Me esperas, ke nia Akademio igos Ido plu naturala e plu internaciona, nam quante plu naturala e quante plu internaciona ol esas, tante plu ol esos facile komprendebla sin antea studyo, e konseque tante plu certa e rapida esos sa venko e konquisto di la mondo. Pro to me proposas vicigar la mutilita e deformita vorti per naturala vorti, la mortinta vorti per vivanta vorti, e, irge quande esas posibla, la nacionala vorti per internaciona vorti. To esas, unesme me proposas vicigar z da s en vorti qui skribesas per s en la plumulto de la naturala lingui, exemple : danjerosa, desirar, deviso, elisiono, gloryosa, koso, misteryosa, roso, sorgar, visiono e c. e c., unesme pro ke to igus la vorti plu naturala e konseque [ 269 ]plu facile rekonocebla, e duesme pro ke s pronuncesas sempre quale s en la Hispana e nultempe quale z, ed en multa vorti ol pronuncesas quale s anke en l’Angla ed Italiana, ed en altra vorti, quale exemple : elisiono, visiono, e c., ol pronuncesas en l’Angla quale la Franca j ; e mem la s di la Germana sorgen ne pronuncesas quale z da omna Germani, sed kontre multi pronuncas ol quale s. Pluse, se on vicigas s per z en desiro, elisiono, kaso, parasito e c., pro ke s inter du vokali pronuncesas z da kelka populi, alor on devus anke vicigar c per s en central, cesar, cedar, certa e c., pro ke c en ta vorti pronuncesas s en l’E. F. Port. e da la Hispan-Amerikani. Sed on povas objektar, ke multi inklinesus pronuncar s quale z, sed to povus kausar nula miskomprendo od intermixo e konseque ne esus malbonajo. Sed itere on povas objektar, ke existas en Ido kelka vorti quale exemple : rozo e roso e c., ube on ne povas vicigar z per s, nam alor on ne savus eske roso signifikas roso o rozo, sed en ta kaso me proposas roso por indikar la nuna rozo, nam la E. F. D. vorto por rozo esas rose, la L. S. I. Port. esas rosa, e la R. esas roza, do esas evidenta, ke on devas adoptar roso por indikar la floro ; e por la nuna roso me proposas la S. Port. rocio (analoge a la recente adoptita S. Port. vicio), qua similesas la R. roca, do plu internaciona kam la nuna roso, qua similesas nur la F. rosée. Pri pazo, paso, nazo, naso, e c. on povas facar ecepto, t. e. sive konservar la nuna formi, sive vicigar pazo, naso, e c. da altra vorti.
Duesme me proposas :
| vicigar : | per : | |
| (1) | abrejar : | abrevyar. |
| (2) | adyo, | adios o adio. |
| (3) | biero, | biro. |
| (4) | ditreso, | distreso. |
| (5) | entraprezo, | enterpriso. |
| (6) | eskavar, | exkavar. |
| (7) | examenar, | examinar. |
| (8) | jaluza, | jelosa. |
| (9) | kad, | eske. |
| (10) | kam, | quam. |
| (11) | kande, | quande. |
| (12) | klefar, | serar. |
| (13) | kolegyo, | kolejo. |
| (14) | konquestar, | konquistar. |
| (15) | lor, | alor. |
| (16) | mosko, | musko. |
| (17) | musko, | moso. |
| (18) | patrolyo, | patrolo. |
| (19) | piskar, | peskar. [ 270 ] |
| (20) | portuo, | puerto. |
| (21) | sen, | sin. |
| (22) | sino, | seno. |
| (23) | specala, | speciala. |
| sperienco, | experienco (plu naturala). | |
| (24) | adherar, | aderar. |
| exhalar, | exalar. | |
| exhaustar, | exaustar. | |
| exhortar, | exortar. | |
| (25) | artifico, | artificio o artificyo. |
| malico, | malicio o malicyo. | |
| preco, | precio o precyo. | |
| superstico, | supersticyo. | |
| (26) | busho, | boko. |
| musho, | mosko. | |
| (27) | forsan, | forse. |
| hike, | hir. | |
| sed, | aber o mas o ma | |
| (28) | jurnalo, | jornalo. |
| kurajo, | korajo. | |
| (29) | prenar, | prendar. |
| komprenar, | komprendar. | |
| (30) | vertuo, | virtuo. |
| violono, | violino. |
(1) Abrejar similesas nur la F. abréger e l’E. (to) abridge, dum ke abrevyar atingas la S. Port. abreviar, la I. abbreviare, la E. (to) abbreviate e la F. abréviateur, abréviative, abréviation e c., konseque abreviar esas plu internaciona kam abrejar.
(2) Adyo esas deformita, nenatural vorto, pro to me proposas, ke on adoptez sive la S. Port. adios, sive la I. adio.
(3) Biero atingas la F. bière e la D. bier, sed eske biro (E. beer, D. bier, due pronuncesas bir, I. birra) ne esus plu internaciona ?
(4) Me opinionas, ke esus plu bona adoptar distreso (E. distress) vice ditreso (F. détresse), pro ke distreso esas plu naturala ed on atingas per ol plu granda nombro de homi.
(5) Entraprezo esas nek F. entreprise, nek I. intrapresa, pro to me proposas la E. enterpriso.
(6) Me joyas, ke on vicigis eskluzar per exkluzar, sed nun pro la sama motivi on devus vicigar eskavar per exkavar.
(7) Examen esas nomal radiko, dum ke examin esas verbal radiko e plu internaciona kam examen.
(8) Same pri jaluza, ol esas tro franca, pro to me proposas la plu internaciona jelosa.
(9) Eske, de la F. est-ce-que, certe esas plu bona kam la [ 271 ]mortinta sanskrita kad. Ante vorto komencanta per vokalo on povus elisionar la final e di eske.
(10) Kam esas plu facile pronuncebla kam quam, sed quam esas plu naturala.
(11) Se on admisas quante, quociento, e c. pro quo on ne povas admisar anke quande ? Forse pro ke ol tro similesus quante ? Sed eske kabo ne similesas kapo ? e c.
(12) En paragrafo 129 di la Grammaire complète, par L. de Beaufront, on lektas : « Ce suffixe (il), joint a un radical verbal, forme des substantifs désignant l’instrument ou moyen matériel de l’action ». Or clef esas nomal radiko, pro to me proposas la internaciona (I. S. Port.) verbo serar.
(13) Kolejo analoge a privilejo.
(14) Same kam en No. 12. To esas : konquest esas nomal radiko, pro to me proposas la internaciona (I S Port.) verbo konquistar, de qua on obtenas la I S Port. substantivo konquisto.
(15) Pro quo on mutilis alor (F. alors, I. allora) ? Forse pro ke alor aspektas quale verbo ? Sed alor eske ne esus plu bona adjuntar ad ol e ? Quale on adjuntis ol a la D. bald ed a la L. hic e skribar alore, qua certe esus plu bona kam lor, qua facile miskomprenesas da la Franci pro la F. leur e da l’Italiani pro l’I. loro.
(16, 17) Me proposas vicigar mosko per musko e musko da moso, tale on povos vicigar la tro franca musho per la plu internaciona mosko I. S. Port.
(18) Me tute ne komprendas pro quo on vicigis la Esp. patrolo per patrolyo. Patrolo esas certe plu bona kam patrolyo, nam patrolo esas adminime E, dum ke patrolyo esas nek F. patrouille, nek S. patrulla, nek Port. patrulha, nek I. pattuglia. Pro to me proposas ke on readoptez patrolo.
(19) Eske peskar (S. Port. pescar, I. pescare) ne esus plu bona kam piskar ?
(20) Portuo esas sendube plu bona kam puorto, tamen me preferus la S. puerto.
(21) Forse Dro Zamenhof ne adoptis la S. sin pro la Esp. akusatival pronomo sin, sed ni ne havas ol, pro to me proposas vicigar la deformita sen per la naturala sin, e la nuna…
(22) Sino me proposas vicigar da la S. I. seno (F. sein).
(23) Specala, segun mea opiniono, tute ne relatas speco, pro to me proposas ke on vicigez ol per la naturala ed internaciona speciala.
(24) Me proposas supresar la h en adherar, exhalar, exhaustar, exhortar, unesme pro ke ol esas malfacile pronuncebla, duesme pro ke ol pronuncesas nur da l’Angli e nur en adherar (da kelki anke en exhalar).
(25) Artificio, ambicio, malicio, precio, supersticio, vicio (od [ 272 ]ambicyo, artificyo, malicyo, precyo, supersticyo, vicyo) esas plu naturala kam artifico, malico, preco, superstico, pluse per oli on obtenas la internaciona derivaji ambiciosa, artificiala, maliciosa, preciosa, supersticiosa, viciosa, od ambicyosa, e c.
(26) Me proposas vicigar busho, musho, per boko, mosko, pro ke mem la Franci ipsa ne rekonocas oli e pro ke boko, mosko esas plu internaciona (I. S. Port.).
(27) Me proposas vicigar la L. forsan per l’I. forse (quale on adoptis sempre vice semper) ; la L. hike per hir (E. here, D. hier, due pronuncesas hir) ; e la L. sed per la D. aber o per la S. Port. mas o per l’I. ma.
(28) Jurnalo, kurajo, esas tro franca, pro to me proposas la plu internaciona jornalo, korajo.
(20) Pro quo on adoptis la mutilita Esp. radiki pren, kompren, vice la naturala radiki prend, komprend ? Ta vorti kontenas d en omna lingui qui kontenas oli, pro quo do supresar ol ?
(30) Vertuo, violono esas nur franca, pro to me proposas vicigar li per la tre internaciona virtuo, violino. Me pregas, ke on adoptez sive akademyo, komedyo, tragedyo analoge a familyo e c., sive familio, historio, sekretario e c. analoge ad akademio e c.
Me humile pregas nia Akademio perfektigar ed uniformigar Ido max multe posible e max balde posible, e respektose presentas ca mea proposi ad olsa bonvola konsidero.
Respondo. — On ne devas postular, ke la L. I. esez samtempe max « naturala » e max « internaciona » posible, nam to esas du postuli interkontredicanta : on judikas sempre la « naturaleso » relate ula aparta nacionala linguo, e la maxima naturaleso konsistus, igar la L. I. identa a ta linguo ; sed lor ol perdus tute sa internacioneso, e sa maxima facileso por omni, qua esas la superega regulo e principo. Do la « naturaleso » esas idealo tute kimera e neatingebla.
Pri la vicigo di z per s, ol havus nur la rezultajo, ke la litero s havus du soni, nome s e z, nam certe la max multa populi pronuncus ol z inter du vokali, quale li kustumas en sua lingui, e quale ula reformisti propozas. Kad ni devas adoptar ortografio, qua esus konstante fatale, violacata en la pronunco ? Pluse, se on konservus la litero z en kelka kazi, on hezitus sempre, skribante, inter s e z. O se on tote supresus z, to obligus chanjar multa vorti, qui divenus identa per ortografio ; e to duktus necese a vicigar uli per altri min internaciona. To pruvas, ke la supreso di un sola litero en nia alfabeto esus vera e grava malrichigo, e perdo de internacioneso. [ 273 ]Nun kelka detala rimarki. (2) Quale on dicus « dicar adyo » ? adiar, o adiosar ? (9) Eske esis ja kritikata ; ol esus tre malbela, nam ol venus ofte pos verbo, qua finas ja per s : me questionas, eske… (10, 11) Kam e kande esis diskutata en l’Akademio. On ne volis chanjar li en quam, quande, pro ke on havus renkontri quale ici : « El esas min bela quam quande me vidis el unesme ; me prizas ta pikturo min quam ta quan ni vidis hiere » ; sen parolar pri l’intermixo tre jenanta di quande e quante. Generale, on ne devas judikar singla vorto aparte, sed sempre en la kuntexto. (12) Mult altra radiki esas nomi di instrumenti, ex. rem, seg, bros, e c. La verbo serar esos forsan utila por expresar F. serrer (skrubo). (18) En patrolyo, la literi ly riprezentas (segun generala procedo) la ll di di F. S, gli di I, e c. (23) Specala esas vere l’adjektivo di speco (propra a speco). (27) Forse konfliktus kun force. (29) Certe la radiki prend, komprend esas plu etimologiala (li existis en la proyekto Ido), sed on preferis reprenar la radiki sen d, pro ke li esas plu fluanta. Imaginez exemple : komprendenda ! Hike anke, on devas konsiderar omna formi posibla, ed atencar la belsoneso. L’etimologio ne esas omno ! (30) Pri virtuo, kad on rimarkis, ke ol genitus virtuoza, dusenca ?
Repliko. — Me abandonis Esperanto pro ke Ido esas plu identa a la nacionala lingui, e konseque ol esas plu naturala e plu facile lernebla kam Esperanto. Pro to me pregas nia Akademio igar Ido ankore plu identa a la nacionala lingui, por ke ol esez ankore plu naturala e plu facile lernebla. Me judikas la « naturaleso » ne « relate ula aparta nacionala linguo », sed relate la chefa Europala lingui. Cetere, eske vu volas dicar, ke parazito, sino, busho, lor, kozo, kande, musho, hike, forsan, e c. esas plu internaciona e plu facile lernebla kam parasito, seno, boko, alor, koso, quande, mosko, hir, forse, e c. ?
Esas vera, ke multa populi pronuncas s, inter du vokali, quale z ; sed me devas rimarkigar, ke la max multa populi pronuncas c ante a, o, u quale k, ed ante e, i quale s.
(2) Se on adoptas adio, on dicos adiar, e se on adoptas adios on dicos adiosar, sed alor la substantivo esus adioso, pro to me opinionas, ke on devus adoptar I. adio. (10-11) Me opinionas, ke on devus adminime chanjar kande en la naturala quande. Pri kam me ne insistos, pro ke quam esas mortinta e konseque konocata da tre malmulti. Quande e quante povus intermixesar ne plu kam fondo, fonto ; sendo, sento ; vendo, vento ; kondoro, kontoro, e c. (27) Forse konfliktus kun force ne plu kam senso konfliktas kun senco, servo kun cervo, o pazo, paso, paco, e c. (30) Se on vicigas z per s (en vorti qui skribesas per s en la plumulto de la nacionala lingui) alor on obtenos « virtu-osa », por la nuna « vertuoza ».
[ 274 ]La nuna « virtuoza » esas konservinda pro ke ol skribesas per z en la Rusa e Polona (e forse anke en altra) lingui.