Progreso/Triesma Yaro/Numero 25/Respirar, aspirar, expirar

[ 33 ]

Respirar, aspirar, expirar.

Ni adoptis la radiko spirac pro neposibleso adoptar spir, qua havas senco geometriala ; e ni derivis de ol : enspiracar e [ 34 ]ekspiracar. Sed ni devis anke adoptar la ne­depen­danta vorto aspirar kun figurala senco ; ni devus probable adoptar expirar kun figurala senco (mortar). Or la justa uzo di ta kin vorti esus tre embarasanta. Generale, on ne devas separar la propra senco de la figurala senci di un sama vorto : nam to esas kontrala, ne nur a la kustumi di nia lingui, sed a ne­rezis­tebla tendenco di la pensado. Mem se (supozite) on admisus en la LI. vorti nur kun propra senci, balde li ricevus figurala senci per l’uzado, per metafori, metonimii, alegorii, e c. — Ni devas do aceptar la inter­naciona vorti, qui cetere impozesus en la cienco :

Respirar [DEFIS] $=$ D. atmen, E. breathe, F. respirer, I. respirare, S. respirar. — Respir-o, ‑ado $=$ D. Atmen, Respiration ; E. respiration, breathing ; F. respiration ; I. respiro, respi­ra­zione ; S. respiración.

Aspirar [DEFIS] $=$ D. einatmen (aspirieren en teknikala senci), E. inspire, F. aspirer, I. aspirare, S. aspirar. — Aspiro $=$ D. Einatmen (Aspiration en teknikal senci) ; E. inspiration ; F. aspiration ; I. aspirazione ; S. aspiracion (R. havas aspirator).

Expirar [DEFIS] $=$ D. aushauchen, exspirieren, E. expire, F. expirer, I. spirare, S. espirar, expirar. — Expiro $=$ D. Ausatmung, Exspiration, E. expiration, F. expiration, I. espirazione, S. expiración.

Aspirar indikus (prefere kam inspirar, qua havas preciza figurala senco) l’eniro di l’aero en la pulmoni ; e teknikale, l’eniro di aquo en pumpilo, di gaso o vaporo en motoro, qui « sucas » oli (quale dicas D. ed E.) ; figurale : la deziro od ambicyo di definita obyekto (quo esas la nuna senco di aspirar).

Expirar indikus la kontrala moyo o fenomeno, t. e. l’ekiro di l’aero ek la pulmoni ; figurale, la « lasta expiro », la morto ; e per extenso : fino di ula temp-intervalo, di kontrato, di puniso, e c. (senco tre inter­naciona). Ta vorto ne semblas necesa en teknikal senco, nam l’ago inversa di l’aspiro nomesas simple ekpulso.

Respirar kontenus la du inversa movi, ed indikus la generala funciono di la pulmoni (en aerala animali), di la brankyi (en aquala animali), o generale la funciono per qua la vivanti nutresas da l’oxigeno di l’aero. Kompreneble, la tri verbi esus tranzitiva : on aspiras, expiras, respiras aero, fumuro, e c. — Por ne genitar tre rigretinda intermixo, esus dezirinda ke en gramatiko e fonetiko on neplus parolez pri aspiro, aspirata literi, sed pri expiro, expirata literi : nam nur ica expresuri respondas a la reala fakto.