Pokazka ze Sienkiewiczowych "Křižakow"
[W času křižnych wójnow bě rjad němskich křižakow nastał, zo by wojował přećiwo Turkam a Boži row zakitował. Hdyž běchu Turkowje swjaty kraj zaso křesćanam wudobyli, přesydlichu so němscy ryćerjo najprjedy do Bjenatkow (Venedig), a potom lěta 1309 do Małborga (Marienburg) nad rěku Nogatu w nětčišej zapadnej Pruskej, zo bychu wojowali přećiwo Litwjanam, tehdom hišće pohanskim. Tola litwinski wjeŕch Jagiełło, woženiwši so ze swj. Jadwigu, přija křesćansku wěru, da so křćić a po jeho přikładźe tež jeho lud. Tuž móžachu křižacy po prawym swój krwawy mječ do nóžnjow tyknyć, ale njedźiwajcy toho nadpadowacłm woni dale litwinski kraj, doniž so Litwini z Polakami njezjednoćichu a křižakow pola Tannenberga (1410) cyle zbichu a na hłowu porazychu. Henryk Sienkiewicz, sławny pólski spisaćel, w swojim romanje "Křižacy" bitwu wopisuje.]
W tym času spohladowaše mištr na kralowske wójska, kotrež so z lěsa walachu.
Dołho hladaše na jich syłu, na jich křidła rozpřestrěte jako křidła hobrskeho ptaka, na khorhojow tučel - z wětrom so kolebacu, a nahle so jemu na wutrobu lehny někajke njeznate strašne začuće. Snadź wuhlada z wočomaj duše sepje ćěłow a rěki krewje. Njebojo so łudźi, naboja so traš Boha, kotryž dźeržeše hižo w swojej rucy tam na njebjeskich wysokosćach wahu dobyća.
Prěni raz přińdźe jemu na mysle, kajki je to strašny dźeń nastał a prěni raz začu, kajke rijesměrne zamołwjenje je přewzał na swoje ramjenja.
Tuž zblědny jeho wobličo a hubje zatřepotaštej, a z wočow so jemu wuronichu spore sylzy. Komturowje ze spodźiwanjom na swojeho wjednika spohladowachu. -
- Što wam je, knježe? - wopraša so hrabja Wende.
- Zawěsće je to najpřihodniša khwila za sylzy - dźeše surowy Hendrich, cłuchowski komtur.
A wulki komtur Kuno Lichtensteinski nadunywši hubje rjekny: Zjawnje ći to porokuju, mištrje, přetož nětko so ći słuša, wutroby swojich ryćerjow pozbudźeć, a nic wosłabjeć. Zawěrno, tajkeho će njejsmy do toho časa widźeli. -
Ale mištrej so njedźiwajcy na to tak pospochi sylzy na čornu brodu kulachu, kaž by něchtó druhi w nim płakał.
Skónčnje bu tak trochu nad sobu z knjezom, a pohladnywši z krutym wóčkom na komturow, zawoła: "do khorhojow,!" Tuž skočichu kóždy do swojeje, přetož mištr powě to jara z mocu a z ruku naćahnywši so k swojemu brónjerjej rjekny: "Podaj mi přilbicu!"
Hižo we woběmaj wójskomaj kóždemu wutroba biješe, kaž heja, ale hišće njeběchu truby znamjo k bitwje dałe.
Nasta khwila wočakowanja, ćežša traš dyžli bitwa sama. Na polu mjez Němcami a kralowskim pólskim wójskom pozběhowaše so wot tannenberskeje strony něšto prastarych dubow. Na nje běchu tudyši burja zalězli, zo bychu přihładowali na wojowanje tychle wójskow, tak hobrskich, kajkichž swět widźał njebě z njepomnjenych časow. Ale nimo teje jedneje kupy štomow bě cyłe polo puste, šěre, struchłe, na mortwu pusćinu podobne. Jenož wětr po nim hanješe a smjerć so nad nim znošowaše. Ryćerjam so woči nimowólnje na tule mjelčacu zło wěšćacu runinu wobroćachu. Mróčele po njebju přelětujcy zasłonichu z časami słónco, a tehdy padaše na zemju smjertna ćma.
Tu nasta wichor. Zašumi w lěsu, zedrě tysacy lisćickow, wuwali so na polo, zhrabny suche stwjelca trawy, zezběha mróčele procha a njeseše je wójskam křižakow do wočow. Runje w tej khwili zarža přewótry hłós wojeŕskich róžkow, hwizdźałow a pišćałkow w powětře, a cyłe křidło litwinskeho wójska zběže so a lećeše kaž njesměrne stadło ptakow přećiwo njepřećelej. Po swojim wašnju dachu so hnydom do skoku. Naćahnywši šije a potuliwši wuši hrabachu konje ze wšej mocu do prědka, a machajcy z mječemi a kopjemi lećachu jězdni ze strašnym křikom přećiwo lěwemu křidłu Křižakow.
Mištr bě runje při nim. Hižo bě přešło jeho pohnuće, a z wočow dźěchu jemu město sylzow škrě. Wuhladawši přibližowacu so litwinsku syłu, wobroći so k Bjedrichej Wallenrodej, kotryž na tej strońje nawjedowaše a rjekny: Witołd je prěni wustupił. Započće tež wy w božim mjenje! -
A z dobom přihna so kaž z błyskom Zyndram z Maszkowic do pólskeho na čole zastupa, w kotrymž najwubjerniši ryćerjo stojachu, a pokazawši z nahim mječom na zbližowacy so Němcow pomrok, zaru tak z wotmachom, zo so konje w prěnich rjadach na zad zwalichu:
Do nich! Bij!
A z razom so ryćerjo pokhilichu konjom na šije, a wusunywši před sebje hlebije, postupichu.
Z powyšeneho městna kral cyłu bitwu wjedźeše, rozsyłaše pósłow, a wudawajo rozkazy wšón zdybawi. Wuhladawši skóčnje wšě wójska w dźěle, poča so tež sam do boja zaběrać.
Bojo so wo poswjećenu kralowsku wosobu, njepušćichu jeho dwórnicy. Źoława zhrabny konja za wuzdu, a hdyž tež jeho kral z hlebiju po rucy smykny, njepušći. Druzy jemu tež puć zastupichu, prošo, žebrjo a předstajejo, zo tak tež bitwy wusudow njepřewali.
A w tu khwilu so nad samym kralom a cyłej jeho družbu nahle najwjetši strach nakopi.
Po přikładźe tych, kotřiž bitwu rozehnawši so wróćachu, zaměri so tež mištr - Polakam do boka, rozwi so w koło tak, zo dyrbješe jeho 16 wubranych korhowi runje njedaloko hórki přeńć, hdźež stoješe Władźisław Jagiełło.
Dohladachu so hnydom stracha, ale njebě khwile, so wucofać. Zawichu jenož kralowske woznamy a z dobom doleća, stož bě w konju mocy, kralowski pisaŕ Zbigniew z Oleśnicy k najbližšej korhowi, kotraš so hotowaše, njepřećela přijeć a kotruž ryćeŕ Mikławš Kiełbasa nawjedowaše.
- Kral wobstupjeny! Na pomoc! - zawoła Zbigniew...
- Author: Henryk Sienkiewicz, translate Jurij Winger (public domain)
- Source: http://texty.citanka.cz/pata/sc1-117.html
- Note: Stary prawopis