d’guna speranza d’t’udei ciamò soulla terra DeclaraJM, SantaGenofefa1878:116 (Badia).

speranza (gad., mar., Badia, grd., fas., bra., col., amp., LD, MdR) ↦ speranza.

speránza (fod.) ↦ speranza.

sperar (bra.) ↦ speré.

sperde Ⓔ *EXPERDERE (?), cfr. afrz. esperdre (> it. sperduto ‘che si sente a disagio’) (GsellMM) 6 1858 sperdù p.p. m.sg. (ZacchiaGB, MärchenSagen1858*:1)
gad. sperde mar. sperde Badia sperde grd. spierder fas. sperder caz. sperder bra. sperder fod. spierde amp. sperde LD sperde
v.tr. Ⓜ sperd, sperdù
incutere spavento, mettere paura (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; DLS 2002, amp. A 1879, LD DLS 2002) Ⓘ spaventare Ⓓ erschrecken
p.p. come agg. Ⓜ sperdù, sperdus, sperduda, sperdudes
che prova ed esprime spavento (gad., grd. F 2002, fas. R 1914/99; Mz 1976; DILF 2013, fod. P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005) Ⓘ spaventato Ⓓ erschrocken ◇ a) E chel auter con n mus da sperdù respon: Lustriscem, m’é pissà, che ampò i me picia; dapò tant che die po valch o no. E kel áuter kon ‘n mus da sperdù respóng: Lustríšem m’he pisà, ke mpò i me piča; dapo tant ke die po valk o no. BrunelG, TomasKuz1861:2 (bra.); b) l’é ruà ite te na bela sala. Canche l’à vedù l’é restà incantà, e a un vers ence sperdù l è ruà ite te na bela sala. Kan ke l a vedù l é restà nkantà e a un vers enče sperdù BrunelG, Cianbolpin1866:3 (caz.); c) intan che la contëssa döt spordüda salta te ciasadafüch a i arjigné le past […] intang che la contessa dutt spurduda salta te ciaſa da fuc a i arjignè ‘l past DeclaraJM, SantaGenofefa1878:7 (Badia); d) Le maester de ciasa, spordü dal’improvisa comparsa, i é jü umil incuntra L maest’r d’ciaſa, spordù dall’ improvvisa comparscea, i è jū umil ingcuntra DeclaraJM, SantaGenofefa1878:84 (Badia)
se sperde (gad. P/P 1966; V/P 1998, grd. F 2002, fas.) Ⓘ impaurirsi, spaventarsi Ⓓ sich erschrecken ◇ a) Ma chest no l se a sperdù e l’é jit sobit a tor la fauc Mo chöst nol sö a sperdù ö lö schit sobit a tor la fautsch ZacchiaGB, MärchenSagen1858*:1 (bra.); b) (Dapò l’à responù Renzo) chest posse ben fèr, ma del rest m’é sperdù, perché cherdee, de cogner sotscriver scric de debìtes. (Dapó la responu Renzo) chist pose ben fer, ma del rest m’e sperdu, perche cherdée, de cogner sottoscriver scritsc de debítes. IoriG, InjignàLet1860*-2013:402 (caz.).