Progreso/Unesma Yaro/Numero 10/Kompleta numero

by Louis Couturat

[ 545 ]

PROGRESO

---

KONTENAJO

Komparo inter Esperanto ed Ilo, da 0. Jes­per­sen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

545

Pensi pri la reformo en Esperanto (fino), da R. Lorenz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

547

Studyi pri simpligita Esperanto (sequo), da P. de Janko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

551

Literaturo e tradiciono, da L. Cou­tu­rat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

557

Linguala questioni : Pri uni­keco de la sis­temo de deve­ni­gado, da W. Pad­field ; Pri la sub­stan­ti­vigo di l’adjek­tivi, da M. Tal­mey ; Pri la ver­bal sufixo ‑ab ; Mustar, dar­far ? Pri la pro­po­zata radiko must ; Misar ? Faliar. Pri ‑ig, ‑ij ed ‑esk ; Pri la tro-uzo di mal ; Pri la demons­tra­tivi ; Pri ste­no­gra­fado ; Ste­no­gra­fado en Esp. ed en Ido ; Atenc ed Kom­pa­rado ; Spe­ci­meno di Espe­ranto ; Dro Zamen­hof pre-idisto ! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

558

Kroniko : Uniono di l’amiki di la lin­guo inter­na­ciona ; Pro­vi­zora sta­tuti ; Kelka kon­sili ; New-York Esp. Societo ; Luxem­burga Esp. Societo ; Sui­sana Komi­tato di agado ; atent ; Grupo Espe­ran­tista de Ferrol ; Reform-Espe­ranto-Societo en Graz ; Espe­ranto-Grupo Aarau ; Uniono por L. I. en Ber­lin Klubo Esp. en Upsala e. c. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

581

Bibliografio : Libri : Folke­sprog og Ver­den­sprog, da 0. Jes­per­sen ; English. Esp. Dic­tio­nary, da J. Rho­des ; Provo de marista ter­mi­naro, da Rollet de l’Isle ; Welt­sprache : Lese­buch, da H. Peus ; Wereld­hulp­taal, da A. den Hengst. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

594

Jurnali : Cvetje (Eula­lia, da Shkra­bec) ; Lin­gvo inter­na­cia ; La Belga Sono­rilo ; Ger­mana Ilisto ; Int. Socia­listo ; L’Espé­ran­tiste ; Pro­gre­sido ; Espe­ran­tis­ten ; Roma Espe­ran­tisto ; The Bri­tish Espe­ran­tist ; Ger­mana Espe­ran­tisto ; Pola Espe­ran­tisto ; Vocho de Kura­cis­toj ; Ehho Espe­ran­tista ; Espe­ranto ; La Verda Stan­dardo ; La Espero ; La Revue ; L’Ave­nir Bla­yais ; Deutsche Arbeit ; Heraldo ; Whit­ley Sea­side Chro­nicle ; Jur­nal ov Ortho­epi ; Tuban­tia ; Bezui­den­hout ; La Tri­bune de Genève ; The Bris­tol Medi­cal jour­nal ; The Eve­ning Post. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

600

Korespondo : Pro­gre­se­mulo, So Jes­per­sen. — Anunci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

619

---

KOMPARO INTER ESPERANTO ED ILO

Ultre la statiskala metodo di S^o Couturat, qua kalkulis la nombro di la radiki en la vortolibri (v. Progreso, julio 1908, p. 214), existas altra metodo, qua montras forsan per maniero ankore plu konvinkanta la difero inter la du tipi di la linguo, nome la komparo di la sama texto, konseque di la linguo quale ol aparas en la vivo ipsa. Me prenis por co pagino de Esperanto, selektanta p. 100 en la Fundamenta Krestomatio ; la selekto esas senpartia, nam ante la selekto me ne lektis la pagino, do me ne savas kad ca pagino esas favoroza por nia linguo o por la malnuva ; la nombro 100 prenesis tute hazarde, sed me ne dubas ke irga altra pagino donas la sama o tute simila rezulto. La pagino kontenas 350 vorti ; ek oli me kontis unesme omna vorti quin persono, konocanta la angla linguo e la franca, tute ne komprenus per ca du lingui ; duesme me kontis la vorti quin la sama persono povus parte komprenar, o di qui la senco esus klara por lu, se lu konocus [ 546 ] la maniero di vorto-konstrukto e la max importanta prefixi e sufixi. (Me ne konsideris la finali gramatikala : as, oj, edc.) Exemple me kontis quale vorti mi-konocata la vorti mallonga, Hindujo, farighos, memfide, edc. En la sama kategorio me anke kontis vorti quale plej, antau, plua, qui adminime similesas vorti o prefixi konocata da nia supozata persono.

Me trovis do en ca pagino de 350 vorti :

en Esperanto :

31 vorti tute ne-konocata, qui trovesas entute	82	foyi,
45 mi-konocata vorti, qui trovesas entute	52	foyi,
Sume	134	foyi.

en Ilo :

8 vorti tute ne-konocata, qui trovesas entute	16	foyi,
33 mi-konocata vorti, qui trovesas entute	44	foyi,
Sume	60	foyi.

Altravorte, to signifikas ke nia amiko franca savanta la angla, od angla savanta la franca, haltos entute 134 foyi en Esperanto e 60 foyi en llo, t. e. 38.3 et 17.1 po cent ; e ke ne mem la max granda sagaceso helpos il 82 foyi en Esperanto e 16 foyi en llo, t. e. rispektive 23.4 e 4.6 po cent de omna vorti.

Me adjuntas ke en multa kazi, quin me kontis quale egale konocata en la du lingui, la formo Ila esas plu facile rekonocebla kam la formo malnuva, exemple shtonon — stono ; ankorau — ankore ; kontrau — kontre, e ke la vorto demando povus facile miskomprenesar, dum ke la Ila questiono povas nur komprenesar korekte.

La 8 vorti ne-konocata (trovita 16 foyi) en Ilo esas : ta, pri, yen, kad, sed, ol, hike, ibe.

Kad tala komparo ne esas bona konvinkilo por ti, qui ne volas admisar la progreso facita per la establiso di la nuva linguo ?

Otto Jespersen.

[ 547 ]

---

PENSI PRI LA REFORMO EN ESPERANTO

VIII. Ulo pri lingual evoluco.

La timo pri la « danjero di evoluco e chanjo » semblas esar partikularajo di la L. I. movado. Esas karakteriziva, ke per ta timo kaptijas egale partiani ed adversi di L. I. La du speci deklaras ke evoluco o chanjo esas la morto di ta ideo, ed on vidas l’Esperantisti, qui kredas kombatar por la ideo, unigita en kordyal-amikala harmonio kun ti qui kombatas per la sama argumento kontre ol. Da akademiano on lektis recente la triumfema frazo : « La skismo esas ibe, e nun dum ke la Esperantisti havas tante multa laboro kun su ipsa, la mondo povas itere ripozar por kelka tempo. »

On komprenas la maljusteso di ta timo examenante la principi di linguala evoluco, ed on trovas ke ol venas de intermixo inter l’evoluco di naturala lingui ed artificala. Quankam laiko, me tamen povas distingar sequanta speci di lingual evoluco.

Unesme : La sucedanta varyado qua eventas a la lingui nur per sa ipsa influo. La chanji esas malrapidega, nula linguano esas shokata od iritata da li. Ni omni komprenas nia patrala linguo quale ol esis dum quar o kin generacioni, quankam ol chanjis poke en ta tempo. To suficas al individuo, por ke la linguo semblez ad ol quale definitivajo. Tala evoluco ne nur perturbas nulo, sed tute kontre, ol riprezentas la maximo di stabileso quan linguo cetere povas atingar. Vera equilibro en mekanikala o kemiala senco semblas ne existar. On povas nur dezirar ke L. I. atingez balde tala stando, e certe ol atingos kande ol posedos la maximo di l’perfekteso. La Esperantisti komprenas bone l’utileso di tala posibleso, e pro to li deziras ol por Esperanto. Sed li nur iluzionas, ke on povas atingar stabileso di L. I., se mankas ad ol la perfekteso, per la diktatorala komando : « Halto por la rezono », e ke la « natural evoluco », qua esas la stando di l maximo di stabileso, emendos lor la miskonstrukti, erori e difekti « iom post iom ». Nu, che la naturala lingui ni savas ke li atingas per ta evolucal metodo nur minim ofte korektigi e plubonigi. Por perdar un sola superflua kazo quale l’akuzativo, l’Europana lingual evoluco bezonis mil yari, e tamen la plubonigo ankore ne [ 548 ]esas finita en omna lingui. Ni do ne esperez por ni o por nia infanti vivor ankore, kande la korektigo en Esperanto esos facita, nam Esperanto kun sa tre « multaj konservemulaj anoj » facos ol certe ne plu rapide. Ta speco di evoluco valoras nulo por la artificala L. I.

Duesme : Existas en la naturala lingui ankore altra plu rapida evoluco, Ica koincidas max ofte kun la granda historyala evoluci di l’populi. Specale la fenomeni di imperyalismo, di populal migrado, kolonyizado e mixado di l’populi helpas formacar e chanjar la lingui relative rapide. Tale formacesis la romanala lingui de la latina, e certe per la sama kultural energio formacesos balde usonana od angla-hindua linguo de l’angla. Probable la filologo, qua expozis ke la L. I. divergos en dialekti, pro ke la diversa nacioni uzos ol altramaniere, pensis a ta speco di lingual evoluco. Tamen ta opiniono esas maljusta, adminime ne pruvata en sa konkluzo. Nam mem konsentante, ke existos nacionala influo a la L. I., la chanji trapasos la lingual-geografiala limiti, quin la nacionala chanji ne povas trapasar, nam L. I. funcionas inter la nacioni, ne interne li. Pro to ni kredas ke anke ta speco di lingual evoluco, qua certe importas max multe por la varyo di naturala lingui, valoras preske nulo por le artificala.

Triesme : Sub ta rubriko ni prenas l’artificala, racionala, volal evoluco quan on aplikas a la nacionala lingui nur en la terminaro ciencala o teknikala, en l’ortografio e l’idiotismi. Quankam Jespersen tre bone rimarkis (Progreso, n° 8, p. 362), kad on ne povus trovar principi pri la korekteso di lingui nacionala inicatita da akademio, e quankam do il opinionas posibla interveno di l’raciono en la naturala lingui, tamen restas certa ke tala evoluco esos sempre efemera, nam la nacionala lingui rezistas forte kontre racionala plubonigi pro lia propra « spirito », quan singla posedas specala. Kontre en artificala linguo ta speco di evoluco ludas la max granda rolo. Nam quale ta linguo esas facita l’unesma foyo volante ed artificale, tale ol povas esor korektigata volante ed artifićale sempre itere. Omno en ol esas sub la kontrolo di la raciono, e l’evoluco di L. I. koincidas kun l’evoluco di la cienco pri ol, di nia savo generala, di nia kulturo, di nia raciono ipsa. Tre kompreneble tala evoluco manifestas su quale « rompo », nam la chanjinda parto di la linguo trovesas quale teorial o praktikal eroro. Anke en la historyo di la [ 549 ]cienco, omna nuva malkovro riprezentas « rompo » en nia idei, kompreni, opinioni ; e la ciencala evoluco konsistas en sumo di « rompi » e korektaji. La « rompo », quan facas la korektigo en Esperanto, devenas cetere de l’inventisto. Nam exemple, inventante la radiko « est », il facis rompo kun la linguala sento di la tuta indo-europan-amerikana popularo ! Ciencala evoluco esas reduco di nia nesavi e korekto di nia erori o misrezoni a la simpla naturala vereso. Kompreneble la racionala evoluco di L. I. marchas e devas marchar en la sama senco, ol reducos nia linguo a la simpla raciono, sive linguala, sive logikala, sive pratikala. Do nur nula timo pri evoluco e chanji ! Li esas la vivo — ne la morto — di nia ideo !

IX. Rimarki pri natural ed artificala lingui.

Pri la difero inter naturala ed artificala lingui on trovas multa miskompreni. Unaparte on trovas en la historyo di L. I. homi, qui kredis povar kompozar lingui nur per « invento » ; certe li eroris pro tro malgranda respekto a la naturo manifestanta su en la origino di lingui. Altraparte on trovas filologi, qui opinionas ke interveno en lingui esas « homunkulal ago ». Ti posedas certe troa e romantikala respekto a la naturo. La du klasi konocas ol malbone : l’una, kredante ke li triumfos super ol, l’altra, ke esas nur permisita admirar ol pasive, sed ne uzar ol por nia deziri e voli. Nam certe on povas extraktar multo ek la naturo, quon ol ne efikas sen l’interveno di la homo. Esas nur necesa asociar su kun ol e sequar la linei quin ol ipsa preskriptas. Mem la pura mashinala elementi, per qua ni konstruktas la neorganisma mashini, existas en la naturo. Nur un exemplo : La okulo, la teleskopo e la fotografala kamero pruvas to per la identeso di lia konstruktal elementi. Quale la mekanikala principi quin ni malkovris nedependanta de la specala naturala kombini esas sempre sama, sive en la libera naturo, sive en nia manuo, tale la principi trovita da nia rezono pri la konstrukto di arteficala linguo esos konforma a la naturo, se li esas nur korekte reflektita. To omno esas certe ne « homunkulal ago » ! Nur pri la metodo quan on aplikas por realigar la ideo di L. I. on povus eventuale facar ta komparo e parolar pri « linguo ek retorto ». Sed ti qui produktas vivkapabla L. I. sequis nultempe tala metodo, sed nur racionala, qua konformesas kun la [ 550 ]naturo. La granda naturala principo, quan on uzas por produktar vivkapabla artifical L. I., koincidas kun ta, quan on aplikas por produktar artificale ula karakteri en vivanta organismi. Esas la principo di l’evoluco, la sama qua produktas a ni segun nia volo la karakteri di kurkavalo, kargokavalo, letrokolombo, chas-hundo, di diversa speci di pomi, rozi, tulipi, e mult altra. Ni tute ne genitas ta animali e planti, quale esas l’ideo di homunkulo en la retorto, sed ni produktas li chanjante la principo di « naturala evoluco » en la principo di « artifical evoluco », exakte quale expozis to la genio di Darwin. Tute analoga procedo esas l’ « invento » di L. I. OI devas naskar ek nia linguala, teorial e praktikala rezono, exakte quale la naturala linguo naskis olim ek la naiva sentimenti di l’primitiv homo. Do artificala kontrukto di L. I. esas tute naturala procedo, e la rezultajo, quin ni atingos, esos tante plu vivkapabla, quante plu bone ni esos kompreninta la natura per nia rezono.

X. Fino : La verko di la Delegitaro.

Me esperas ke la lektanto rimarkis la fundamental ideo, quan me volis expozar en mea artikli : « Pensi pri la reformo en Esperanto » : La invento di L. I. esas ciencal-teknikal afero. Ol esas ciencal en duopla rilato. Unesme pro to, ke en la cienco, quale l’expresuro di l’europan-amerikana kulturo, existas ja la natural origino di L. I., quan on devas per artifical evoluco devlopar ; duesme pro to, ke la metodo di ta racional-artifical evoluco esas ipsa cienco, specale nuva, nome la linguocienco di la L. I. Ol esas teknikal afero pro la cirkonstanco ke per la teorio esas atingenda praktikal rezultajo por l’uzado di la homi. Nu nia moderna kulturo esas definita per la principo di la ciencal tekniko e di la teknikal cienco. La moderna homo facas nulo plu per la brutal empiriko. La cienco difuzesis en omna laboreyi, fabrikeyi ed en la diala praktikala vivo. Omna saji ed instruktiti savas ke la epoko di la brutal empiriko, qua efikas cadie nur tre poke, esas finita. Pro to esas retromarcho, kande l’Esperantisti fanfaronas kun lia « praktiko », quan li opozas a la teorio. Tala distingo esas malmoderna, tute romantikal e ridinda en nia kulturepoko, La moderna spirito extingos tala « sajesi » quale la sturmo extingas malnuva sebokandelo en polvoza angulo. Anke la [ 551 ]L. I. -movado posedas sa epoki, e ni afirmas ke Esperanto esos la lasta sistemo di la pasinto.

La plu grava verko quan la Delegitaro laboras, esas la standpunto sur qua ol elevis la L. I. -problemo, iganta ol ciencal-teknikal afero. Per la extraordinara graveso di l’interveno di la Delegitaro komencas nuva epoko en la historyo di la L. I. ; la sola en qua la mokisto tacos, e la sola en qua la skeptiko devos serchar nur racionala e ciencala kontredici por la diskuto. Nam nun, per la verko di la Delegitaro, e nur per ol, la L. I. afero esas serioza. Per l’inauguro di la nuva epoko ni saveskas ke nia grandioza ideo neplu dependas de la hazarda existado di entuziasmemi, sed quale elemento di nia ciencal-teknikala pensado ol neplu remalaperos de la homala kulturo.

Prof. Richard Lorenz,

Federala Politekniko en Zürich (Suiso).

---

STUDYI PRI SIMPLIGITA ESPERANTO^[1]

XI. Pri la finalo ‑u.

En la Lexiko di la gramatikala vorti (Suplemento di Progreso) trovesas sequanta vortopari :

altru, altro ; irgu, irgo ; nulu, nulo ; ulu, ulo.

La vorti finanta per ‑o signifikas kozo : altra kozo, irga kozo, nula kozo, ula kozo. La altri, kun finalo ‑u, referas kun analoga senco a homo : altra homo, irga homo, nula homo, ula homo.

Pro ke omna ta vorti povas anke prenar la formo adjektival (altra, irga, nula, ula), on povus kun avantajo renversar l’analogeso e decidar, ke adjektivi, per chanjo di lia finalo ‑a en ‑u, divenas substantivi, qui signifikas homi posedanta la [ 552 ]korespondanta qualeso. Exemple : bonu $=$ bona homo, la bonu $=$ la bona homo. La bonu esas felica.

Esas facile komprenebla, ke tala vorti sen artiklo signifikus nedeterminita homi kun la dicita qualeso, e kontre, ti kun l’artiklo, l’ensemblo di la korespondanta homi, quale ni vidas en la citita exempli. To esas nula nuva decido, sed nur l’analogeso kun la senco generale admisita por l’artiklo : me vidis homo mortinta (un homo) ; la homo esas mortiva (omna homi).

En ta cirkonstanci aparas la questiono : quale do on devas komprenar bono, la bono  ? Me pensas, ke la germana donas por to atencinda indiko : ol anke transformas adjektivi en substantivi ed expresas per to : ulo od omno quo posedas ta qualeso : bono $=$ Gutes $=$ was gut ist ; la bono $=$ das Gute $=$ alles was gut ist.

Nun naskas la questiono pri la formo e signifiko di la pluralo di ta vorti : bonu, bono, e. c. La lasta, tam sen artiklo (bono, t. e. ulo bona) kam kun artiklo (la bono, t. e. omno, quo esas bona) havas segun sua senco nula pluralo ; on povas do, exakte quale en la pronomi, konsiderar la pluralo quale apartenanta a la singularo bonu. Ta pluralo kun artiklo, la boni, konkordus komplete kun la senco qua aparas en angla : the good $=$ la bona homi ; the virtuos $=$ la vertuoza homi. Fine, ne esas sen importo rimarkar, ke la derivo bona : bono ed inversa perfekte akordas kun la postulo pri renversebleso establisita da Couturat.

La sola cirkonstanco, qua inspiras a me kelka dubi en ta questiono, esas, ke kande la komencanto vidos la vorto boni, il atingos la justa senco nur per cirkuito. Il devos facar, quankam mallonge, la sequanta pensosequo : « boni esas pluralo ; sa singularo povas esar bonu o bono ; la lasta signifikas la bono e havas nula pluralo ; do la serchata singularo esas bonu, e signifikas la bona homo ; konseque boni $=$ la bona homi ». Me lasas a plu kompetenta judikanti decidar, kad ta cirkonstanco esas sat grava, por rejetigar mea propozo.

En ica kazo, me propozas, ke la formo bono havez tamen la senco ulo bona, e la bono $=$ omno quo esas bona, pro ke ta senci juste furnisas la perfekta renversebleso en la senco di Couturat.

Tamen, por posedar anke formo por la certe necesa ed ofte venanta senco di personi, me propozas, ke on expresez olca per specala sufixo ‑om, memoriganto homo ; exemple : la bonomo $=$ la bona homo. [ 553 ]

Adjuntajo.

Segun la tilnuna decidi, bono devus signifikar bona homo ; sed to ne esas renversebla derivo en senco di Couturat. Se bono $=$ bona homo, hike en la substantivigo adjuntesas l’ideo di persono, qua ne povas simple malaparar en la retransformo en adjektivo. De to sequas anke, ke se on volas strikte konservar la renversebleso, la formo bono ne povas signifikar altro kam ulo bona, e la bono, omno quo esas bona.

Okazione me volas indikar la sama eroro, qua aparis a me en loko, qua montras forsan l’origino, de qua pasis en la gramatiko di nia linguo la determino : la bono $=$ la bona homo.

En Les nouvelles Langues internationales da Couturat e Leau, p. 75, recenso di Latino sine flexione da Peano, trovesas la sequanta rimarko : « Cela signifie (et montre) que que exprime la relation inverse du verbe être (1) ; et en effet « qui est beau $=$ beau » : qui et est se détruisent mutuellement. »

L’unesma frazo (1) esas tute justa ; sed konseque ad ol la duesma devas esar : ce qui est beau, e ne qui est beau, pro ke la lasta enportas la ideo di persono, qua ne povus malaparar en l’inversa derivo, quale me jus montris.

---

Pos kompozo di la supera linei venis a me ankore kelka dubi pri l’aplikebleso di la formo la blondu $=$ la blonda homo ; me ne volas ajornar lia expozo.

P. 16 di Compte rendu des Travaux du Comité da Couturat e Leau lektesas : « La gramatikal finali di Esperanto (‑o, ‑a) esas supresebla e necese malaparas en la derivaji, or se on atribuus a li ula senco (sexuo), oportus konservar li en la derivaji e dicar exemple : fratae (fratine)… Unvorte, on devus konsiderar li quale sufixi konstitucanta la vorto, e to ruinus la tuta sistemo di vortifado di Esperanto ». De to konsequus certe, ke on ne povas donar a la blondu la senco la blonda homo ; sed semblas a me, ke la nuna determino : la blondo $=$ la blonda homo, esas egale neadmisebla pro la sama motivi. Nam on abutas a diversa signifiki, kande on prenas en kompozo l’adjektivo o la substantivo kun personal senco.

Kompozaji kun adjektivi, quale ex. : D. Blindschleiche, Blaumeise, Schwarzbeere, Weisskohl, Edelhirsch, signifikas [ 554 ]ula subspeci di la korespondanta substantivi, ex. Blindschleiche $=$ serpento di la subspeco, qua esas sempre blinda, opozite a blinde Schleiche $=$ serpento qua esas hazarde blinda ; Schwarzbeere $=$ aparta speco di bero ; kontre, schwarze Beere $=$ irga bero, qua esas nigra.

Same, por citar exemplo ofte traktita, blindhundo devus signifikar, se ol venas de blinda, hundo apartenanta a speco, qua esas sempre blinda ; existas nul tala speco en la naturo, sed ol esas pensebla, e mem por povar dicar, ke ol ne existas, on devas uzar tala formo en la linguo. Kontre, blindhundo, venanta de blindo o blindu (blinda homo), devus signifikar : hundo di blindo.

Me agnoskas, ke me ne trovas altra solvo di ta malfacileso kam ke l’ideo di persono devas esar expresata, ne per sola finalo (sive ‑u, sive ‑o), sed per aparta sufixo (quale me propozis ‑om).

Ta malfacileso devis anke esar konocita da la Komitato ; se do, malgre la suprecitita linei, ol sentis su inklina enduktar la signifiko blindo $=$ blinda homo, ol havis certe por to motivi, quin me ne konocas, sed qui necese valorus anke por blindu $=$ blinda homo. Pro to me volus konservar kondicione mea propozo a to relativa.

Kontre, me tre rekomendus supresar omnakaze la signifiko bono $=$ bona homo ed atribuar vice a ta formo la signifiko ulo bona, pro ke ica e nur ica signifiko admisas strikta renversebleso kun l’adjektivo bona.

Paul de Janko.

Respondo. — S^o P. di Janko rezonas tre juste, e segun la principi, quin ni ipsa admisas quale bona ; nula malkonsento esas do posibla pri la principi ipsa. Sed on devas unesme rimarkar ke, en Ido quale en Esp., la finali u ed o ne esas destinata exakte a distingar la genri, sed a distingar la personi e la kozi, e mem la kozi nedeterminata : en Esp. la finalo u aplikesas mem a kozi determinata : tiu domo ; en Ido, on distingas tre klare la pronomo neutra olca, olta, qua indikas kozo determinata, e la pronomo ico, ito, qua indikas kozo indeterminata (V. Gramatiko kompleta, § 20).

Konseque, la distingo di la personi (per ‑u) e di la kozi (per ‑o) esas utila nur en la pronomi, e ne en la substantivi nek en la adjektivi ; nam la senco ipsa di substantivo indikas persono o kozo, ed adjektivo sempre referas a substantivo expresita o tacita. Cetere, ta distingo esas nule logikal, sed pure praktikala : la logiko [ 555 ]ne distingas personi e kozi, omni esas logike « obyekti » od « enti ». Pro to, la finalo o di la substantivi ne signifikas plu kozo kam persono, sed simple « obyekto » od « ento ».

Quon do signifikas adjektivo nemediate substantivigita ? Logike, bono $=$ ento bona, belo $=$ ento bela (rimarkez bone : ento konkreta, e tute ne l’abstraktita qualeso, por qua ni havas la sufixo necesa es). Ta « ento » ne esas plu kozo kam persono ; ol povas esar la du, se to esas fakte posibla. Sed praktike, en la max multa kazi, la senco ipsa di l’adjektivo indikas a la « komuna raciono », kad ta ento esas persono o kozo : avaro, blindo, lamo, strabo povas esar nur personi ; vakuo, dezerto, acido, povas esar nur kozi^[2]. L’ideo di persono o di kozo rispektive esas nur implikita, tacite e spontane adjuntita ; kompreneble, ol impedas la strikta renversebleso, t. e devas malaparar kande on revenas de la substantivo a la adjektivo ; sed esus same arbitriala, same kontrala a la strikta renversebleso, pozar : belo $=$ bela kozo (belajo) kam pozar : belo $=$ bela homo o persono. La du esas egale kontre la logiko, o plu juste, exter la logiko. Segun la strikta logiko, on devas tacar nulo, ed expresar omna elementi di l’ideo : l’ideo di persono, per la vorto homo ; l’ideo di kozo, per la vorto kozo (o per la sufixo ajo). Apene on bezonus alterar hom en om (sufixo propozita da S^o de Janko), nam, danke la posibleso di eliziono, bela homo $=$ bel’homo $=$ bel-omo. Rezume, segun strikta logiko, on devus sempre uzar sufixo, sive por la personi, sive por la kozi. E rimarkez ke la sufixo por personi ne povus esar ul, qua havas altra senco ed uzo : rentulo $=$ homo, qua posedas renti ; do blindulo $=$ homo, qua posedas blindo ; sed quo esas blindo ? Blindo $=$ ento blinda, por S^o de Janko quale por ni : do blindulo ne esas blinda homo, sed homo a qua apartenas irga blinda ento. Se do tala sufixo esas vere bezonata, ol devos esar altra kam ul (tam longe kam on konservos ica sufixo kun la senco definita en la Fundamento ipsa).

Pro quo ni ne adoptis tala sufixo ? Simple pro ke praktike ol ne esas necesa. Nam, pro ke on havas sufixo specala por indikar la kozi, nome aj, on ne bezonas sufixo specala por indikar la personi : l’absenteso di sufixo suficas por to (ne oblivyez, ke la questiono neplu esas di strikta logiko, sed di praktikal komodeso). La kazo esas exakte la sama kam pri la sexui (questiono [ 556 ]tante diskutita en la Komitato ipsa). Por la sexui anke, esus plu logikal (segun l’opiniono di S^o Baudouin de Courtenay e di mult altri) havar du sufixi quaze simetra por la maslo e la femino, dum ke la simpla radiko (kun ‑o) indikus ento sen genro determinita, o la du genri kune. Sed praktike, esas plu komoda (plu konforma anke a nia kustumi, irgequante ici esas malgalanta, pro lia prehistoryal antiqueso) derivar, kande necesa esas, la femino de la maslo, indikita per la simpla substantivo.

Mem la sufixo aj, por la kozi, devas uzesar nur en kazo di bezono, c. e. nur kande l’adjektivo substantivigita povus esar dusenca, e signifikar persono. Nam existas tre multa vorti, precipue en ciencal e teknikala linguo, qui esas adjektivi substantivigita ed indikas kozi : astringivo, nutrivo, kondukivo, e. c. esas esence ed evidente nur kozi ; esas do tute neutila adjuntar a li la sufixo ‑aj^[3]. Same, en matematiki on parolas pri kompozanto, rezultanto, determinanto, varyanto… Nule bezonas adjuntar aj a tala vorti, tante plu ke li ne indikas propre kozi plu kam personi : tute kontre, l’uzado di plura lingui, donante a li genro feminala, semblas atribuar a li quaza metafora personeso. (Pro la sama motivo, on povus tre bone dicar konsequanto, nam ta vorto ne povas indikar homo, sed nur propoziciono o fakto ; e. c.)

Rezume e konkluze : la finalo ‑u indikas personi nur en la pronomi, ne en la substantivi ; on do ne povas uzar ol por substantivigar la adjektivi. Teorie, on devus adoptar ed uzar du sufixi, un por personi, altra por kozi ; sed praktike, un sola suficas por distingar la du kazi, e mem ol esas necesa nur en kazi di posibla dusenceso.

Lasta rimarko : en la pronomi, la plurala formo (per ‑i) sempre korespondas a la singularo per ‑u, nam la singularo per ‑o, indikanta nedeterminita kozo, ne povas havar pluralo (se on vizas plura kozi, ta kozi esas pro to ipsa determinata, e konseque on devas dicar : ta kozi, multa kozi, altra kozi, e. c. e ne simple : to, multo, altro...) Sed, se on adoptus la propozo di S^o de Janko, la formo per ‑o, indikanta determinita kozi, povus e devus havar pluralo, qua esus necese la formo per ‑i, segun la generala regulo : bono, boni (L. bonum, bona) ; ed on devus inventar altra pluralo por la formo per ‑u. Sed to ipsa montras, ke ta formo ne esas admisebla, e ke on devus uzar specala sufixo konservenda en [ 557 ]pluralo ; ex. bonomo, bonomi. La rezultato esus simple renversar la nuna regulo, t. e. uzar ula sufixo por personi, e nula sufixo por la kozi, quo esus egale « arbitriala » o konvencionala. On dicus bonomo, bonomi, vice nia bono, boni ; e bono, boni, vice nia bonajo, bonaji.

La kritiko di S^o de Janko pri la senco di bela ne semblas justa : qua esas bela $=$ bela, e to quo esas bela $=$ belo o belajo. Nam « qua esas bela » equivalas adjektivo, dum ke « to quo esas bela » equivalas substantivo (implikas l’ideo di obyekto).

La objekti fondita sur kelka germana kompozaji ne semblas justa, nam tala kompozaji esas quaza idiotismi. To esas exakte same kam se on volus tradukar literale F. chauve-souris (vespertilyo) per senhara muso ! Nultempe blindhundo povas signifikar : hundo di blindo. To esas necesa konsequanto di ca fakto, tre bone lumizita da Ido (Gramatiko kompleta, § 161, 162) : ke en kompozaji la relato di la elementi esas tacita, e ne expresita. Pro to S^o Seidel konsilas tre juste abstenar de la kompozado o mem supresar ol, pro sa tro ofta malklareso e dusenceso (v. Progreso, p. 508). Esos sempre plu klara e plu sekura dicar blinda hundo en un kazo, e hundo di blindo en l’altra^[4]. Kompozajo quale Schwarzbeere esas quaze kemiala kombinuro, quan on ne povas admisar, nam sa senco ne rezultas de la senco di la simpla elementi.

---

LITERATURO E TRADICIONO

On sempre alegas la literaturo e la tradiciono di Esperanto por repulsar omna chanji. Sed quo esas tradiciono di 20 yari admaxime, qua cetere esas nur la tradiciono di kelka autori, certe bona, sed ne senerora od nepekiva ? On plendas ofte, ke en la naturala lingui on ne povas facar la perfektigi o simpligi necesa, nek emendar lia difekti, pro ke on devas respektar lia literaturo e lia tradiciono de multa yarcenti. E juste pro to multi deziras ed aceptas fervore linguo internaciona artificala, en qua on esas libera obedyar la logiko e la raciono. Nu ! apene tala linguo existas e komencas esar praktikata, trovesas ja konservemi qui dicas : Ne tuchez ol, nam ol havas sa « spirito », sa tradiciono, sa [ 558 ]literaturo ! Lor la progresemi respondos : Ne valoris ya la peno krear linguo « artificala », por retrovar en ol la sama barili e kateni, kam en nia tale dicita « naturala » lingui ! On komprenas, ke en la latina on devas respektar la linguo di Virgilius e Cicero, sed on ne devas postular, ke on same respektez la linguo di Zamenhof e di sa unesma dicipli ! Tradiciono po tradiciono, ni preferas la latina, plu longa, ed anke (audacez ni dicar !) plu gloryoza !

Cetere, en ta tante prizata literaturo trovesas, segun « fidela » Esperantisti, multa malbona exempli, multa verki quin esus plu bona supresar od ne lektar, multa mem tute rigretinda o nelektebla ! Me konocas tre bona Esperantisto qua ne povis lektar La Rabistoj sen la germana texto di Schiller ! A quo servas tala traduki ? Tala literaturo ne esas do tanta trezoro, ke on devus ol konservar po omna prezo. Omnasupoze, irge quanta esas la valoro di ca literaturo, se on devas ultempe perfektigar la linguo, plu bona esas nun kam plu tarde : nam la literaturo povas nur kreskar, la tradiciono fortijar, e precipue la nombro di l’adepti grandijar, tale ke, se irga reformo esas malfacila e poke malutila nun, omna reformo esos plu tarde tute ne posibla ; adminime ol kustos multe plu granda preco e multe plu grava sakrifiki. La vera amiki di Esperanto konkluzas do : quante plu frue, tante plu bone !

L. Couturat.

---

LINGUALA QUESTIONI

* Pri unikeco de la sistemo de devenigado.

En la oktobra numero de Progreso S^o Couturat argumentas, ke la sistemo de devenigado de Linguo Internaciona estas unika, ke ghi estas la sola ebla logika sistemo, kaj sekve, ke chiu flankigho de tiu sistemo nepre kondukas al mallogikeco kaj malreguleco. Mi petas la paciencon de la leganto, dum ni mallonge esploros tiun pretendon.

En la unua chapitro de Etude sur la Dérivation en Esperanto ni legas : « En général, quand une racine comporte un sens verbal,… le substantif immédiatement dérivé signifie l’action ou l’état exprimé par ce verbe… Par une extension naturelle et presque inévitable, dont nos langues donnent constamment l’exemple, le substantif immédiatement dérivé d’un verbe signifie aussi le résultat essentiel ou immédiat de l’action, dont l’idée est souvent [ 559 ]inséparable de celle de l’action elle-même. Exemples : difekto $=$ détérioration et défaut,… diro $=$ (le) dire (l’action, et ce qu’on dit) ; k.t.p. » Do ni vidas, tuj de la komenco, ke kelkaj vortoj farighas dusencaj, kaj tio ne estas postulata de la logiko, sed de la praktika neceseco kaj de la kutimo de niaj naciaj lingvoj. Lingvo Internacia ne povas esti konstruita nur sur teoriaj filozofiaj principoj : ghi devas esti a-posterioria, kaj ech che tia fundamenta punkto, kia estas la devenigado, la postuloj de la teorio devas kelkfoje cedi al la postuloj de la praktiko.

En kio, do, povas konsisti la logikeco kaj scienceco de Lingvo Internacia ? Chu ne en tio, ke, krom la internacieco de ghiaj elementoj, ghia gramatiko estas plene regula ? La devenigado kaj la uzado de la afiksoj ne devas esti senregulaj, sed tiaj, ke chiu inteligenta homo konanta la radikaron, la regularon, kaj iomete la normalan esprimmanieron, povu kun certeco uzi la lingvon senerare. Iu Lingvo Internacia, kiu postulas antauan konatighon kun « internacia kutimo », estas malscienca senutilajho.

Chu ni trovas tian regulecon en Linguo Internaciona ? Ni ankorau unu fojon ekzamenu la rilaton inter adjektivo kaj substantivo. En sia Étude, S^o Couturat skribis : « On substantifiera tous les adjectifs et participes par la simple substitution de la finale ‑o à la finale ‑a ; dans les cas où il y aurait incertitude, l’adjectif ainsi substantifié désignera une personne, et la chose sera désignée par l’adjectif muni du suffixe aj. » Chu efektive tiu regulo sufichas por solvi chiujn malfacilajhojn, kiel diras S^o Couturat ? Ekzemple, kion signifas lau la regulo la vortoj solo, uniko, raro, fermo, forto, malforto, k. t. p. ? Samo estas uzita en Progreso, p. 49, ne por persono, sed por ajho, kaj pasinto estas uzita, ne por homo, sed por tempo. Kie estas la reguleco, kaj kiel oni povas havi certecon, uzante la lingvon ? La regulo, kiu devus gvidi nin, shajnas en la praktiko nur miragho.

Tie chi ni flankighos unu momenton de nia argumento por proponi klarigon, kial S^o Couturat donas tian regulon. En la franca lingvo ne ekzistas neutra sekso : chio estas kvazau personigita. Krom tio, la adjektivoj akordighas sekse kun la substantivoj. La konsekvenca tendenco estas, ke la adjektivoj, havante sekson, ankau havu en si la ideon de persono : une bonne maison $=$ bonulina domo. Sed en la plimulto da lingvoj, trovighas neutra sekso, kaj la adjektivo tiam ne ricevas impreson pri persono. En la germana lingvo, Gutes Haus $=$ bonaja domo, kaj la ideo pri persono malaperis : das Gute ne estas persono. En la latina esprimo « pro bono publico », bono ne estas persono. Ankau en la [ 560 ]angla lingvo, the good tute ne povas signifi la bonulo. Se en Esperanto chio estus de vira au virina sekso, kiel en la franca lingvo, kaj se, kiel en la franca lingvo, la adjektivoj en Esperanto akordighus sekse kun la substantivoj, tiam eble estus konforme al la spirito de la lingvo, se ni imitus la francan lingvon en la devenigado de substantivoj el adjektivaj radikoj ; sed, char Esperanto havas neutran sekson, tial mi ne povas eviti la konkludon, ke S^o C., dirante ke adjektiva radiko enhavas en si ideon de persono, estas erarigita de la tro forta influo de sia propra lingvo.

Reirante al nia argumento, ni rimarku, ke la alia gvidilo donita, ke adjektivo estas ekvivalenta al substantivo en apozicio, — (ruina kastelo $=$ kastelo kiu estas ruino) — tiu chi gvidilo ankau ne solvas la problemon. Se unika sistemo estas sistemo kiu estas uniko, vershajne uniko ne estas homo ; sed lau la regulo, bona sistemo estas sistemo kiu estas bono, kaj egale vershajne bono ne estas homo. Do ni restas kun longa serio da adjektivaj radikoj, kaj sen ia efika regulo por ekscii, chu la rekte riceveblaj substantivoj nomas homojn au ne.

Che la afiksoj, chu ni trovas pli bonajn regulojn ? Kial oni diras « instruktiva libro » sed neniam « interesiva libro » ? Kiamaniere oni povas ekscii, chu tiu au alia verbo akceptas ‑iva au ‑anta por esprimi karakteron ? En Esperanto Zamenhofa, la afero estas multe pli simpla, char ambau vortoj estas traktataj lau unu sama maniero. Kial oni ne uzis la sufikson ‑al en la esprimo « religya doktrini » (p. 50) ? Chu efektive oni povas uzi chiun sufikson kun chiu radiko se ghi donas klaran sencon ? Ekz., chu mi nun artikolizas la revuon Progreso, au chu oni devas chiam esplori, kio estas la kutimo de la franca lingvo, kiel che instruktanta kaj interesiva ?

Sed mi esperas pruvi, ne sole, ke la logiko devas kelkfoje cedi al la praktiko, kaj ne sole, ke la teoriaj principoj de Linguo Internaciona ne ricevis bonan elmontrighon en la lingvo mem, sed ankau pruvi, ke aliaj sistemoj de devenigado estas elpenseblaj. La plej bona pruvo estus elpenso de plena sistemo, sed kompreneble tian grandan aferon mi ne povas trakti tie chi. Mi do nur proponos unu au du principojn kontrauajn al la principoj de Linguo Internaciona, sed logikajn kaj indajn de loko en la fundamento de regula kaj logika sistemo.

Unue, ni konstatos, ke radikoj tiaj, kiaj bon-, bel-, fidel-, k. t. p. estas esence adjektivaj, dum tabl-, patr-, lingv-, estas esence substantivaj. La senco de la substantivaj radikoj estas klara. Pri la adjektivaj radikoj mi proponas, ke la radiko mem havu [ 561 ]nur unu ideon — la ideon de la eco nomata, sen ia plua ideo pri objekto au persono posedanta tiun econ. La finigho ‑o montru nur, ke la ideo estas memstara, kaj ni parolas pri la eco mem. La finigho ‑a montru, ke la eco ne estas memstara, sed transdonata au atribuata al iu alia afero, kun kies nomo la tiel formita adjektivo gramatike akordighas. La finigho ‑e montru, ke la eco estas atribuata al la ideo esprimata de verbo, adjektivo, au alia adverbo. Sekve, la sufikso ‑ec estus logike necesa nur che substantivaj radikoj (ekz. patreco), char la vortoj bono, belo, k. s. per si mem esprimus la econ^[5]. La nomoj de personoj posedantaj la ecojn estus formataj chiam per la sufikso ‑ul. Ni tiam havus plene regulan sistemon, kaj oni neniam havus dubojn, chu kurbo, neto, kalmo, kapablo, modero, bitro, estas homoj, chu ne.

Se ni permesus lauvolan uzadon de la sufikso ‑ec ankau che adjektivaj radikoj, kiel boneco, beleco, chu tio kondukus al malkomprenigho ? Tute ne. Kvankam ghi ne estas logike necesa, tamen ghi nur igus klarecon pli klarega. Kaj se post iom da tempo, la plej bonaj autoroj diferencigus inter sagho kaj sagheco, fiero kaj fiereco, eble donante al unu la sencon de abstrakta principo kaj al la alia sencon de kvalito posedata, chu tio ne estus shatinda plirichigho de la lingvo ?

Tamen, sen la permeso de la lasta paragrafo, ni havus lingvon regulan kaj logikan, kaj tial la pretendo, ke la devenigado de Linguo Internaciona estas unika, estas pruvita malvera.

Pri la respondoj de la redaktisto al mia lasta artikolo, mi deziras fari nur unu rimarkon pri akcentata finigho ‑ar che infinitivo. Mi kredas ke la redaktisto malghuste komprenis la certigojn, ke la angloj « ne povas pronuncar la final ‑r pos silabo neacentizita ». La fakto estas, ke la Angloj chiam malbone elparolas la literon r, escepte kiam ghi staras antau vokalo. Petu al Anglo ke li diru karto, kaj atendinde li diros kato ; arbo, kaj li diros abo ; char, kaj li diros cha. Kontraue, che vortoj, kiaj araneo, en kiuj la r staras antau vokalo, la anglo elparolas la r, se ne tute bone, almenau sufiche audeble. Do, meti akcenton sur lastan silabon tute ne helpas al la Angloj : ghi nur aldonas unu malbonon al alia.

W. W. Padfield.

Ipswich (Anglujo).

[ 562 ]

Respondo. — La « klarigo » fondita sur la franca linguo esas tute erora : nam la nemediata substantivigo de l’adjektivo trovesas en lingui quale la greka e la latina, qui havas tri genri^[6]. La kritiko de S^o Padfield tendencas simple a pruvar la neceseso di la tri genri : sed Esp. ne havas li plu kam Ido, e se S^o Padfield esas justa, on devus adoptar sistemo analoga a ta di S^o Jespersen ; kad to esas la opiniono di S^o Padfield ? — Il asertas, ke Esp. havas neutra genro : to ne esas exakta, nam on dicas tiu domo o tiu (pri domo) same kam tiu viro o tiu virino. La formo tio aplikesas nur a kozo nedeterminata, ol ne do esas vere neutro. Pri ta punto, Ido sequas exakte Esp., e konservis la distingo di la finali u ed o en la pronomi sole. E pro ke sama esas pronomo, samo signifikas necese sama kozo. Omna mallogikaleso, quan on riprochas ad Ido en ta kazo, apartenas anke od Esp.

La maniero interpretar « bona sistemo » per « sistemo qua esas bono » esas maljusta e ne serioza, nam l’adjektivo bona, esante primitiva, tute ne bezonas explikesar per perifrazo. S^o Padfield ipsa admisas tre juste la distingo di l’adjektivi primitiva e di la substantivi primitiva. Sed il ne sat atencas la principo di renversebleso, qua permisas nesavar od oblivyar la speco di la primitiva vorto. Il neglijas explikar pro quo on devas dicar vidva, vidvo, vidvino, e kontre virga, virgulino ; nobela, nobelo, e kontre nobla, noblulo. Tamen to esus explikenda, se il volus justigar la primitiva Esperanto, quan il volas konservar (nam fakte il konservas la max malbona e malklara derivaji : flankighi, elmontrigho, e. c.) .

La principi, quin il propozas ed opozas a la nii, esas simple la reguli o prefere nekoncia kustumi, quin Esperanto sequas blinde e hazarde. S^o Padfield ne respondas a la kritiko, quan S^o Couturat facis pri li, e ni povus kontentesar per ta rimarko. Sed ni konstatas fakta eroro : la adjektivi ne expresas, exakte, l’ideo di qualeso, sed l’ideo di individuo (persono o kozo) havanta la qualeso : nam altre la sufixo ec (es) esus tute neutila : avar ne esas avares, blind ne esas blindes, do bel ne esas beles, e c. (Rimarkez ke nia adversi rezonas sempre pri du vorti, bono e belo, e tute neglijas la centi de derivadi, quin ni regulizis ; to suficas por pruvar, ke ta kazi esas nur ecepti e quaze idiotismi). A ta argumento S^o P. respondas per analogajo : « Se bon $=$ bonul, la sufixo ul esas tute neutila ». Certe ! ol esas tute neutila en ica kazo, e S^o P. konfirmas nur nia propra opiniono. Sed to ne impedas, ke ol povas esar utila en tute diferanta kazi, quale en gibulo, rentulo, kurasulo ; nam lor on ne povas asertar, ke [ 563 ]gib$=$gibul, rent$=$rentul ; e to ipsa montras, ke ol esas neutila e maljusta en bonul, belul, blindul. Rezume, S^o P. ne vidas la utileso di la sufixo es en la kazi, ube ol esas absolute necesa, e kontre admisas subtila e kimeratra distingo inter sagho e sagheco, fiero e fiereco, quale se la « abstrakta principo » esus altro kam « la qualeso posedata » ! Tala « plirichighoj » esas nur mallogikaji, ed on vere richigas la linguo, kande on purigas ol de ta neutila komplikaji. Praktike, la min inteligenta homi komprenas ke beleso $=$ fakto esar bela, tute same kam vireso $=$ fakto esar viro ; dum ke nulu komprenos la difero inter sagho e sagheco, nek pro quo la qualeso di viro esas vireso, sed la qualeso di bela…belo. On vidas ye qua latero esas samtempe la logiko, la regulozeso, e la simpleso e facileso por omni^[7].

Pri la substantivigo di l’adjektivi.

D^ro Max Talmey sendis a ni la sequanta letro.

New-York, 5 septembro 1908,

« La propozo di S^o de Janko (Progreso, p. 307) semblas supresar per simpla maniero malfacilajo, quan nek Esp. nek Ilo povis solvar. La substantivigo di l’adjektivo esas la « crux linguarum » (tormento di la lingui), e nur en la greka ed en la germana ol esas perfekte establisata por omna kazi. La greka « τό καλόν » di Aristoteles povas tradukesar en Ilo nek per belajo, nek per beleso, malgre l’opiniono di S^o Couturat en sa bonega verko Étude sur la dérivation (p. 40). Me ne povas refutar ol detale. Sed omnu qua havas partiklo de filosofial sentimento sentas ke « τό καλόν » esas nek bela kozo, nek abstraktita qualeso di beleso. La propozo di S^o de Janko igas posibla la traduko di ta koncepto en Ilo. On [ 564 ]prenos la finalo ‑u por substantivigar e personigar l’adjektivo, e la finalo ‑o por nur substantivigar. Me volas adjuntar, ke S^o Couturat esas poke neexakta omnaloke ube il diskutas la substantivigo di l’adjektivo : nam reale, kande il parolas pri ol, la questiono esas preske sempre pri substantivigo juntita a personigo. Belu esos bela viro, ό καλός, pluralo : beli $=$ οί καλοί. Belo $=$ τό καλόν, to quo esas bela, en senco di Aristoteles, havas nula pluralo. Belajo $=$ chose belle, beleso $=$ beauté. Tale on substantivigos e personigos omna adjektivo sen ecepto. Nun on ne povas facar to en omna kazo, ed on devas kelkafoye prenar l’afixo ‑ul. Exemple, me volas substantivigar e personigar l’adjektivo acida (en figural senco) ; se me sequas la prezenta generala regulo, me facas eroro, nam acido signifikas kemiala materyo, e ne acida homo (senco figurala, permisata mem kun ta adjektivi qui ne povas personigesar). Altra exempli esas furnisata da l’adjektivi pri kolori.

« Me pregas, ke vu korektigez vua rimarko : « Kande S^o M. Talmey demisis quale prezidanto di la societo pro personala motivi.... » (p. 220). La kauzo di mea demiso de la New York Esp. Soc. ne esis « personala motivi », sed la difektozeso di Esp. Me esis ja agnoskinta ol kande me fondis la Societo, sed me esperis ke future on emendos omna difekti. Altre me nultempe esus konsakrinta mea tempo a studyar e propagar Esp. Kande la tempo oportuna por reformo advenis, e kande la tale dicita Esperantisti opozis furioza rezisto e transformis Esp. en Esperantismo, religyo kun sakra e netuchebla biblio, me abandonis omna ligi kun ta ridinda kulto. La linguo di Ido, posedanta omna kondicioni di LI. multe plu bone kam Esp., kontentigis mea deziri pri LI. ; me adoptis la linguo di la Delegitaro e me konvertis ad ol kelka amiki, inter qui bonega Esperantisto, mea sucedanto quale prezidanto di la New York Esp. Society, S^o Andrew Kangas.

« Me volus expresar mea granda kontenteso, ke la Komitato di la Delegitaro adoptis por sa linguo propra nomo (Ilo) altra kam Esperanto. Nam Esperanto memorigas sempre da me ridinda religyo, e me opinionas ke l’organo di ula religyo ne povas servar quale LI. »

D^ro Max Talmey.

Respondo. — Per la personal parto di la letro, on vidas l’efekto produktita da ula fanatikal propagado sur la inteligenta e serioza homi. — Pri la linguala questiono, ni rimarkas, unesme, ke on sempre citas nur un o du adjektivi (bela, bona) por pruvar la utileso di ‑ul o di analoga sufixo. Nu ! on ne adoptas sufixo nur por [ 565 ]un o du vorti, precipue kande ta sufixo longigas e malbeligas centi de altra vorti, ube ol esas tute neutila, e produktas infinita mallogikaji. Nulu povas kontestar, ke esas tute absurda dicar sano vice saneso, felico vice feliceso, e. c., nam pri ta nomi di qualesi nia lingui havas logikal e konkordanta uzado (D. Gesund-heit, Glücklich-keit, ec^[8]). Do belo vice beleso o belajo, bono vice boneso o bonajo esas izolita, ecepta kazi, e to sola indikas, ke li esas speco de idiotismo. Ed efektive, to esas, quale S^o Talmey savas, greka idiotismo. Kande Platon (avan Aristoteles) volis expresar l’ideo, l’esenco di la bela kozi (belaji), il uzis l’expresuro: la bela en su. Sed to esas nur altra nomo di la beleso (kun la cirkonstanco, filozofiala, e ne linguala, ke il konceptis ta beleso quale existanta « en su », exter la belaji, do exter la beleso di ca o ta belajo). Cetere S^o Talmey ipsa ne sucesis dicernar belo de belajo ; nam il definas belo $=$ to quo esas bela ; or to esas exakte anke la senco di belajo. Nam omno, quo esas bela, povas filozofie nomesar belajo, mem personi (quale en franca on dicas une beauté, belajo, pri bela virino). Rimarkez anke, ke nula dusenceso povas aparar en la feminalo : nam belino indikas tute klare bela virino (od adminime bela femina ento !), e la sufixo ul esas tute superflua por indikar hike la « personeso ». S^o Talmey esas justa pri un punto : certe, substantivigar adjektivo ne esas necese personigar ol. Belo signifikas nur « bela ento » (persono o kozo, indiferente), nam la finalo ‑o di la substantivo aplikesas tute egale a personi ed a kozi. Sed hike aparas motivo, neplu di logiko, sed di simpleso : se on bezonas distingar la kazo di persono e la kazo di kozo, on havas ja la sufixo ‑aj por la kozi : do ne esas necesa uzar altra sufixo : to esas nur praktikal konvenciono di « komuna raciono ». Rimarkez bone, ke la substantivigo di adjektivo ne implikas plu l’ideo di kozo kam l’ideo di persono ; belo vice belajo esus tam konvencionala kam belo vice bela viro. Sed l’ideo ipsa di l’adjektivo max ofte implikas, sive ideo di persono, sive ideo di kozo : acido, dezerto, vakuo, e. c. povas (naturale) indikar nur kozi ; avaro, blindo, malsano, e. c. povas indikar nur personi (o vivanti). Do, en omna kazi en qui povas aparar praktike nula dusenceso, on povas substantivigar rekte l’adjektivo : to esas simpligo e sparado di neutila sufixo. Nur en kazo di reala dubo on uzos ‑aj por distingar la kozi. Kad on bezonas anke specala sufixo paralela por distingar la personi ? Yes, logike, same kam on bezonus sufixo por indikar la masli, paralela a la sufixo di la femini. Sed praktike, nek l’una nek l’altra esas necesa. Omnakaze, la sufixo ‑ul ne povas konvenar, nam ol havas altra senco ed uzo : acidulo esus nur viro karakterizata per acido, e ne acida viro (forsan tamen to [ 566 ]suficus en la kazo aludita da S^o Talmey ?) Ed en la tre malofta kazi en qui ula sufixo esus utila, on povas simple uzar homo o viro. Konkluze, on uzas en Esp. tute maljuste, la sufixo ‑ul en la senso di hom o vir : sed, pro ke ta sufixo, en ta senco, esas tre malofte utila, suficas uzar en ta kazi la vorti ipsa homo, viro^[9].

Cetere, la exemplo di la greka e di la germana tute ne kontredicas ni, nam ta du lingui substantivigas rekte lia adjektivi, e distingas la personigo de la « kozigo », ne per ula sufixo, sed per la genro di l’artiklo e di la gramatikal finali : ό καλός, τό καλόν ; der Gute, das Gute. Se on volus imitar ta procedo (quo semblas a ni tute neutila), on devus, sive admisar artiklo varyanta segun genri (quale propozas S^o Duthil), od adminime neutra artiklo (lo, exemple), sive admisar genrala finali : e to esas esence la propozo di S^o Talmey. Sed lor on devus aplikar kompleta sistemo, t. e. adoptar tri konstanta finali por la tri genri. E la max « naturala » sistemo esus certe : ‑o por la maslo, ‑a por la femino, ‑u por la neutro. On retrovus tale propozo facita da un tre kompetenta membro di nia Komitato. Sed to alterus tute nia gramatikal sistemo, e mem la principi di la linguo. Ed en sumo, to komplikus ol, obligante uzar sempre la distingo di genro, qua esas max ofte o neutila o negrava, e konseque jenanta. Tal esas la rezultajo di omna propozi, qui tendencas enduktar en nia linguo la distingo di la genri per gramatikala procedi (finali o sufixi).

Pri la verbal sufixo ‑ab.

En Internaciona Socialisto n^o 3, S^o Auerbach facas grava ed interesanta deklari, qui meritas nia tuta atenco. Segun sa sperienco di propagando e docanto, sive di Esp. sivo di Ilo (quan il docis a 500 personi en Dresden), il asertas, ke la sis participi di Esp., konservita en Ilo, esas la max granda malfacilajo di nia gramatiko, plu granda mem kam l’akuzativo, precipue por la homi ne familiara kun la abstraktaji di la gramatiko (quale esas la lernanti di S^o Auerbach, max multe laboristi). To esas opiniono, quan multi altri expresis a ni, anke segun lia praktikal sperienco. Inter li esas homi, qui propozas uzar la helpanta verbo havar en la sama maniero, kam la precipua europana lingui, por formacar la antea tempi (perfekto, plusquamperfekto, antea futuro). Sed S^o [ 567 ]Auerbach ne aprobas ta propozo ; ta konstrukto semblas ad il (tre juste) idiotismo, t.e. mallogikajo, quankam ol esas komuna a multa moderna lingui : suficas ke ol ne esas logikala, por ke ol aparez quale malfacilajo ed arbitriajo ad omni, qui ne posedas simila formi en sua linguo.

Il propozas do adoptar la sufixo ‑ab, qua uzesis en la projekto Ido por formacar l’antea tempi : me amabis $=$ me esis aminta ; me amabos $=$ me esos aminta ; me amabus $=$ me esus aminta. Il deklaras, ke il ipsa advenis a la sama propozo per sa propra reflekti ante tri yari (do longe ante la aparo e mem nasko di la projekto di Ido), e ta koincido esas certe rimarkinda e pruvema. Nu, « por salvar la linguo », t.e. por ne malkurajigar e perdar la max multi de sa lernanti, il asertas esir « obligata » enduktar prove ta formi en sa docado. Il simple docas ke, ube la naturala lingui e nome la germana uzas la helpanta verbo havar (D. haben), on ajuntas la sufixo ab. « Sen irga ecepto me povas konstatar, ke la nuva formi quik komprenesas ed uzesas. Me simple klarigas [explikas] ke ab esas quaze radiko di D. haben, E. haven, F. avoir. »

Tala esas l’atesto di un de nia max fervoroza propaganti. Certe, ni omni konsentas pri la lumoza principo formulita da S^o Jespersen, ke la L. I. devas esar max facila por la max multa homi ; e ke, se la sis participi esas tro malfacila, e kontre, se la sufixo ab od irga altra procedo esas vere plu facila e komoda por la max multi, on devos preferar ica ad ita. La solvo di la questiono dependas do nur (o precipue) de la praktiko e de la sperienco. Nulu do mallaudos S^o Auerbach pro ke il experimentas sa propozo. Sed ta experimentado devas kontrolesar da simila experimentado en altra landi. Nek la konstanta Komisitaro, nek la futura Akademio esas pura « ciencisti di kabineto » o « di verda tapiso », e certe ne klozos l’oreli a la voco di la praktikal homi.

Tamen, pro ke S^o Auerbach « rigretas », ke la konstanta Komisitaro supresis en la projekto di Ido precize ta formaco, qua semblas ad il max bona ed utila, ni devas expozar la motivi di la supreso, ne tam por justigar la decido (sempre revizebla) di la Komisitaro, kam por pruvar ke, justa o maljusta, ol fondesas, quale ni dicis, sur « longa e zorgoza diskutado ». Certe, la Komisitaro bone konocis la malutileso e komplikeso di la sis participi, ja ofte denuncita. Sed ol ne volis aceptar la procedo di ab pro la sequanta motivi :

1^e Motivo teoriala : ta procedo havas nula exemplo en la indoeuropana lingui, e pro to on timis, ke ol semblos stranja e malkomoda a multa populi. [ 568 ]2^e Altra motivo teoriala : ta procedo esas sintezema, dum ke la moderna lingui esas sempre plu analizema (ex. la romanala lingui vicigis la sintezala tempi di la latina per analizala tempi formacita per helpanta verbi) ; ol semblas do kontrala a la natural tendenco di nia lingui. La linguisti precipue aceptus prefere analizala formi quale me av amata, malgre lia mallogikeso.

3^e Motivi plu praktikala : l’inserto di la sufixo ab igus ofte tro longa e tro pezoza ula verbal formi : me rekomendabas, riprezentabas. On devas atencar, plue, ke ni admisas ja sintezala pasivo, per inserto di la silabo es : se on kumulus la du sufixi, es ed ab, on obtenus formi ofte tro longa e sempre tro komplikita : me amesabus, me riprezentesabos… Certe nulu esas obligata uzar samtempe sintezal pasivo e sintezal tempo, sed se la du formi esas permisata separite, on ne povas interdiktar uzar li juntite, e lor on devas previdar ke kelka fantaziuli, pro malbona gusto, mallerteso o mem joko, uzos tala monstra formi.

4^e Samtempe, formi tante komplikita semblas malfacile komprenebla ye unesma vido, o ye unesma audo, e postulas peno di analizo, quan multi havos nek tempo nek kapableso facar. En komprenesabos, on devas en momento perceptar tri elementi : ‑es, ‑ab, ‑os, e konceptar la korespondanta idei : futuro (‑os) antea (‑ab) pasiva (‑es). Unvorte, semblas ke la justa kritiko, quan S^o Zakrzewski facis pri la formi ‑intas, ‑intis,… valoras anke pri la formi ‑abas, ‑abis… (quankam ici ne havas omna detrimenti di iti, quale ni rimarkis en Progreso n^o 8, p. 379). Semblas omnakaze plu klara e plu facila dicar : me esos komprenita, formo en qua la elementi signifikiva di la tempo esas separita, do plu perceptebla e komprenebla.

5^e La max grava detrimento forsan esas, ke la formi propozita riskas komprenesar diverse en diversa landi ; e ta timo ja esis justigata da la sperienco : nam Ido propozis la formo per ‑abas por la imperfekto, sed S^o Auerbach uzas ol por la perfekto : me esas aminta : to exprimas nuna fakto, stando. Se amabas esas quaze prezenta perfekto, amabis esas pasinta perfekto, e c. (On savas ke la justa e propra ideo di l’perfekto esas ta di ago tute finita, o plu bone, di la stando qua rezultas de ta ago : ex. me esas decidinta tute ne equivalas me decidis : ica relatas fakto pasinta, ed ita expresas prezenta stando di spirito). L’interpreto di S^o Auerbach semblas a ni plu konforma a l’analogio (me esas, esis, esos aminta $=$ me amabas, amabis, amabos)^[10]. Sed la Franci ed omna [ 569 ]latinisti esos sempre tentata komprenar amabas quale imperfekto (L. amabam, amabas,…), e lor mankos ankore l’imperfekto, quan on devos tradukar per la perifrazo : me esis amanta, sed nur en kazo di neceseso, t. e. kande on volas indikar ago pasinta samtempa kam altra ago pasinta (me esis skribanta, kande il eniris). — Sed same kam, kun imperfekto, esas timenda ke la Franci trouzez ol en multa kazi, ube la simpla pasinto suficas, same, kun la perfekto, esas timenda ke li, ed altra populi, trouzez ol en multa kazi, ube la simpla pasinto suficas ; tante plu, ke la franca tendencas supresar en l’uzado la « definita pasinto » (j’aimai), qua esas la justa historyal e rakontal tempo, e vicigar ol per la « nedefinita pasinto » (j’ai aimé), qua devus restar la vera perfekto. Or se la Franci dicas : « il est venu avant-hier et reparti hier », la Angli dicas: « he came the day before yesterday and went away yesterday », e li esus tre shokata, se on uzus la perfekto, quan li komprenus quale se on dicus : he has come… he has gone away… Kande li dicos od audos : il esas veninta…li necese komprenos, ke «il » esas ankore hike. Pro to li preferas uzar l’analizala formo, quankam longa (esas ‑inta) ed aceptos l’uzo di ‑abas nur en la senco di imperfekto (quale la Franci) : me venabas $=$ me esis venanta $=$ E. I was coming.

Pri ta questiono, ni ne povas plu bone agar kam citar l’opiniono di S^o Jespersen, quan il private expresis dum la diskuti de la konstanta Komisitaro : « Existas en nia lingui 4 tempi pasinta (sen kontar la plusquamperfekto, antea futuro, e c.) :

1. 1. Kustumala pasinto : E. I wrote, F. j’écrivais (toutes les fois, tous les jours, etc.),
2. 2. Standala pasinto : E. I was writing, F. j’écrivais (quand il entra).
3. 3. Definita pasinto : E. I wrote, F. j’écrivis (en la malnuva uzo), j’ai écrit (quale on dicas nun max ofte).
4. 4. « Nedefinita » pasinto, o plu juste perfekto : E. I have written, F. j’ai écrit.

« Or inter ta tempi, la angla intermixas (identigas sub la sama formo) 1 e 3, la germana, 1, 2 e 3, la franca, 3 et 4… Ne esas necesa havar omna ta nuanci en nia linguo, sed se on volas havar du pasinta formi, on ne devas distributar li segun pure nacionala maniero. » (To esis kritiko di l’endukto di « imperfekto » por la senci 1 et 2). « La max bona esas havar formo en ‑is, qua uzesus por 1, 2, 3 e 4, e vicigar ol segun bezono per kompozita formi. » [ 570 ]Tala esas la motivi qui impedis la Komisitaro aceptar la sufixo ‑ab, malgre sa videbla avantaji, quin ol agnoskis. On timis trouzi e misuzi. Certe, to ne esas tute decidiva motivo ; nam, quale dicas proverbo, on misuzas la max bona kozi. Sed to pruvas adminime, ke on devas previdar zorge omna konsequanti di ta propozo, e ke, se on aceptos ol, on devos evitar la timita e timenda trouzi. En ta questiono, ube existas motivi por e kontre, la Komisitaro preferis konservar malnuvajo kam sancionar nuvajo, pensante, ke esos plu facila enduktar pose ta nuvajo, se ol aparos utila, kam supresar ol, se pos endukto ol aparos malutila. Se do ol pekis, ol pekis nur pro prudenteso e konservemeso. Qua povos mallaudar ol pro to ?

Mustar, darfar ?

Multa germana samideani plendas pri la manko di verbi qui tradukus exakte lia D. müssen e dürfen ; e li ne rezignas facile uzar en ta senci la verbi devar e povar, qui korespondas anke e plu juste a D. sollen e können. Pro to, en la 2^a n^o di Internaciona Socialisto, S^o Weisbart propozis e prove uzis la verbi mustar (E. must) e darfar (D. ich darf). Kompreneble, on povas objektar nulo a tala propozi e provi (severe eskluzita da la « fidela » Esperantisti, e sen qui tamen la famoza « natural evoluco » esas tute neposibla). Sed on devas bone reflektar e longe provar ante admisar definitive ta radiki, nam, se li semblas komoda por la German­linguani (e parte por la Anglo­linguani), li povas esar malkomoda ed embarasanta por la ceteri. On devas ante omno serchar kad nia linguo ne furnisas suficanta moyeni por expresar ta du idei. Or, se ni ne havas personala verbi, ni havas nepersonala verbi kun ta senci ; ni povas dicar : oportas o necesa esas vice mustar, e : esas permisata, o : (me) esas libera vice darfar.

Ni ne volas expresar nun opiniono pri ta questiono, di qua la decido esas omnakaze rezervenda a la futura Akademio. Ni konsilas simple a nia samideani, ke li provez e penez uzar omna moyeni de expreso ja existanta, ante propozar ed uzar nuva vorti, por experimentar, kad ici esas vere necesa. To esas ya tute evidenta regulo di metodo.

Pri la propozata radiko must.

Por tradukar la helpa verbo E. must, D. müssen, kelka samideani propozas la radiko must. Me kredas ol nekonvenanta, pro la sequanta motivi :

[ 571 ]

1. 1^esme. Ta radiko must ipsa, en angla mem, havas tri altra senci : (a) nefermentita vino, jus lasinta la presilo (Ido : mosto) ; (b) okaziona stando di danjeroza frenezio en elefanti adulta masla ; (c) en musty, mustiness (Ido : moldoza, moldo, molduro).
2. 2^esme. Un altra angla vorto to muster (kunvokar) similesas la propozata formo ; anke la germana mustern, kun sama senco.
3. 3^esme. La germana radiko Muster (modelo) anke esas tre konocata, e produktus konfuzo.
4. 4^esme. Quankam ta radiko trovesas en omnagermanal lingui, olsa formi tro diferas l’uni de l’altri, ex. Holande : moeten, Dane : maatte.
5. 5^esme. Ta radiko, angle ad-minime, esas uzata nur por un tempo, la prezenta. En la preterito on dicas : I have to ; en la futuro : I shall have to.
6. 6^esme (e precipue), ni ja havas sat multa vorti por tradukar ol, quale montros kelka exempli :

1. (a) I must write a letter,
   oportas ke me skribas (‑os, ‑ez) letro.
2. (b) It must be done,
   ol esas facenda.
3. (c) That must be impossible,
   to sendube esas ne posibla.
4. (d) You must do your duty,
   Esas necesa facar vua devo.
5. (e) A judge must be just,
   Esas necesa ke judikisto esez justa.
6. (f) You must eat in order to live,
   Esas necesa manjar por vivar.
7. (g) You must not speak unkindly to him,
   Vu devas ne parolar malafable ad il.
8. (h) It is late ; I must go.
   Esas tarda horo ; oportas ke me departez.
9. (i) When you are at school, you must ($=$ will have to) obey,
   Kande tu esos en lerneyo, tu obligesos obedyar.

Esas same pri la altra tempi, en qui on ne uzas must angle : I had to be quiet $=$ me obligesis silencar.

Me esus kontenta lektar artikleto favoroza ad must de un de olsa partiani, e komparar la motivi, ante konkluzar definitive.

P.-D. Hugon.

[ 572 ]

Misar ?

Semblas mankar en nia vortari un verbo tre utila ed ofte uzata, qua tradukus D. missen, entbehren ; E. to do without ; F. se passer de ; I. far senza ; S. pazarse sin. Ni rezervis ta questiono, pensante ke on povos « se passer de » ta verbo, ed uzar vice ol la frazeto facar sen, segun exemplo di E. ed I. Sed okazione to, germana samideano sendis a ni la sequanta rimarki :

« L’expresuro facar sen ne semblas a me konvenanta. Ol expresas nur, ke on facas ulo sen ula kozo. Sed mankas en ol, quale en la E. to do without, la sentimental elemento di rigreto, ed anke l’ideo, ke to esas nur infra, helpa procedo, e ke on « facus » plu bone « kun » kam « sen ». Me propozus do l’adopto di verbo misar, qua korespondas kune a la E. to miss ed a la D. missen ».

Sed ta propozo havas grava detrimenti : la verbo D. missen korespondas ad E. to do without ed a F. se passer de, dum ke la verbo E. to miss korespondas a la D. vermissen ed a la F. manquer. La verbo misar produktus do tre rigretinda konfuzeso, la Angli miskomprenus ol necese. E la samo eventus por la Germani, se on adoptus la verbo misar en la senco di E. to miss. Cetere, la verbo F. se passer de ne kontenas ideo di manko nek konseque ideo di rigreto : se on dicas ke on povas « facar sen » ulo, to signifikas ke to ne mankas, e konseque on ne rigretas ol. L’ideo esas ankore min ta di bezonar, ol esus multe plu juste ta di ne bezonar : me povas facar sen ol $=$ me ne bezonas ol. La konkordo di l’expresuri E. (to do without) ed I. (far senza) semblas pruvar, ke to ne esas idiotismo ; cetere l’expresuro facar sen esas sat klara per su ipsa ; ni pensas do, ke ol povas bone tradukar l’ideo diskutita.

P.-D. Hugon.

Faliar.

La verbo faliar havas por ni l’ideo di F. manquer, rater, échouer, faillir (anke en komercal senco). Ol semblas do povar propre e juste tradukar la verbo F. manquer en tranzitiva senco : manquer le but, le train, l’occasion, un rendez-vous, c. e. faliar skopo, treno, okaziono, rendevuo ; e konseque la verbi D. vermissen e E. to miss. Ol vicas do tre komode la verbo Esp. maltrafi, qua esas nejusta, nam ne existas ulo meza inter trafi e maltrafi ; konseque maltrafi ne povas havar altra senco kam netrafi, ed on devus uzar ica lasta. Efektive, faliar la skopo esas nulo plu kam ne atingar ol. Sed nia verbo havas plu ampla senco kam ne atingar nam ol esas anke netranzitiva, t. e. ol servas mem kande la falio [ 573 ]havas nula obyekto (extera), ex. pafilo, utensilo,… falias (D. versagen, E. to fail o miss the aim, F. rater). La Franci devos zorge evitar la dusenceso di la verbo manquer, qua korespondas a mankar ed a faliar, ed uzar ica lasta nur kande manquer esas sinonimo di rater.

Pri ‑ig‑, ‑ij‑ ed ‑esk‑.

La Praktikal gramatiko por Angli ne sat explikas la difero inter ta tri afixi, e la uzo di li kun verba radiko.

A. (Kun tranzitiva verbo) :

1. 1. to become loving $=$ ameskar [ulu].
2. 2. — loved $=$ amijar [da ulu].
3. 3. to cause to be loving $=$ igar [ulu] amanta.
4. 4. — — loved $=$ amigar [ulu da ulu].

Exemple :

1. 1. A young fellow fell in love with a girl,
   Yuno ameskis yunino.
2. 2. The girl became the object of the young fellow’ love,
   La yunino amijis da la yuno.
3. 3. He infused love into her,
   Il igis el amanta.
4. 4. He made himself loved by her,
   Il amigis su da el.

B. (Kun ne-tranzitiva verbo) :

1. 1. to become sitting-down $=$ sideskar.
2. 2. to cause to be sitting-down $=$ sidigar [ulu].

Exemple :

1. 1. He sat-down in the chair,
   Il sideskis sur la stulo.
2. 2. He made the boy sit down,
   Il sidigis la puero.

On vidas ke : (A) kun tranzitiva verb-radiko :

1. ‑eskar signifikas ijar ‑anta.
2. ‑ijar » ijar ‑ata.
3. ‑igar » igar ‑ata.
   e la ideo : igar ‑anta esas tradukebla nur per du vorti (me igis il vidar me $=$ me vidigis me da il) ;

(B) Kun ne-tranzitiva radiko :

1. ‑eskar signifikas ijar ‑anta.
2. ‑igar » igar ‑anta.
3. ‑ijar ne esas uzebla.

P.-D. Hugon.

[ 574 ]

Pri la trouzo di mal ^[11].

Kande me videskis la unesma foyo la vorti : acensar e decensar, vice supreniri e malsupreniri, plue : sinistre vice maldekstre, me esis tre kontenta vidar la chanjo, e sen questionar ulu, me provis donar a me ipsa la motivo. Supozez ke vu advenas poke tarde ad un staciono, ibe restas ad vu nur kelka minuti por komprar la bileto ; trovesas multa personi avan la gicheti, vu ne esas certa pri la justa gicheto, vu questionas e tre rapide marchas en la direkto di la gicheto, sed vu eroras en la lasta momento e la viro qua indikis a vu la direkto nun klamas ad vu : « sinistre », vu sen longa reflekto turnas a la justa gicheto ; la vorto « maldekstre » esus vu forsan misduktinta e vu esus faliinta la treno.

Un velocipedisto en lando, en qua il ne konocas la kustumi, intencas cedar ye la dextra e la motoristo di la automobilo quik rememorigas il per la vorto « sinistre ». Me esas certa ke la vorto « maldekstre » posible postulus tro multa tempo por reflektar e por spontane agar. Vorti quale « dextre » e « sinistre » devas efektigar quale elektro.

Nun vera evento : Ante un monato me havis la malfortuno pozar un fingro inter la fosto e la rotaco-pordo, nun tre ofte uzata en restoreyi. Me klamis tre forte « dop » ; supozez nun ke me esus klaminta « malantau », posible la viro avan me esus kompreninta « antau » e me infalible esus perdinta mea fingro.

Anton Waltisbühl.

Pri la demonstrativi.

« La reformisti de Boulogne-sur-Mer propozas la regulo sequanta por la demonstrativi  :

La demonstrativi esas formacita per la litero C (proxime) e per la litero T (fore). Por formar l’adjektivi, on adjuntas la litero A : ca, ta.

Por formar la pronomi, on adjuntas la personal pronomo : cil, cel, col ; til, tel, tol ; pluralo : cili, celi, coli ; tili, teli, toli.

Ex : ca homo amas cili $=$ Esp : tiu chi homo amas tiujn chi ; celi amas tili $=$ Esp : tiuj chi virinoj (?) amas tiujn virojn (?)

On ne prizas la formi ilca, elca, plu longa kam cil, cel e precipue min facile pronuncebla (Its). Plue, same kam on pozas la [ 575 ]demonstrativo avan la substantivo, semblas naturala pozar ol anke avan la pronomo, e dicar c‑ili, c‑eli,… , quale ca viri, ca virini ».

Respondo. — Simila propozo esis exameinta e diskutita, inter multa altri, da la konstanta Komisitaro, ed olca ne kredis ke on povas adoptar olu. Un de la motivi di sa decido esas, ke la formi cili, celi,… tili, teli,… tro similesas nomi (substantivi), e fakte nia linguo havas e bezonas la radiko cel, la radiko tol, e. c. quin on devus chanjar por adoptar ta sistemo de demonstrativi. Sen ta grava detrimento, ta sistemo esus tre bona e forsan preferinda a la nia.

Pri Stenografado.

Kun intereso me lektis la artikli da S^o P. D. Hugon e da S^o St. Schels en N^o 8 di Progreso ; certe la redaktisto anke permisos a me kelka paroli pri ca temo, qua okupas me specale de la dio, de qua me esas ano di la L. I.

Generale on povas dicar, ke sistemo nacionala esas tante plu facile uzebla por linguo internaciona, quante plu olca esas parenta a nacionala lingui ; pro to certe l’adapto di stenografal sistemo esas plu facila por Ido kam por Esp. Sed la difero, qua esas sat granda che la sistemi, qui litere skribas la vokali, pro la ofta « hiati » en Esp. [ ia, ie, io, iu, iaj, iuj, iajn, ec. ], ne esas sama en sistemi, qui « simbolizas » la vokali ; nam la simboli quin on uzis por la specale nacionala diftongi o nazali povas uzesar en Esp. por ta hiati, ed en Ido por la kombinuri di y kun vokalo, se anteiras konsonanto ; ta simbolizo tre grave simpligas la skribo di multa vorti ed esas tre praktikala por la max kursiva e bela skribo. Do en ula grado adapturo specala esas sempre necesa, nam omna linguo havas sua propraji quale omna stenografa sistemo.

Se exemple la Gabelsberger’a adapturo ne skribas multa finali, to ne nur esas pruvo ke la finali ne esas necesa, sed to havas sua kauzo en la sistemo ipsa, per qua kelka finali esas tre malfacile skribebla. Bona sistemo devas skribar omna soni di la linguo, anke la finali, od adminime vicigar oli per tute certa regulo ; en nula kazo darfas esar irga dubo pri relekto di irga vorto.

On dicas a me, ke la rapida skribo e la rapideso dil diskursi postulas, ke on abrejez quon on povas ; e S^o Hugon donas kelka exempli pri la modo abrejar vorti e frazi. Sed to esas tute specala kozo. Tala abrejon nur postulas la « alta praktiko » di la stenografo ; ica esas tute aparta fako, e ne dependas tam de l’sistemo [ 576 ]grafa, kam de l’individuo dil stenografisto. To esas la virtuozeso, quan atingas nur tre malmulta stenografisti, e kelki mem per tre nebona sistemi.

Moderna sistemo stenografa mustas servar la diala uzado di la plumo. Ol mustas unesme plufaciligar e diminutar la skribala laboro di omna personi, qui devas multe skribar. Ol mustas precipue servar por fixigar diktaji e dokumenti, qui pose esas relektata da altra personi, od esas kompostata segun la stenografala manuskripto. Ni bezonas tre exakta sistemo precipue por la internaciona korespondo, e hike la stenografo montras grava avantajo, posibligante skribar longa letri sur simpla karto, e konseque sparar ne nur tempo, sed rekte mono.

Parolar pri sistemi specala, ne esas hike la loko nek l’okaziono, nam pri to la opinioni multe diferas ; on mustas lasar to a la libera konkuro ed evoluco, qua fine decidos posible segun la defino: « La max bona sistemo esas ta, qua unigas en su max granda precizeso e klareso kun max granda facileso ! »

F. Schneeberger.

Stenografado en Esp. ed en Ido.

Pos sat longa e diversa experimenti facita per la metodo, quan me uzas, me facis la sequanta observi :

Por stenografar en Esp. on esas absolute obligata uzar specala metodo, ed aparta « sigli » plu o min komoda. Ta « sigli » uzesas por abrejar la max ofte uzata vorti : artikli, prepozicioni ed anke kelka expresuri ofte uzata en specala faki, sive parlamentala, teknikala o komercala.

Sed, exter ta kazi, me kredas ke la Esp. stenografisti esos obligata evitar omna altra abrejuri, se li volas facile relektar la stenografuri.

En patrala linguo, la konfuzeso ne esas tam timenda, sed omni ti qui stenografas en stranjera lingui, savas quante malfacile li relektas texti plu o min abrejita, e pro to, multi ne povas uzar en ta lingui la simpligi, quin li facile uzas en sa patrala. Kun la rapideso, un de la max necesa qualesi di stenografado esas la lektebleso, ed ol esas kondiciono sine qua non di la suceso.

Me ne bezonas insistar pri la malfacileso quan prizentas la skribo di la tante komplikita soni di la esperantal vorti, me nur resendas la lektanto a la argumenti ja devlopita da S^ro Hugon (Progreso, pag. 406.) Altraparte, omni komprenas, ke la manuo di [ 577 ]stenografisto, qua devas sequar la parolo tam rapide kam fulmino, qua per krayon-trasuro devas fixigar la vorti perceptata da l’orelo, dum ke en vortico la frazi sequas la frazi ; ke ta manuo kompreneble hezitas skribar la esperantal soni. E se la parolanto pronuncas poke rapide, la krayono di la stenografisto trasas nur misformacata signeti. Lor la Esp. stenografisto esas avan dilemo : sive uzar multa abrejuri, e lor la stenografuro esas ofte ne dechifrebla ; sive skribar omna soni, e lor il perdas adminime 30 % de sua tempo, e pro to neplu povas sequar omna poke rapida parolanto.

Me nur adjuntos, ke me povis stenografar en Ido per la sistemo Duployé, quan me uzas en naturala lingui, e mem per la Metagrafo Bavay, sistemo di abrejuri, quan me povis til nun uzar nur en mea patrala linguo.

Ja dicis la samo S^ro Strutton pri la sistemo Pitman da il uzata, S^ro Hugon pri Metagrafo Duployé, e S^ro Schels pri la sistemo Stolze-Schrey ; ed on povas nun supozar, ke tale esas por omna sistemi.

Nu ! stenografisti, vi qui barbotis en la stranja Esp. kombinuri di soni, vi perdis en oli la sola avantajo di stenografado : la rapideso. Vi esis quale uceli di qui ali rompesis ; nun joyez ! vua manuo retrovas ali por persequar la rapida vorti ; e la parolo itere venkesos da via krayono.

A. Vilfroy.

Atenc ed Atent.

La Esperantisti, mem poke progresema, dicas ofte a ni : Se vi adportus a la kara linguo nur adjuntaji, ni volunte sequus vi ; sed vi facas chanji, ofte grava, en la formo o senco di nia vorti, e ta chanji semblas a ni tute neutila od arbitriala. Mem vi semblas sentar malicoza plezuro permutante la senci di nia vorti, quale se vi volus shokar nia kustumi, e konfuzigar nia linguo. To esas tute ne admisebla. Ni adoptos volunte via adjuntaji ; ni ne povas adoptar nek aprobar via chanji. Por la futura nuva vorti, via principi e propozi esas certe bona, utila ed admisinda ; sed lasez le malnuva, bone o malbone selektita ! »

Inter la chanji e permuti, qui tale skandalas la « fidela » Esperantisti, nula esas plu frapanta, kam la permuto di la du radiki atenc ed atent ; nula anke esas plu instruktiva. Esperanto donas ad atento la senco di D. Aufmerk­samkeit, E. F. attention, I. attenzione, S. atencion ; e ad atenco la senco di D. Attentat, [ 578 ]E. attempt (criminal), F. attentat, I. attentado, S. atentado. Ja de la komparo di ta naturala vorti rezultas, ke omna vorti di la lasta seryo kontenas la radiko atent (kun t), e ke la vorti di l’unesma seryo kontenas sono simila a la c di atenc. Esas do plu naturala, plu konforma a l’internacioneso, donar ad atent la duesma senco ed ad atenc l’unesma. Sed l’ analogeso anke postulas ta permuto quale bonega angla Esperantisto rimarkigis da ni. Nam se on serchas en Esp. ipsa vorti etimologie analoga a la du diskutita, on trovas, unlatere, ke intenco esas analoga ad atento, ed altralatere ke tento (verbo tenti) esas analoga ad atenco ! Tale la du Esp. radiki pekas samtempe kontre l’analogeso di Esp. ipsa  ! Ta arbitriala permuto esas do la kulpo di Esperanto primitiva relate la naturala lingui : ni nur malfacis ta permuto, redonante a la du radiki lia rispektiva naturala senco ; ed on akuzas ni pri « arbitriala » chanji ! Se Esperanto unesme ne esus chanjinta « arbitrie » la senco di la radiki, ni ne esus obligata nun « renversar » sa vortaro ; e nia tasko esus multe plu facila.

Komparado.

La komparo di la lasta numero semblis a nia amiki tante interesiva e konvinkiva, ke ni durigas ol sube. (Sequo di la sama texto).

ESPERANTO Pastroj de fremda religio, devenintaj de la Sirianoj[12] el Palestino, zorgis mian edukadon. Saghaj kaj sanktaj estis tiuj chi pastroj. Ili instruis[13] al mi la longajn historiojn de Krono, kiu kreis la mondon, kaj de lia filo, kiu (oni diras) plenumis vojaghon al la tero. Iliaj temploj trifoje kiel cia estas altaj, o Euritmo, kaj similaj je arbaroj ; sed ili ne estas fortikaj ; ili disfalas ruinigitaj post kvin au sescent jaroj ; ili estas fantaziajhoj de barbaruloj[14], kiuj imagas, ke oni povas fari belajhon ekstere de la reguloj fiksataj de ci[15] por ciaj inspiratoj, o Racio. Sed tiuj temploj estis al me pla­chan­taj ; mi ne estis tiam lerninta cian dian arton ; en ili mi trovis Dion. En ili oni kan­ta­dis reli­giajn kan­ta­jhojn[16], kiujn mi ankorau memoras : « Saluton, stelo de l’maro…, Reghino de tiuj ghemantaj en nia larma valo » ; au plie : « Mistika Rozo, Turo ebura, Ora Domo, Matena Stelo ». Jen, Diino, kiam mi ekmemoras tiujn chi kantojn, mia koro fandighas, mi ighas preskau mal­kon­fe­santo[17]. Pardonu al mi tiun chi ridin­da­jhon : ci ne povas imagi la charmon, kiun tiuj barbaraj magiistoj enigis en tiujn versojn, kaj kiom kostas al mi sekvi la Prudenton[18] tute nudan.

IDO Sacerdoti[19] di stranjera religyo, veninta de la Siriani de Palestino, zorge edukis me. Ta sacerdoti esis saja e santa. Li docis a me la longa rakonti pri Kronos qua kreis la mondo, e pri sa filyo, qua (on dicas) facis voyajo sur la tero. Lia templi esas triople[20] plu alta kam la tua, ho Euritmia, e simila a foresti ; sed li ne esas solida ; oli ruinijas pos kin o siscent yari ; oli esas fantazii di barbari, qui kredas, ke on povas facar ulo bela exter la reguli, quin tu fixigis por tua inspirati, ho Raciono. Sed ta templi plezis a me ; me ne ja studyis tua deala arti. En oli me trovis Deo. On kantis en li himni quin me ankore memoras : « Saluto, stelo di l’maro, rejino di ti qui jemas en ica valo di larmi » ; od ankore : « Rozo mistika, Turo ivora, Domo ora, Stelo di l’mateno… » Yen, deino, kande me memoras ta kanti, mea kordyo fuzesas, me divenas preske apostata. Pardonez a me ta ridindajo. Tu ne povas imaginar la charmo, quan ta barbara magiisti enklozis en ta versi, e quante kustas de me sequar la raciono tute nuda.

[ 579 ]

Specimeno di Esperanto.

Rusa Esperantisto rimarkigas da ni la sequanta fragmenti di la Faraono :

« Ventumiloj el grandegaj blankaj strutaj plumoj, en bronzaj [ 580 ]ingoj, shirmis kelkajn sofojn… Kun ghuo oni enspiris chi tiun harmonion de brilaj koloroj, kvankam duon-kovritaj, de duonlumo, de delikataj konturoj, de molaj silkoj, de silento interrompata de la murmuretoj de la fontano kaj de la plaudoj de verdaj serpentoj kun plataj kapoj en la cisterno ».

Nia samideano questionas, kad la « unesma stilisto » di Esperanto « pacience eltenos » ankore longe ta malbela oj-aj-oj e ta malklara de-de-de, til ke la linguo » nature » evolucos, o kad il adoptos la voyo di la « malfideli », altravorte di la koncianta reformanti.

D^ro Zamenhof pre-idisto !

En La Esperantisto, 1^a yaro, 1^a n^o (20 januaro 1890) on lektas la sequanta respondo da D^ro Zamenhof :

« Al S^ro H. en Odessa. — Via letero estas skribita tute senerare ; nur la akuzativon Vi uzas ofte en okazoj, kie oni tute ghin ne bezonas. Tushante la akusativon mi povas al Vi doni la jenan konsilon : uzu ghin chiam nur en tiuj okazoj, kie Vi vidas, ke ghi estas efektive necesa ; en chiuj aliaj okazoj, kie Vi ne scias, chu oni devas uzi la akuzativon au la nominativon, uzu chiam la nominativon. La akuzativo estas enkondukita nur el neceso, char sen ghi la senco ofte estus ne klara ; sed la uzado ghin (sic !) en okazo de senbezono pli multe malbeligas la lingvon, ol la neuzado en okazo de bezono » ^[21].

Nu, to esas precize nia opiniono e nia regulo ; e to esas tante plu rimarkinda, ke ta « konsilo » esas de 1890, t. e. ante la reformema periodo, ed en l’unesma numero di l’unesma esperantal jurnalo, ante la kompozado di la verki, qui konstitucas la nuna Fundamento. Ol apartenas a la max primitiva, a la max santa Esperanto. Konseque, o D^ro Zamenhof esis Idisto « ante la litero » o pre-idisto, od Ido e la Idisti esas plu Zamenhofista kam la Fundamento, e kam nuna D^ro Zamenhof ipsa.

[ 581 ]

---

KRONIKO

UNIONO DI L’AMIKI DI LA LINGUO INTERNACIONA

Nia plano ricevis generala aprobo de nia amiki, precipue pri la principi, e nome pri la principo, ke l’Uniono devas havar la personi quale elementi. Nur pri la detali (cetere sat grava) per qui ta principi devas aplikesar ni ricevis diversa objekti e konsili, tre utila ed interesanta, quin ni nun expozos, expresante nia gratudo a lia autori.

Ante omno, ni ricevis bonega konsilo, quan ni intencas sequar : tre speriencoza samideano konsilis, ke ni fondez max balde l’Uniono sur provizora statuti, rezervante a l’Uniono ipsa (t. e. a sa Komitato) la tasko fixigar la definitiva statuti. Ta procedo permisos : 1^e fruigar maxime posible la fondo di l’Uniono, quan nia amiki expektas e postulas kun legitima nepacienteso ; 2^e ajornar la fixigo di la statuti e profitar por ol omna kompetenta opinioni, qui povos esar expresata da nia samideani ; 3^e konfidar a l’Uniono ipsa la decido pri sa propra konstituco, vice « impozar » ol de ante quale kondiciono di adhero ; quo esas evidente la max liberala metodo.

Preske omna objekti ricevita vizas la relati di l’Uniono kun grupi, precipue ye la financal vidpunto. On dicis a ni, tre juste, ke ni ne devas postular de nia samideani tro granda monal sakrifiko, qua impedus li, sive, adherinta a l’Uniono, formacar grupi, sive, formacinta grupi, adherar a l’Uniono. Or, se ni demandas de singlu fr. 2,50 por l’Uniono sola, se lu devas ankore pagar fr. 2,50 adminime por la grupo o Societo di qua lu esos membro, plus 5 fr. por abono a Progreso o ad altra ilista (nacionala) jurnalo, e. c., omno to (sen parolar pri la lernolibri, vortolibri, lektolibri necesa por lernar e praktikar la linguo) konstitucos tro grava spenso por la max multi (e la max interesanta ed interesata de la adepti^[22].

Por remedyar ta malkomodajo, uli propozis ke l’Uniono aceptez de la membri di la grupi suskripti reducita, o ke ol dividez kun la grupi la tuta suskripto segun ula proporciono. Sed semblas a ni neyusta e mem neposibla admisar membri kun neegala [ 582 ]suskripti : la izolita membri povus plendar, ke on postulas de li plu multo kam de la grupigita membri, e ke on kargas li per suplementa « imposto », sen donar a li irga yuro od avantajo plue. Se on atribuas a la suskriptanti ye reducita preco la sama yuro di voto, on lezas ulmaniere la ceteri ; se on ne donas a li ta yuro, li havas nula motivo por pagar mem la reducita preco.

Un de nia amiki propozis ke on reducez, por la grupi, la yuro di voto, o la nombro di la voci, en sama proporciono kam la suskripti. Singla grupo determinus ipsa la quantono de la individual suskripto (2 fr. 50 supozite) di sa membri, quan ol varsus a la kaso di l’Uniono ; ed ol ricevus tam multa voci, kam multople la tuta sumo kontenus 2 fr. 50. Exemple, se grupo de 20 membri varsus 0 fr. 50 por singla membro, ol varsus entute 10 fr., ed ol havus 4 voci (t. e. sa membri, pagante a l’Uniono 1/5 de suskripto, havus single 1/5 de voco). Sed ta procedo enduktus l’Uniono en komplikita kalkuli ed omnaspeca malfacilaji kun la grupi. Semblas tre preferinda, ke la grupi esez tute separata e nedependanta de l’Uniono ye financal vidpunto. Cetere, ta metodo (qua aplikesas sucese en kelka Societi) povos sempre uzesar da la grupi ipsa. Reprenanta la sama exemplo, la supozita grupo povos pagar 4 suskripti (integra) por 4 de sa membri, e havos tale la 4 voci, quin la dicita metodo atribuus ad ol ; la rezultato esos exakte la sama, sed l’Uniono nule intervenos en ta aranjo, e ne bezonos mem konocar ol. Suficas, ke ol admisez grupi, de qui nur kelka membri adheras rekte a l’Uniono^[23].

Cetere, la opiniono di la konstanta Komisitaro pri ta grava punto esis konfirmata da la tre saja ed autoritatoza konsili di D^ro Borgius. Il opinionas, quale ni, ke l’Uniono devas esar asocio di personi, e nur di personi. « Kompreneble, ta personi esos tute libera formacar inter su regional o profesional grupi. Sed to esas lia privata afero ; e me ne vidas quan detrimento havus, admisar nur individui quale membri di l’Uniono ». Tala grupigo esas certe utila por la propagado ; sed esas nule necesa, ke ta grupi esez, per su ipsa, membri kolektala di l’Uniono. Il malkonsilas tre decidite l’admiso di grupi o subasocii quale rekta membri di l’Uniono, pro la sequanta motivi : « 1^e Tam balde kam on admisas kolektala membri, on falas en senfina malfacilesi pri la yusta divido di la yuri e devi di I’membri (suskripti, riprezenti, votoyuro, e. c.) ; 2^e quik ageskas la personal tendenci, disputi, ambicyi, influi, e. c. ; 3^e on devas aceptar la tre jenanta instituco di la « nerekta (mediata) membreso » ; 4^e aparas la questiono di la [ 583 ]kolektala membreso di altra societi kam ilista societi (ex. komercala, ciencala o literaturala societo propozas adhero e postulas yuri di membro, quankam en sa membri forsan multi ne esas ilisti)^[24] ; 5^e la regional e profesional asocii trapasas (krucumas) l’uni l’altri, tale ke okazione la sama personi esas trifoye, o plu multe, membri di l’Uniono sub diversa vesti ; 6^e on renkontras multa neposiblaji en la reciproka kalkuli ; la grupi postulas parto de la suskripti di sua membri por su e detrimentas tale altra loki, ube existas nula grupo, tale ke la ibea membri de l’Uniono pagas konseque plu alta proporciono de la generala spensi ; 7^e lor la grupi unionas su naturale hike ed ibe en grup-asocii, ed enduktas per to en l’Uniono partikularismo, interna opozi e diverganta interesti. Mallonge, quankam un od altra de ta detrimenti ne povas esar tute supresata, pro ke on ne povas impeder la formaco di grupi, tamen l’Uniono devus adminime eliminar principe de la kadro di sa organizeso ta fonto di malagrablaji, deklarante : « Por ni existas nula grupi o societi ».

.....« Me partoprenas en la direkto di tuta seryo de societi di max diversa speco ed ampleso. Sed en omni egale me facis sempre la max malbona posibla sperienci pri l’admiso di sub-asocii quale membri, apud altra persona membri. Sed se on admisas nur sub-asocii e nule la individui quale rekta membri, lor la tuta organizo dissolvesas ».

Konkluze, la max bona konstituco esas, ke la grupi restez tute nedependanta de l’Uniono, precipue ye financal vidpunto. L’Uniono postulos nulo de li, ed anke ol atribuos a li nul aparta yuro ; to semblas a nia max kompetenta konsilanti la max bona moyeno konciliar l’uneso di l’Uniono kun la libereso di la grupi.

Por kontentigar la objekti suprecitita, ni vidas nul altra moyeno kam reducar la suskripto (por omna membri sen irga distingo) a duono, t. e. a fr. 1,25 (1 shilling, 1 mark, e. c.) Tale ol povos impedar nulu adherar e suskriptar ad irga grupo o societo, ed inverse on povas esperar ke l’adhero a grupo impedos nulu pagar ta malgranda suskripto a l’Uniono.

Uli timas, ke multi kontentijos per adhero a grupo, e ne opinionos utila adherar a l’Uniono, qua ofrus a li nula perceptebla, palpebla avantajo. Sed ol ofras a li la yuro di votar e konseque partoprenar ad omna decidi pri linguala e praktikala questioni, qui interesas la komuna entraprezo. Ol donas a li, po ta malgranda sumo, parto di la direkto di la tuta afero, parto di autoritato o di « suvereneso », parto anke di responsiveso e di kontrolo : semblas ke to valoras ya la modesto suskripto postulita ! La [ 584 ]konstituco di l’Uniono esos tute demokratala : ol havos nula mastri, nula reji o tirani per deala o komercala yuro, sed nur chefi elektita por tempo e sempre submisata a reelekto, do a l’efektiva kontrolo di l’Unionani, e responsiva relate li. L’Uniono apartenos do reale ad omna sa membri, tute egale, sive li esas grupigita, sive ne ; ed omna amiko di nia ideo povas divenar membro, nur per tre malgranda monal kontributo, ed ica esas la minim granda pruvo postulebla di la sincera intereso, quan lu havas por l’ideo, e la minim granda materyala helpo, quan lu povas konseque donar ad olu. Ti qui (ecepte la max malrichi) ne volus facar ta sakrifiko, certe ne meritas partoprenar a la direkto di l’afero ; e mem la max malrichi povos ankore partoprenar, per kolektala suskripto ye nomo di un de li.

Altra objekto esis facita pri la determino di la « elektala distrikti ». Nia primitiva plano admisas nur tam multa distrikti kam naturala lingui. On objektis, ke la linguala domeni ofte interferas kun la nacionala domeni, e ke on devas anke konsiderar ici. Ex. la franclingua Belgi, la germanlingua Suisani, e. c. deziros juste havar riprezentanti, ne nur samlinguana, sed samlandana ; altre, per la voto per listo, nula Belgo, nula Suisano havus chanco elektesar. Forsan ta timo esas exajerita : e certe la Franci e la Germani ne hezitos votar por eminenta samlinguano, qua esos belga o suisana. Tamen, malgranda landi o regioni povas juste timar, ke li ne esos ne yuste riprezentata.

A to on respondis ke, en nia pure linguala afero, la sola elementi riprezentenda esas la lingui, e tute ne la landi o stati ; singla membro esas interesata e konsiderata nur quale ano di ula natural linguo : se on admisas, ultre la linguala distingo, nacionala distingo, pro quo on ne admisos anke distingi di religyo, di raso, di politikal partio, di profesiono, e. c., e. c. ? To esas apertar la pordo ad omna kauzi di malkonkordo, qui devas esar severe eskluzita de nia Uniono.

To esas tre forta argumento : tamen on ne povas tute neglijar, ne la nacional-politikal distingi, sed la landal e geografial distingi, qui impozas su malgre omno. Exemple la Anglo-linguani esas dispersita en la kin parti di l’globo ; e li formacas adminime du importanta e nedependanta grupi : la britana e la kanado-usonana, separita da Oceano. Semblas yusta e necesa admisar, ke ta du grupi adminime formacos aparta « distrikti » e havos rispektiva riprezentanti. Sed tala distrikti ne povas esar determinita a priori e per generala regulo: to dependas de la partikulara kazi. Pro to, ni kredas ke la max saja procedo esas konfidar a la Komitato ipsa la determino (progresiva) di ta distrikti, segun la deziri e bezoni di l’interesati, e segun la cirkonstanci di la propagado. La Komitato, qua devos zorgar pri l’uneso di l’Uniono, ne riskos cedar a la partikularista tendenci, quin on juste timas, ed admisos nur la max necesa e naturala partigi di la linguala domeni. [ 585 ]Suedana samideano expresis l’opiniono, ke la Akademio devas esas nedependanta de la Komitato, sed ke la chanji decidita da l’Akademio en la linguo devas esar aprobita da la Komitato, qua riprezentos la praktikal interesti. Esas forsan danjeroza atribuar ad ici quaze veto pri la linguala chanji : to povus genitar rigretinda konflikti inter la du korpi, qui havos tute diversa skopi e kompetentesi. Il propozas plue, ke la chanji, quin on povos omnatempe propozar, studyar e decidar, esez aplikata nur ye fino di kinyara periodi, dum qui la linguo restus ne chanjata : to quietigus la lernanti e l’editisti. To esas atencinda e reflektinda propozo (analoga a decido facita por Idiom Neutral da l’Akademi).

La sama korespondanto konceptas nia organizo quale dividata en landala societi, subdividata en lokala grupi, e. c., tale ke la central chefaro komunikas kun la membri per la landala e lokala chefari. Tala plano esas teorie tre bela ; sed praktike, on ne povas impozar ad omna membri di sama urbo o di sama lando la mediato di la lokala societo. E se plura societi formacesas en sama lando od urbo, quan de li l’Uniono prenos quale mediato ? To genitus senfina malfacilaji e disputi. Nia devizo devas esar : societi e grupi libera en Uniono libera.

Inspirita da omna ta konsili e konsideri, ni emendis nia Proyekto di Statuti quale sequas, separante, por plua klareso, la Tranzitala aranji de la permananta reguli. On rimarkos, ke la Komitato e l’Akademio esos elektita, l’unesma foyo, per rekta (nemediata votado, por ke omni membri povez partoprenar ol, mem se li ne havus riprezentanto pro la malmulteso di la samlinguana membri.

Provizora Statuti.

1^o L’Uniono di l’Amiki di la Linguo internaciona havas la unika skopo, unionar en komuna agado omna personi qui aprobas l’ideo di la LI. quale ol esas definita per la Deklaro di la Delegitaro por adopto di linguo helpanta internaciona^[25].

2^o Pro ke la Komitato elektita da la Delegitaro esis til nun la max kompetenta e senpartia autoritato pri la questiono di la LI., l’Uniono adoptas e propagas la Linguo internaciona di la Delegitaro, tala quala ol rezultas de la labori e decidi di la Komitato e di la konstanta Komisitaro. Ol ne konsideras ta linguo quale perfekta e netuchebla, sed quale sempre perfektigebla segun la sama principi, qui direktis la dicita labori e decidi.

3^o L’Uniono kontenas membri de du sexui e de omna landi (evanta 18 yari adminime), qui promisas lernar la linguo, praktikar ol en omna okazioni e difuzar ol segun lia povo e moyeni. [ 586 ]4^o Omna membro suskriptas yare 1 fr. 25 ; la duono di ta sumo esas por l’Akademio, l’altra duono por la kaso di la Komitato (v. § 6). La membri qui suskriptos unfoye 50 fr. esos permananta membri ; ti qui suskriptos unfoye 100 fr. o plu esos protektanta membri. Omna ta sumi esos dividata egale inter l’Akademio e la Komitato.

5^e Omna membri enskribita e paginta sua suskripto dum l’antea yaro havos yuro partoprenar l’elekto di riprezentanti, segun la sequanta reguli e proporcioni. Omna membro, enskribigante su, deklaras qua esas sa naturala linguo. Omna linguo havos tam multa riprezentanti, kam ol havos centi de ani en la membri de l’Uniono. Omna ani di un sama linguo elektos omna riprezentanti di ta linguo per listo (singla votante por omna riprezentanti di sa linguo). Tamen li povos dividesar en plura elektala distrikti (segun landi o regioni) per decidi di la Komitato, segun la deziri di la interesati.

6^e La riprezentanti esas elektita por 3 yari, ed esas reelektebla. Li elektas la membri di la Komitato e di l’Akademio, per generala listo (t. e. omnu votas por omna membri di la du korporacioni).

7^e La Komitato kontenos admaxime 36 membri, e l’Akademio 24 membri. Sed komence la Komitato kontenos nur 12 membri, e l’Akademio nur 6 membri. La triono di singla korporaciono esas renuvigata per elekto omnayare ; e singla korporaciono decidos, ante omna nuva elekto, pri la augmento di sa nombro (t. e. pri la nuva loki plenigenda). Ol establisos anke la listo di la kandidati, di qua la nombro povos superesar ta di la vakanta loki. Singla decidos pri sa interna organizo (kreo di ofici ed elekto di l’oficisti).

8^e L’Akademio esas tute nedependanta, mem finance (v. § 4), de la Komitato. Ol okupas su nur pri la questioni relativa a la devlopo e perfektigo di la linguo. Ol devas respondar en duro di sis monati ad omna questiono o propozo prizentita da tri riprezentanti. Cetere, ol povos respondar ad altra questioni, e publikigar spontane sa labori e decidi, kande to semblos oportuna. Sa oficial organo esas la revuo Progreso.

9^e La Komitato administras l’Uniono e riprezentas ol extere en omna praktikal cirkonstanci. Ol nominas delegiti irgube to semblas utila e ne existas lokala grupi adherinta a l’Uniono. La funciono di ta delegiti esas kolektar informi e transsendar li a la Komitato ; rekrutar adheri, organizar kursi, grupi, kontori por la praktikal aplikadi di la linguo (komerco, turismo, kontori por traduki, e. c.). [ 587 ]10^e Omna voti por elekti povas facesar per letro. La elekti esos facita per absoluta plumulto (duono plus un) de la votanti ye l’unesma votado, e per relativa plumulto de la votanti ye la duesma votado. Omna decidi di la Komitato e di l’Akademio devas votesar da l’absoluta plumulto de la votanta membri. Ta du korporacioni povas kunvenar un o plura foyi en yaro ; omna membro devas esar ante avizita e konsultita per letro pri la questioni decidenda, e povas votar per letro. Por la decidi di l’Akademio, qui chanjos en la linguo ula punto ja decidita, sive da la konstanta Komisitaro di la Delegitaro, sive da l’Akademio ipsa, necesa esos plumulto di du trioni de la votanta membri.

11^e Se plura membri di l’Uniono asocias su en formo irga, grupo o societo lokala, regionala o specala, lia asocio restas komplete nedependanta de l’Uniono. Tamen, l’Uniono enskribos quale adherinta a su ipsa omna asocii qui demandos to, sub la du sequanta kondicioni : 1^e la asocio havas quale eskluziva o precipua skopo la propago di la L.I. di la Delegitaro ; 2^e ol kontenas adminime quar membri di l’Uniono. Ta asocii devos konseque komunikar a la Komitato lia statuti e la nomi di lia membri Unionani.

12^e La dissolvo di l’Uniono esos rezolvita, kande ol esos demandata da l’absoluta plumulto de la existanta membri. Li devos samtempe decidar pri l’uzo di la havajo di l’Uniono.

13^e La eskluzo di un membro di l’Uniono pro irga motivo povos esar decidita da la Komitato per plumulto de du trioni.

14^e Irga chanjo en la Statuti di l’Uniono od en sa skopo devos esar decidita da la Komitato per plumulto de du trioni, e sancionita da la riprezentanti per la sama plumulto.

15^e Omna questioni decidota da l’Akademio o da la Komitato (inkluzite la propozi di chanji en la linguo od en la Statuti, di dissolvo di l’Uniono, e. c.) devas esar publikigata en Progreso, por libera e publika diskutado, tri monati adminime ante la komenco di la voto^[26].

Tranzitala aranji.

1^e La membri di l’Uniono enskribita ante la 1^a februaro 1909 partoprenos rekte. (t. e. sen mediato di riprezentanti) a l’unesma elekto di la Komitato. La kandidati esos prizentata da la konstanta Komisitaro di la Delegitaro. [ 588 ]2^e La membri di l’Uniono enskribita ante la 1^a aprilo 1909 partoprenos rekte a l’unesma elekto di la Akademio. La kandidati esos prizentata da la Komitato di l’Uniono. En l’Akademio ed en la Komitato, la unesma e duesma trioni submisota a reelekto esos lotriita (indikita per hazardo).

3^e Kande un naturala linguo havos adminime 20 membri di l’Uniono, ici esos invitata elektar un riprezentanto (li elektos duesma riprezentanto, kande lia nombro atingos 101, e tale plu).

4^e La prezenta Statuti esas provizora. La definitiva Statuti esos fixigita da la Komitato, segun la sama generala principi, per absoluta plumulto.

---

Ni esperas ke ta proyekto kontentigos omna nia samideani (ecepte kelka detali, quin la futura Komitato povos emendar). Ni pregis S^o A. Waltisbühl, nia tre fervoroza e devota amiko, idisto de l’unesma horo, aceptar la funcioni di provizora sekretaryo-kasisto di l’Uniono. Ni do invitas omna amiki di nia linguo, e di la linguo internaciona generale, sendar ad il (ne a ni !) lia adhero e suskripto max balde posible, ed omnakaze ante la 1^a februaro.

(Videz l’adherilo insertita ica numero. Ni povas furnisar la texto di la Provizora Statuti ed adherili a la personi, qui demandos li de S^o Waltisbühl, Bahnhof­strasse, 46, Zürich, Suiso).

L. Couturat, L. Leau.

Kelka konsili.

Un de nia Esperantista amiki, Usonano, demandas de ni konsili okazione la futura Esperanto-kongresi. Nia Esperantista amiki esas tute libera por agar segun lia propra judiko e situeso, e segun la lokal e regional cirkonstanci. Sed a ti, qui konsultas ni, ni sempre konsilis e konsilos sempre, ke li restez Esperantisti, t. e. konservez en la Esp. organizo lia loko e rango, por valorigar en ol lia opinioni e deziri, e ne lasar libera domeno a la fanatika od imperema chefi, qui volus exkomunikar, persekutar o boikotar li. Li devas defensar sua libereso e sua plena yuro per omna legala moyeni, aparte se on ekpulsas li de la grupi o societi, o se on lezas li irge. Kompreneble, la membreso di ula Esp. grupo societo nule impedas, ke li divenez membri di nia futura Uniono, se nur li aceptas olsa statuti, cetere max liberala. Evidente anke nia amiki ne devas aceptar en la grupi ed en la kongresi ula infra situeso, ula « deminutio capitis », e permisar, ke on traktez li quale « nefidela » Esperantisti o duesmagrada membri, quin on tolerus nur pro indulgo e karitato. Same li ne povas kontentesar [ 589 ]per la « libereso », quan ula « cienculo » ironie koncesis a li, dicante ke on toleros la reformemi, se nur li nek expresas lia opiniono, nek aspiras ad ula autoritato ! To esas ya questiono di personal estimindeso. Nia amiki certe ne volos renuncar la yuro, quan havas omna pensanta homo, expresar libere, publike sa opiniono e propagar ol omnaloke per parolado, skribado, docado, e. c. Li ne bezonas « atakar » Esperanto, sed li povas e devas montrar, tam per teoriala konsideri kam per komparenda exempli e praktikal provi, ke nia linguo esas nur, sed esas vere Esperanto plubonigita, simpligita, perfektigita. To povas facesar omnaloke sen ofensar o provokar irge la « fideli ». Rezume, ni deziras, ke nia amiki konservez maxime posible korekta e mem amikala relati kun la konservema Esperantisti (se nur ici konsentas, ed agnoskas a li tute egala yuri), e nultempe oblivyez, ke li omni esas samideani, e devos unionar su frue o tarde por la LI. unika e definitiva, irge qua esos sa formo e nomo.

L. Couturat, L. Leau.

New-York Esperanto Societo.

En sa kunveno di l’22‑esma di oktobro, la « New York Esperanto Society, incorporated » decidis adoptar e propagar eskluzive la artificala linguo generale konocata per la nomo Ido, la Linguo internaciona di la Delegitaro (segun komuniko de S^o Kangas, presidanto di la Societo).

Samtempe ni recevas de D^ro Max Talmey, ex-prezidanto di la sama Societo, la sequanta letro:

New-York, la 23 oktobro 1908.

« Estimata Sioro,

Me havas la plezuro anuncar a vu, ke la New York Esperanto Societo, en sa hiera kunsido, posibligis a me adherar ad ol. Nam kande me demisis de ol lasta decembro, me deklaris, ke me forsan retraktus mea demiso, se la societo adoptus la necesa reformi. Nu, en la hiera kunsido, a qua la reformema prezidanto, S^o A. Kangas, afable invitis me, la Societo abandonis Esperanto ed adoptis Ido, la linguo di la Delegitaro ; on facis mem la indiko, ke balde la societo proprigos a su nomo plu konvenanta a sa nuva tendenco e shopo, e forjetos sua tilnuna nomo.

Me itere divenis membro di la Societo, quan me fondis.

Kun alta estimo, Vua,

D^r Max Talmey ».

[ 590 ]

Tala esas la decido di grupo, quan la konservemi audacis prizentar quale modelo di « fideleso ». On judikez per ta exemplo quon valoras lia bruisanta fanfaroni ! « Nun chio jam denove trankvilighis ! »

Luxemburga Esperantista Societo : Verda Stelo.

Ni esas felica saveskar la fondo, ye la 1^ma novembro, di ta nuva Societo, qua esas konsakrita a la propago di la LI. Esperanto (sistemo Ido). La yaral suskripto esas fr. 1,25. La Komitato kontenas prezidanto, vice-prezidanto, sekretaryo e kasisto. La prezidanto esas S^o J.‑B. Wampach, en Dudelange ; la sekretaryo S^o Jacques Kœrperich, en Berchem (Luxemburg).

Suisana Komitato di agado.

Ni ricevis de nia Suisana amiki la letro sequanta :

Zürich, 26. X. 08.

Kun joyo ni informas vu pri la fondo di agadal Kormitato por la propagado di la linguo internaciona en Suiso. Kunveno unesma di kelka fervoroz reformemi komencas nun tre vivoza propagado, ed esperas balde sendor a vu informi pri sucesoza laboro. La fiera e tiranatra konduto di l nuna chefi di « fideluli », qui facas per mono, quon li ne povas facar per real argumenti, esas por ni la max bona pruvo, ke ni devas (mustas) venkar. Havez fido a la energio e persistemeso di la Suisani, qui restos fidela a la « interna ideo di l vera Esperantismo ».

A. Waltisbühl.
Rob. Thomann.

F. Schneeberger.
Prof. R. Lorenz.
E. Bührer.

La 4^a novembro fondesis « Welt­sprache­verein » (Societo por la linguo internaciona) en Zürich : prezid. A. Waltisbühl ; viceprezid. R. Thomann ; komitatani : Prof. R. Lorenz, Krebs, Damzelo Kuoni.

La Informeyo di Linguo Internaciona (S^o E. Bührer) esas nun Konrad­strasse 10, Winterthur (Suiso).

Klubo Esperantista en Upsala.

Extraktajo ek la protokolo di la kunveno di 12 oktobro 1908.

§ 2.

La Klubo decidis forte ed energioze protestar kontre l’enmixo di personal aferi en lingual questioni, e demandar de Sveda [ 591 ]Esperantista Societo permiso a klubi adherinta diskutar la lingual questioni sen demisar ek olu.

Por la Klubo Esp. en Upsala,

Karl O. Ericsson,

fil. kand., prezidanto.

Gunnar Löfvenmark,

stud. teol., sekretaryo.

Grupo Esperantista de Ferrol.

A la Konstanta Komitato di la Delegitaro por adopto
di Linguo internaciona.

La Grupo Esperantista de Ferrol (Hispanio), en kunveno di 27 Agosto 1908, pos konciencoza exameno e detala komparado inter Esperanto e Linguo Internaciona formacita per la tre kompetenta e senpartia laboro di la konstanta Komitato ; unavoce decidis:

1. 1^e Adherar oficiale a la Delegitaro ;
2. 2^e De nun penar por la propagado di la Linguo Internaciona di la Delegitaro ;
3. 3^e Konsiderar la konstanta Komitato di la Delegitaro quale autoritato en linguala questioni.

Profitante ta okaziono, la grupo gratulas kordyale la konstanta Komitato pri sa ciencoza laboro ed esperas balda venko di la Linguo Internaciona.

Vice la kunveno, la direktanta Komitato  :

Saturnin Montalbo,

Javier Casares,
Felix Leiras, e. c.

Reform-Esperanto-Societo (Sistemo Ido) en Graz (Austrio).

En Graz fondesis Reform-Esperanto-Societo (sistemo Ido), di qua la skopo esas, propagar la linguo internaciona, quale ol esas definita per la Deklaro di la Delegitaro por adopto di linguo internaciona.

La fondinti di ta societo esas :

• Universitatala profesoro D^ro Leopold Pfaundler, ex-honor­prezidanto ;
• D^ro Hans Moiser, ex-prezidanto ;
• D^ro Richard de Helly, ex-vice­prezidanto ;
• D^ro Gustav Sinnhuber, ex-sekretaryo ;
[ 592 ]
• Mathias Urdl, ex-kasisto ;
• Generalo Johan de Ljustina, ex-kunsidanto ;
• Chefa stabokuracisto D^ro Ignaz Hermann, ex-kunsidanto
  di la Stiria Esperantista Societo en Graz, qui kun altra membri pro lia reformemeso ekiris ek ca societo.

La nomita siori formacas la prezenta Komitato di la Reform-Esperanto-Societo en Graz.

On sendez omna letri a la prezidanto D^ro Hans Moiser, Graz (Austrio), Finanzpalais.

Graz, la 18 Novembro 1908.

D^ro Hans Moiser, prezidanto.

La 21 oktobro, la Esperanto-grupo en Graz esis facinta (ye plu multo de 2 o 3 voci) decido « konservema », malgre sa du prezidanti, S^o Prof. Pfaundler et S^o Moiser. Lor ici demisis kun la tuta estraro (ecepte un persono) e quik fondis la supredicita grupo. Tala esas la fatala konsequanto di la netolerema politiko di la « konservemi » ; li provokas rekte a la skismo ! On ne savas quon li volas « konservar », sed li certe ne konservas l’ « uneso » di l’amiki di L.I. !

Esperanto-Grupo Aarau.

A la Delegacia Komitato.

La Esperanto-Grupo Aarau, kunveninte en omna-semana kunveno la 11a de Novembro, pos matura studyado di la reformi, decidis unvoce :

• 1‑e Expresar plena konfido rilate a la kompetenteso di la Delegacia Komitato.
• 2‑e Malaprobar la maljentila konduto di kelka esperantista jurnali kontre la Delegacio.
• 3‑e Protestar kontre la elekto di la Akademio elektita da la Lingva Komitato de su ipsa, pro kauzo de nekompetenteso (relate a sa institucuro ed a sa labormetodo) de la supredicita Komitato.
• 4‑e Aceptar la reformi propozita da nia Maestro en la yaro 1894, e da la Delegitaro e sa reguloza Komitato.
• 5‑e Adherar a la Delegitaro ed a la proyekto pri Akademio, quale ol rezultos de la labori di la Delegacia Komitato.

La prezidanto :

E. Fischer.

Zum Goldschmied, Aarau (Suiso).

[ 593 ]

Uniono por internaciona linguo helpanta en Berlin.

La 1^a oktobro fondesis en Berlin Libera Societo Ilo, qua facas propagado e kurso por Ilo. Prezidanto : Julius Butzke ; sekretaryo : George Schmidt ; kasisto, Osw. Börner ; instruktisto, Karl Huter, Akazienstrasse 10^IV, Schöneberg-Berlin.

Sⁱ D^ro W. Borgius, E. Collin, C. Conrad, F. Fasse, D^ro 0. Liesche, P. Schierer (inter qui esas omna ex-chefi di l’Esp. grupo de Berlin) dissendas cirkulero anuncanta kurso pri Ilo, qua eventos dufoye singla semano, dum cirke 6 semani, en la Dorotheen­städtisches Real­gymnasium, de la 3^a novembro. Ta cirkulero expozas la decidi di nia Komitato e la precipua reformi « qui supresas en Esp. ula neperfektaji ed arbitriaji, qui ja ofte efektigis repulso mem en la esperantistal rondi, ed ankore retenis exter la movado multa principala amiki di l’ideo di L.I. » Tala esas l’atesto di tre kompetenta e speriencoza Esperantisti.

La Uniono por internaciona linguo helpanta en Berlin, fondita provizore e balde fondota definitive, komencis kurso, ye qua partoprenas reguloze e kun granda intereso la nuve rekrutita adheranti. La ortodoxa Esperantisti provis impedar la lecioni per bruiso, tumulto, ed interrompanta ridinda questioni. Sed li ne havis suceso. La adreso di la Uniono esas : D^ro Borgius, Gross­Lichterfelde-Ost, Lorenz­strasse 65. (Segun oficiala komunikajo di la chefaro di l’Uniono).

---

La Laborista Grupo en Dresden-Striesen nomesas nun « Unesma Ilista Grupo en Striesen. » Ni devas rimarkar, ke la multa « laborista grupi » recente fondita en Germanio havas nul aparta politikal tendenco.

---

La 6^a oktobro, S^o Pastoro J. Morgan Whiteman komencis sa vintrala kurso pri Ilo en Chatham, ube, quale ni dicis, la Esperanto-grupo konvertesis ad Ilo.

---

La 28^a septembro, la Whitley Bay Esp. Grupo invitis nia amiko S^o W. Tickell por explikar ad ol la reformo de Esp. e la nuna stando di la questiono di LI. La membri esis tre interesata, e dankis la parolanto. Li deklaris, ke li devis demandar de il tala expozo, « pro ke la oficiala jurnali Esp. rifuzas donar ula informo pri la questiono. » Yen quale « chio jam denove trankvilighis » en « Esperantujo ! »

---

[ 594 ]La 1^a novembro, S^o A. Bravo del Barrio, malnuva pioniro di Esperanto en Hispanio, komencis kurso pri Ido en la Ateneo de Madrid ; e la 19^a oktobro, simila kurso en Centro Castellano.

---

En Paris, D^ro Paul Rodet, membro di nia Komitato, komencis kurso pri Ido. Balde fondesos Idista Grupo en Paris.

---

La 12 oktobro 1908, la Société Académique de Nantes et de la Loire-Inférieure decidis, segun la konocita formulo, demisar de la Delegitaro, kun sa delegito D^ro Saquet. On savas, ke D^ro Saquet esas nuva membro di la Komitato di la Societo franca por propagado di Esperanto.

---

BIBLIOGRAFIO

LIBRI

Folkesprog og Verdenssprog (nacionala linguo e mondlinguo), da Otto Jespersen. 1 broshuro de 16 pagini (Kopenhago, Jacob Erslev, 1908). — Ta broshuro esas la rezumo o plano di 6 lecioni, quin S^o Prof. Jespersen facas nun en la populal Universitato en Kopenhago. Il expozas unesme la filozofial sistemi, inter qui ta di Wilkins esas aparte rimarkinda ; pose Volapük, Esperanto (kun specimeni) ; same la nuva sistemi : Idiom Neutral, Novilatin, Universal (kun specimeni) ; fine il rezumas la labori di la Delegitaro, ed expozas la principi di Ilo, « reformita Esperanto », e justigas li per sa ja famoza defino di « la max bona LI. » Il insistas aparte sur l’internacioneso di nia vortaro, e citas quale specimeno du alinei de traduko di filozofial verko da W. James. Ni ne bezonas dicar, quantan valoro havas tala lecioni, tam de l’teoriala kam de l’praktikal vidpunto. Esos sempre honoro di nia linguo, ke ol ricevis ye sa nasko, ne nur la teorial aprobo, sed l’efektiva kunlaborado e l’agema protekto di linguisto quale S^o Jespersen ^[27].

[ 595 ]

The English-Esperanto Dictionary, da Joseph Rhodes (London, Stead, 1908). — Ta granda verko okupis l’autoro dum sis yari. Quankam admirante sa pacienteso e laboremeso, ni devas rigretar, ke il spensis tanta laboro por linguo kun nesuficanta e ne tute sana bazo, qua esas kondamnita da la max kompetenta ciencisti, e quan mem sa oficiala « konservanti » konsideras quale reformenda. Omnakaze, la linguo ne esas matura por tala vortolibro (ankore min por la franca vortarego !), nam ol ne posedas la radiki necesa, ed obligas la « lexiko­grafisto » forjar kompozaji malklara, maljusta o malkomoda. Exemple : fidelulo (vice : adheranto), enedzado (qua devus korekte esar : inter­geedzi­ghado, por la angla : marrying in-and-in. (Ido : inter-mariajo) ; tialo, kialo (motivo, kauzo) ; chirkau­velveturado (cirke-navigo) ; nedepetebla, neelpetebla (E. inexorable ; Ido : nepregebla) ; malhomo (aborturo) ; kashitajho (arkano) ; kulpigi (akuzar, nun uzata da Zamenhof ipsa) ; flamingo (gas-brulilo) ; ujego (E. bunker), e. c.

La autoro donas la gramatiko en 16 reguli (plu juste 16 paragrafi kun 54 reguli), sed la pruvo di olsa nesufico trovesas en la vortaro ipsa : se regulo 11^a (pri kompozita vorti) suficas, pro quo on donas kune : jarcento e centjaro ; virabelo ed abelviro (dum ke on donas nur : bovoviro) ; domlinio e vicdomaro (E. row of houses, Ido : dom-rango) ? Se la listo di afixi suficas, pro quo on uzas anke ‑ach‑ (skribachi, skribacho), quankam ol ne aparas sur la listo ? Se esas vera ke ‑eg‑ « signifikas augmento til la max alta grado », quale eventas ke kato, malgranda bestyo, havas bushego (E. chops), piedegoj (E. paws) ed ungegoj (E. claws), dum ke homo havas nur busho, piedoj, ungoj ? Kad existas afixo ‑acio ? On trovas deklari, deklaracio ; civilizi, civilizo, civilizacio ; e. c.

La afixo ‑atra di Ido esas diverse tradukita ; ni trovas : papiliforma, butersimila, fishforma, gigantsimila, sapeca, Hhinmaniera.

En un sama paragrafo, ni vidas ke la verbo brosi esas tranzitiva, dum ke la simile formacita vorto peniki, qua devus relatar peniko quale brosi relatas broso, esas ne-tranzitiva.

On trovas anke, segun la Zamenhofal exemplo, sindona (sin, akuzativo) apud partopreni (parto, nominativo) ; sed la exemplo di Z. pri la uzo di ‑em‑ ne esas sequata, e la autoro donas laboremo e. c., dum ke la « Majstro » sempre uzas laboremeco. On sequas il, kande to esas agrabla ; altre, ne.

La sama hezito, quan ni rimarkis pri la vort-ordino, esas videbla pri la uzo de hh (h signizita). On trovas : kromo ; hhromo­grafilo ; hhromo­litografo apud kromo­litografo ; krono­gramo e hhron‑ ; hhrono­logio e kron‑ ; sed nur hhrono­fotografo.

Hezito anke pri la difero inter rabi e shteli (tromperabi, trompshteli por tradukar E. to embezzle, fraude-furtar) ; inter anchovo ed engraulo, pozita due pos E. anchovy, sen expliko ; pri la nuvebakita radiko deriv, ni trovas : [ 596 ]

$\left\{{\begin{matrix}\ \\\\\\\ \end{matrix}}\right.$	to derive (from) $=$ devenigi de
	— (mathematics) $=$ derivi
	derivative $=$ derivajho
	— (mathem.) $=$ devenita

(participo pasiva di netranzitiva verbo). Kompatinda lernanti !

La duopla konsonanti ne esas tute ekjetita : ex. on trovas regatto ; sed E. villa neplu esas villo, e la expresuro papa dekreto vicigas la vorto bullo uzata en la Krestomatio p. 186, por la E. bull, F. bulle e. c. Stranja « evoluco ! »

La selekto di la angla vorti ed expresuri tradukenda esas bona, quankam on oblivyis multa max komuna vorti : E. gross ($=$ 144), ball-bearings, entry (book­keeping), e. c. Kelka traduki esas ne justa. Ex. E. a clever trick (habila artifico) devus, segun la lexiko, tradukesar : elturnighema elturnigho. La sama traduko : klasikulo signifikas E. a classic writer, ed E. classical scholar (klasiko, klasikisto).

E. church service book esas Dioserva libro, qua semblas indikar ke ta libro esas necesa por servar Deo !

E. cockney esas donata Londonano, quale se omna Londonani esus cockneys ! On kredus, ke ne existas precize afixo ‑ul.

E. « A.D. » (Anno Domini) esas donata Sinjorojaro, quo signifikus nur : la yaro en qua aparis la Sinioro, sed nule ula yaro « pos Kristo ».

E. to read before (a class) esas antaulegi. Sed quo esos la rekta komplemento ? Kad la libro lektata o la klaso ? Segun la vortaro, kad on dicos antaulegi klaso pri libro ?

E. Christian name (pre-nomo) esas unfoye bapto-nomo (sub Christian) ed unfoye antaunomo (sub name).

La Esperantigo ne mem respektas la nomi di nacional partii : E. whigh devenas vigo ; sed, stranje, E. tory esas konservativulo. Pro quo l’un e ne l’altra ? To esas tante plu nejusta, ke la nomo E. whig preske ne uzesas nuntempe, dum ke omna angla liberali e radikali nomizas sa kontruli tory, segun la malnuva nomo di l’partio.

La sistemo aranjar la vorti per multa apostrofi e streketi sur tre malgranda spaco esas forsan komoda por la autoro e la editisto, sed on apene povas esperar ke ula ordinara homo komprenos kin’o-in’o-a qua tradukas E. cinchona, o mem la exemplo selektita da l’autoro : profit’a-eg’a-port’a-e (E. lucrative, lucratively). Esperanto aspektas ja sat malbela e sat Chinatra sen adjuntar tala malfacilajo.

Pri un punto ad-minime l’autoro esos gratulinda : ke il indikis klare por Angli (malgre grava pres-eroro) la pronunco di la vokali e « as in there, not eh‑ee ») ed o « as in go, or more nearly as in for »). To forsan evitos ad angla Esperantisti ta mal­agrablega diftongigo de l’vokali, qua esas propagata da l’malnuva lerno-libri. [ 597 ]Segun la listo de pres-erori, ni rigretas vidar ke la tute internaciona vorto inyamo, unesme introducita, esas vicigita per ignamo, qua esas nur franca ortografio, malfacile pronuncebla ed havante nula simileso ad E. yam, D. Yamswurzel, a la franca sono (inyam) od a l’altra lingui. Sed Esperanto renuncis internacioneso por fideleso !

Inter la nuva radiki enduktita da l’autoro, on rimarkas kelki bona, qui existas ja en nia vortolibri : obten(‑ar), charto, fotitipio ; altri, egale bona, qui esas pure teknikala : kalorio, kotiledono, daktilio (Ido : daktilo, nam ni dicas datelo por la frukto di I’palmyero : rimarkez ta vicigo di radiko latina per radiko internaciona sub formo precipue germana : komparez mandelo vice migdalo, kripligo di amigdalo, a qua ni reservas l’anatomial senco). Sed altri esas malbone selektita : ajlo eskalona^[28] vice shaloto (E. shallot) : kad on imaginas koquistino kompranta « ajlojn eskalonajn » ? E multi altri esas nur nacionala o stranjera (exotika) vorti plu o min internacionigita : sandvicho, shereo (E. sherry), kanoao (!), krokeo (E. F. croquet), advauso (E. advowson), baukalo (E. F. bocal : Ido bokalo) ; klausono (E. F. cloisonné !), atornio (E. attorney) ; bakshisho, bashibazuko, kado (E. F. cadi !), jinrikisho, e. c. Se on sequas ta metodo « richigar » la linguo, balde ol kontenos omna vorti di omna nacioni ! Ni rimarkas derivaji tute maljusta : (ligno)-pilki $=$ ludar per (ligno)-bulo ; kloreca $=$ E. chlorinated (Ido : kloroza). Fine, kad on bezonas vorti quale ekstravaganzo ?

Parto di ta verko qua semblas vere superflua esas la listo di la personal nomi e di la geografial nomi. Ni vidas nula utileso en transformar e deformar la propra nomi, mem antiqua, e vestizar li omni per adjuntita ‑o : Agiso, Agneso, Adoniso, Diomedeso, e. c. Tamen on hezitas inter Alcinoo ed Alcinouso, Bako e Bakuso, ed on « tradukas » Chryses per Hhrizo. Ankore min utila, se posibla, semblas a ni esperantigar la regional o lokal nomi, mem ti di la angla komteyi ed urbi : tradukar exemple Christchurch per Kristkirko, Connaught per Konauto, Keighley per Kiehhlio, Leicester per Lestro, Loughborough per Lufboro, Aylesbury per Ajlsboro, Wakefield per Vekfildo, Newcastle per Novkastelo, Woolwich per Vulicho, Higher Openshaw per Opensho Plialta, e Netherlands (Nederlando) per Malaltlando ! Se tala sistemo regneskus en la LI., ol esus vere komoda por serchar la nomi di l’urbi o landi sur la mapi ! On ja signalis la malutileso di esperantaji quale Loveno vice Louvain, o Karloregho vice Charleroi. To esas un de la max malbona tradicioni di Esp. primitiva. Domajo, ke S^o Rhodes ne aplikis ta sistemo anke a franca urbi, [ 598 ]nam ni esus felica savar per qua injenioza perifrazo il tradukus Bar-le-Duc, Château-Thierry e Pont-à-Mousson !

Provo de marista terminaro, verkita de kelkaj kompetentuloj, sub la direkto de M. Rollet de l’Isle (Paris, Hachette, 1908). — Ta verko ne esis « kontrolita de la Lingva Komitato », od ol esis « kontrolita » same kam la vortaro di S^o Boulet ; ol esis verkita nur da kelka franca « kompetentuloj », quale li qualifikas su ipsa, e « propozita a la judiko di la Lingva Komitato ». Tri membri di olca examenis quar parti di la libro ; la cetera parti « ne esis propozita a la Komitato, pro manko^[29] di kompetenta membri ». Plue, on plendas pri la « indiferenteso » di la maristaro ad Esp. Sed lor, pro quo entraprezar vortolibro qua trovas en Esperantistaro nek sat multa e « kompetenta » kontrolanti e judikanti, nek sat multa uzonti ? Omnakaze, ta verko havas nula oficiala valoro, ye vidpunto di l’Esperantisti, ne plu kam la vortaro di S^o Boulet, o kam la teknikal vortolibro di S^o Verax, o fine (e precipue) kam la Vortarego franca-esperanta malrapide publikigata da privata « grupo de Esperantisti » sen ula komiso nek kontrolo di l’autoritato « kompetenta ». Ni rimarkigas to, por montrar ke la « autoritato » nule laboras, nule utilesas, e ke nia lernolibri e vortolibri havas, ye la vidpunto di la fidela Esperantisti, exakte la sama valoro kam omna ta verki di privata inicato.

L’autori esas, generale, max konservema : komprenez, ke li penas konservar omna difekti, mallogikaji e malfacilaji di Esp. La recenta diskuti, qui, segun la prezidanto ipsa di la L. K., kontenas multa bona sugesti, nule trublis lia sereneso ; segun famoza vorto, li nulo lernis ed oblivyis nulo. Li ignoras la sufixo ‑iz, quan mem la Scienca Revuo degnas tolerar ; li dicas audace : limigita, gradigita, gluigita, kvadrigita (F. quadrillé), bordigita, e fine..... mastigi ! Kande on provizas navo per sa masti, on igas ol masto ! « Alligi velon al la jardo (E. yard, F. vergue) estas nomita aljardi tiun velon ». Quan nomo havos do la instrumento ? Aljardilo, vi respondas unavoce. No ! aljardigilo ! Tale la sufixo ‑ig, qua esas neutila en la verbo, divenas necesa en la derivajo ! Quo esas la dismeto di navo ? Ne serchez : to esas la volumeno quan ol okupas en l’aquo ! Quon signifikas almetighi ? on uzas ol por dicar, ke ula fortajo su aplikas od aplikesas en ula punto (p. 26). Kande navo facas provizo de karbo, ol karbumas. Kande on pasigas navo per sluzo (kluzo), on kluzas ol. On parolas pri navi marveturinda (kad on marveturas navo ?) e mem velinda (kad existas verbo veli ?). On uzas sisteme (segun la spirito di Esp. primitiva) [ 599 ]longo, alto, rapido, profundo, mem libero por indikar la longeso, alteso, e. c. Sed altra parte on uzas tute neutile la sufixo ec en pezeco. On uzas marveturi, segun la santa tradiciono ; sed samtempe on enduktas du nuva radiki : navig‑i, navigaci‑o ; sume tri radiki por un ideo ! Bela exemplo di « natural evoluco » ! On parolas pri nivelado, triangulado (kad nivelo, triangulo signifikas simpla agi ?), sed anke pri elverko. On uzas diurna quale adjektivo di tago ; sed on ne havas la distingo, tante necesa, quan ni facas inter dio e jorno. On uzas mekanismo en senco di mashino o mashinaro, sen reflektar, ke on bezonas ta vorto por indikar doktrino. On ne havas fusilo o fuzilo (to esus ya Idacho !) sed on enduktas tranquile fuziliero. On uzas difini, segun la max primitiva Esp., en senco di destini, quan on trovas tamen en la Du mil novaj vortoj di la Maestro.

Kompreneble, ni ne volas kritikar hike la nuva radiki enduktita : pri multi, la kompetenteso mankas a ni, quale a la cirke cent membri di la Lingva Komitato. Tamen, judikante nur de la linguala vidpunto, semblas a ni ke shafto esas min internaciona kam arboro (en teknikal senco) ; bremso, kam freno ; ebeno, kam plano ; argano (I), kam krano (DE) ; buo, kam boyo (v. Progreso n^o 7, p. 303) ; grundi, kam strandar (DE ; F. échouer) ; wachi, kam guatar o vigilar. Skualo sugestas prefere l’ideo di speco de fishi (squali) kam l’ideo di ventofrapo ; lugero esas min bona kam nia lugro ; tono esas min bona kam nia tuno, pro l’altra senco di tono ; shtormo esas preske nia sturmo, sed kun la sh-sono kara a la Maestro ! Same, pro quo shkoto (D. schot, E. sheet, F. écoute, S. escota) ? Od on devas prenar shot, od on devas prenar skot. Pro quo tajdo, qua esas nur angla e signifikas propre tempo, vice mareo, tre konocata per sa derivaji ; tante plu, ke on uzas fluso e refluso ! — On adoptas kelka radiki tre bona, quin ni anke havas : cirkul‑i, kulmin‑i (ne kulminaci‑i !), lameno, latitudo, lineo (speco di kordo, sed on devas prenar ol anke vice linio), his‑i (hisar), lanchi (navo ; ni dicas : lansar). Fine, on audacas adoptar, ne nur nuva letro (w), quale ni ja dicis (Progreso n^o 8, p. 415), por havar westo (vice la poeziala ocidento !), sed nuva vorti, qui koincidas kun malnuva radiki : esto divenas la kardinal punto opozita a westo ! To esas posibla che ni, qui havas la verbo esar vice esti ! Logo signifikas D. log, E. log, F. loch ; sed to ne esas grava, nam ta instrumento esas pure teknikal ; e fine viri signifikas D. wenden, E. weer, F. virer, I. virare, S. virar ; certe internaciona vorto, sed qua kolizionas kun la tante uzata viro ! Ed on ne dicez, ke dusenceso esas ne timenda ; quon signifikos viro en maro ? Ni adoptis por ta senco la verbo jirar, qua esas anke konocata en ta senco (F. giration, giratoire). Omnakaze, on ne povas sat admirar kun quanta libereso ed audaco la konservema autori agas relate la Fundamento, chanjante sen skrupulo la senco di radiki kontenita en la santa libro ! Sed lor, pro quo tante klamar ye sakrilejo, [ 600 ]kande ni modeste propozas, exemple, dicar minto vice mento, e mento vice l’abomininda menso, qua insinuas su nun en l’uzado ? Pro ke omno, quo esas permisata a la « fideluloj », e nomizesas lor « konstanta plubonigo » e « natural evoluco », esas krimino che la « ribeluloj », e nomizesas lor « atako » e «revoluciono », atento a la Maestro ed a la sakra Fundamento !

Weltsprache (Internaciona Linguo) : Lesebuch in fünf Heften, (Lektolibro en kin kayeri) ; da Heinrich Peus. Heft 1 (singla kayero: 10 pfennig $=$ fr. 0,125 ; che l’autoro, Dessau, 1909). — Ta unesma kayero kontenas exerci, kolekti di facila frazi en Ilo, en qui la sama malmulta vorti revenas sub diversa formi. Ol kontenas anke Radikaro di la uzita vorti. Tre bona lernilo, qua havos certe la suceso, quan il meritas. Ecepte la radikaro (qua donas la traduko germana di la vorti), ol esas tute internaciona, e povas do servar en omna landi.

Ter kennismaking met de Wereld­hulptaal (Linguo internaciona di la Delegitaro, systeem Ido) [por konoceskar la universal helpo-linguo], 1 broshuro de 12 pagini, publikigita da nia agema samideano A. den Hengst. To esas praktikal lernolibreto por Holandani, kontenanta multa utila frazi kun lia traduko e lia pronunco (kun indiko di l’acentizita silabo per grasa literi). Bonega propagilo !

JURNALI

Cvetje (XXV, 5‑9, 1908), revuo slovena redaktita da Patro Stanislav Shkrabec, franciskano, en Gorice (Austrio), publikigis seryo de artikli da la redaktisto pri la questiono di LI. L’unesma artiklo kritikas Esp. pri la yena punti : Austrujo, Anglujo, Egiptujo, Italujo, Polujo, Rusujo (qui nomesas, en la linguo slava di l’autoro : Avstrija, Anglija, Egipt, Italija, Polonija, Rusija : on rimarkas ke la formi adoptita en Ido tute similesas ta formi, cetere internaciona : ni anke dicas Egipto e ne Egiptuyo !) ; la longa e malbela kompozaji : mangho­chambro, eks­edzigho, shanghi­ghema, sen­shar­ghigho, kracho­shpruci, fish­kaptisto, aer­vetu­ranto…; on rimarkos, ke ta kritiki di slava autoro tute koincidas kun ti di la Ocidentani : do Esp. ne plezas mem a la Slavi ! Fine, chefurbo, patrino, sinjorino, e generale la feminali per ‑ino, precipue en propra nomi : Martino (Martha), Augustino (Augusta), e. c. Ni konstatas ke ni evitas ta difekto adminime en la propra nomi, ube ol esas max grava.

L’autoro konceptas pose propra proyekto di LI., qua fondesas sur la latina, pro sa pasinta internacioneso che la ciencisti. On [ 601 ]devos restaurar la pronunco di l’antiqua latina (?), por havar pronunco vere konforma inter la nacioni. On adoptos l’ortografio latina, tamen kun la distingo (moderna) di u e v, e di i e j. L’acento sequos la latina regulo (ne tre facila !). Tale on aceptas nur soni facila por omna populi. La substantivi havos la formo di l’ablativo latina, kun finalo mallonga en nominativo (terra, mundo, mense) e longa en akuzativo (terra, mundo, mensé)^[30]. Pluralo per ‑i, dualo per ‑u. La adjektivi havas tri genri distingita per la rispektiva finali ‑o, ‑a, ‑e, e l’adverbo derivita distingesas per la finalo ‑i : facilio, facilia, facilie, adv. : facilii. Artiklo definanta : io, ia, ie (radiko i de is L.) ; artiklo nedefinanta : no, na, ne. Same omna personala pronomi admisas la distingo di genro : mo, ma, me ; to, ta, te ; lo, la, le ; reflektiva : so, sa, se^[31] ; relativi : quo, qua, que. Ultre la kazi analizala (per prepozicioni di, a), la pronomi admisas kazi sintezala poke komplikita. Pronomi di 1^a e 2^a persono plurala : noi, nou (dualo) ; voi, vou (dualo).

Pronomi posedala : mojo, moja, moje ; noijo, noija, noije ; e. c. (c. e. per sufixo j e vokalo di genro).

Demonstrativi : lio, lia, lie ; stio, stia, stie. Same por la generala pronomi (determinanta).

Por la konjugado, on prenas l’ablativo di la participo prezenta latina : amante, dicente, audiente, ed on substitucas a ‑te la finali : ‑i por infinitivo : amani, diceni, audieni ; ‑u por supino ; ‑o por 1^a persono singulara ; ‑a por 2^a, ‑e por 3^a ; pluralo per ‑i adjuntita. La tempo pasinta indikesas per i, futura per u avan la final n. La subjuntivo indikesas per i, l’imperativo per u pos n. La pasivo formacesas per substituco di l a n.

L’autoro impozas uniforma finali ad omna adverbi e prepozicioni di la latina, quo kompreneble ofte alteras li.

On vidas, ke ta gramatiko esas tute arbitriala e « kombinema » en sa formi, simile a Volapük. Plue, pro ke ol uzas por la flexioni nur vokali, to duktas ad akumulo di vokali, quale montras la sequanta specimeno^[32].

« Quandu omnioi, quoi volenei ie successuo di ie lingua internationalie, cognosceunei omniei condicionei di ie problemate, que habenei a solveni, tu hioi hominei confirmaunei, qui adversu iei bonei qualitatei sejei ie Esperanto veri debenie recipieni mutationei e correctionei, u boni ageunie sejei partei. »

On vidas per ta specimeno, ke en tala linguo la diftongi e mem triftongi abundas (omnioi, omniei). Ni qui penis ekpulsar de Esp. [ 602 ]la diftongi malbela e malfacile pronuncebla aj, oj, uj, au, eu, ni ne esos tentata adoptar linguo qua prizentas la sama difekto ye supera grado. Cetere, on konocas nia opiniono pri la latina quale eskluziva bazo di la LI.

S^o Shkrabec propozas por sa linguo la nomo Eulalia : to ipsa montras, ke il ne koncias la fonetikal malfacilesi : la diftongo eu esas la max malfacile e diverse pronuncata ; e pro to ni eliminis ol maxime posible (nur en Europo on necese konservis ol ; mem en reumatismo ol esus bone vicata da simpla u : rumatismo).

S^o Shkrabec konsakris artiklo ad Esp. simpligita, pri qua ni dankas ilu. Il semblas sempre atribuar troa graveso a la feminali di la propra nomi : Augustino $=$ Augustinus (e ne : Augusta) ; kad Augustina $=$ Augustin-ino ? Kad on dicos : Antonin-ino ? Tala objekti, qui vizas la manio esperantigar la propra nomi, tute ne atingas nia linguo. — En sa respekto por la latina ortografio, l’autoro admisas digrami tute ne necesa, quale en photographo, diphthongo, autochthonei. Ni ne povas hezitar a simpligar la tradicional ortografio segun l’exemplo di vivanta lingui ipsa (quale l’italiana e la hispana^[33]).

Lingvo internacia (oktobro). — S^o Paul Boulet duras, kun admirinda zelo e pacienteso, kolektar la « Zamenhofal vorti » en La Rabistoj. Il trovas bona ed utila radiki, quin ni ja havas : materio (materyo), konvencio (konvenciono), ekonomio (cienco !), kredito, kaporalo, providenco (qua mankas en nia vorto-libri, sed quan ni uzis en nia Unesma Lektolibro, balde aparonta) ; megero (neplu megerino !), barbaro (pro quo ne barbarulo ?), balzamo, ambrozio, pustulo (malgre la finalo ‑ulo), ekskremento, furio (en mitologial senco) sarkasmo, barometro, kandidato, anatomio, barako, kordono, (malgre la vortludo : kor-dono), kloako, patrioto, sabro, deklari (! apud deklaraci), bazilisko, paroksismo, despotismo (derivita per ‑ism por ni), templo, audienco, temperamento, alarmi, ardi (ardorar). Ni neglijas vorti historyal-mitologial quale pigmeo, titano, sireno, labirinto, satrapo, e. c. Kelka altra vorti esas malbone elektita o nereguloza : bankiero (galicismo, vice bankisto) ; luidoro (pura galicismo !), apelacii (apelar), fatalo (fato), vibracio (ni departas de la verbo vibrar, segun la vera principi di Esp.), renomo (kad famo e reputeso ne suficas ? ankore pure franca expresuro), ekspedicio (en milital senco), negacio (ni havas la verbo negar : sed quo divenas neigi ?). Rezume, la bona vorti esas internaciona, e la malbona vorti esas... francaji o latinaji. Quante klamus la [ 603 ]fideli, se ni enduktus tala vorti ! Sed sub la plumo di la Maestro li esas sakra, ed on aceptas li pie.

Lingvo internacia rimarkas en la traduko di George Dandin da D^ro Zamenhof vere stranja expresuri : Mi sendas peti ilin chi tien (to signifikas, plu klare : me sendas querar li) ; li serchfosas en sia posho (quale se ni dicus : il eskavas sa posho ; semblus ke mallerta tradukisto serchis en franca vortolibro la verbo fouiller e kopiis blinde la traduko !). On trovas la verbi enluligi (qua signifikas nulo altra kam luli) ed endormighi (vice ekdormi ; Ido : dormeskar !) Ca lasta esas pura francajo. Cetere la francaji abundas : mi profitas de la mallumo ; Klaudino, kiun li prenas por Angeliko (prenar unu por altru esas nur francajo ; se adminime on dicus : vice altru !) ; kiel ravita vi devas esti ; fine : sinjoro la vicgrafo, kontre omna reguli ed uzi di Esperanto ! On esas astonegata trovante sub la plumo di la Maestro kulpi simila a ti di Franco qua savus nur la franca ! Kande il tradukas franca texti, il kopias la franca idiotismi ; kande il tradukas germana texti, il kopias la germana idiotismi. To esas la max bona maniero « richigar » la linguo.. per idiotismi ! Sed qua do francigas nun la linguo ?

Ni informesas pri la precoza respondi di la Maestro en La Revuo : on ne devas dicar : « je 80 centimoj po funto », sed : « po 80 centimoj por chiu funto ». To esas precize nia regulo ; sed lor la vorteto tante malklara po perdis tute sa primitiva signifiko ! D^ro Zamenhof deklaras, ke se oni vicigas la supersigni per h pospozita, on devas aplikar ta procedo ad omna signizita literi samtempe. Se on volas skribar unlatere ch, sh, ed altralatere vicigar j per y, jh per j, e. c. « on devas pregar la Lingva Komitato, ke ol facez pri to decido per voto ». To esas sat saja e liberala konsilo. Sed Lingvo internacia quik revoltas e minacas :

« Multaj esperantistoj certe ne obeus tian decidon de la Lingva Komitato... » Vere instruktiva deklaro ! Quanta fideleso ! Tala esis cetere la konstanta konduto di ta jurnalo : quik pos la decidi di nia Komitato (qui ne esis ja publikigita), ol deklaris su « fidela », t. e. netolerema e netransaktema, e penis influar per simila minaci sur la Lingva Komitato ; sed kande ica « superega autoritato » semblas volar nur examinar ula « plubonigo », quik on minacas per ribeleso ! Ube esas do la vera ribeli ? Yes, omni devas obedyar la Lingva Komitato, sed kondicione ke ica obedyos sklave la diktatori di Lingvo internacia ! E la sami audacas parolar pri evoluco libera !

La Belga Sonorilo (18 oktobro). S^o L. Blanjean raportas pri la Esp. Kongreso. Dum la lasta kunsido, « la prezidanto S^o Boirac prezentis analizon de l’artikolo kiun li publikigis kelkaj tagoj antaue en la Oficiala Gazeto. Tiu analizo estis treege mallonga, malpreciza, sed oni havu fidon ! la eminenta prezidanto jhus [ 604 ]nomita certigas, ke tiu raporto estas la esprimo plena kaj perfekta de l’vero, ke eble oni provos disputachi pri kelkaj detalaj punktoj, sed ke oni rebatos nenian gravan punkton ! Konklude, neniu estus laudadinta Moshton Boirac pli bone ol S^o Boirac mem ! » Tala esas, segun atesto di asistinto, la maniero per qua on eskamotas, en la kongresi, la max grava questioni e decidi, danke la blinda entuziasmo ecitata da omna festi, festeni e teatraji !

2^ma Leciono pri la linguo Ilo. Tre klara e forta expozo di la principi di la derivado, ilustrita per multa frapanta exempli, e konkluzita per la regulo : « La substantivo nemediate derivita de verbo signifikas l’ago o stando expresita da ta verbo ; ol povas anke signifikar la rezultajo esencal o nemediata di l’ago, se nula dubo esas timenda ; sed se tal dubo esas posibla, on indikas la rezultajo per mediata derivajo kompozita per la sufixo ‑ur » : skribo, skriburo ; rompo, rompuro, e. c. — Dokumentoj : letri di Sⁱ de Saussure, Palmer, Ostergaard. Recenso di la broshuro La Reforma Demando, da Sⁱ Borgius ed altri ; di la verko di S^o Duthil : Les déterminatifs, les pronoms, le verbe.

La Belga Sonorilo (8 novembro) publikigas sur sa kovrilo la listo di la belga membri di la Delegitaro e la listo di la belga subskribanti di nia Petskribo a la Akademii. En la jurnalo ipsa, on trovas 3^a leciono pri Ilo, traktanta la principo di renversebleso, aplikata specale a la relato di I’verbo e di l’substantivo ed a la relato di l’adjektivo e di la substantivo. Same on explikas per multa exempli l’utileso e l’uzado di la sufixi al ed oz.

Dokumenti : multa aprobanta letri adresita a Majoro Lemaire da Sⁱ E. Solvay, la famoza kemiisto-industriisto, Mourlon, e Massau, membri di la belga Akademio (e di la Delegitaro), Michaux (de Boulogne), Mac Kinney, A. den Hengst (propaganto di Esp.e nun di Ido en Holando), Em. Lefèvre ; da la grupo de Spa. Kelki de ta letri montras, ke multa ciencisti, donante ad Esp. lia « platonala » protekto, aprobis reale nur la bela ideo di LI. generale, e konseque esas pronta aprobar e protektar la max bona LI., sub irga nomo. Ton ni dicis de longe, dum ke la Esperantista chefi fanfaronis pri tala aprobi, kredante o kredigante, ke oli aplikesis ad Esperanto primitiva e netuchebla.

La grupo esperantista Bonveno de Ixelles (25 sept.) e la grupo esp. La Semanto de Laeken (17 okt.) demisis de la Belga Esp-Ligo. Tala esas la maniero, per qua la Esperantisti salvas lia uneso ! L’unesma deklaras : « ke la Lingva Komitato rifuzis examinar la projekto di reformi di la Delegitaro ; ke de un yaro la reformema Esperantisti vane expektis de la L. K. irga deklaro, qua povus manifestar deziro konsultar l’Esperantistaro pri la linguala problemo… » e decidas « agnoskar ye linguala vidpunto l’ [ 605 ]autoritato e kompetenteso di internaciona organizo sequanta la linguala principi formulita da la Delegitaro, e propagar de nun Esp. simpligita, tala quala ol esis reformita per la labori di la Delegitaro ».

A kelka Esperantisti, moderate progresema, qui questionas pro quo la reformemi ne kontentesas pri la fondo di l’Akademio, Damzelo Lecointe respondas tre juste : « Pro ke ol ne esis elektita da l’Esperantistaro, sed de la Lingva Komitato inter sa propra membri ».

La Chilo Esperantista renaskis, e, quankam « fidela », ne povas uzar la signizita literi ; ol vicigas li per ch, sh unlatere e per g’, j’ e h’ altralatere ; ed ol deklaras naive : « Ni donas tiun chi progresema pasho (sic ! sen akuzativo) akorde kun la membroj de la Lingva Komitato de la Centra Oficejo (sic  !)… La literoj superakcentitaj donas al Esperanto ian stranga vidig’on, kiun la internacieco nauzigas (?), char la supersignoj estas tre malbelaj, tre g’enantaj kaj kostaj… Chiuj scienculoj esperantistaj akordig’as pri la forigo de la supersignoj. Tio chi ne estas kontrau la fundamento de Esp., kiel kelkaj nesciuloj povus diri ». Quon pensas pri to la fanatiki di Lingvo internacia, qui protestas precize kontre simila solvo, pro ke la sakra Fundamento admisas nur 5 digrami o nula ? Li esas kredeble, ne inter la « chiuj scienculoj », sed inter la « kelkaj nesciuloj » ! Omnakaze nia Chiliana samideani « donas la ekzemplon » di progreso a la Europana Fundamentisti !

Germana Ilisto, oficial organo di la Reform-Esperanto-Societo en Dresden e di altra llista Societi ; konsakrata a la propagado di Reform-Esperanto en omna landi di germana linguo. W. Nestler, Dresden-A., Johann-Georgen Allee 18. N^o 1, oktobro 1908. — Kun granda joyo ni salutas l’aparo di l’unesma nacionala jurnalo fondita por Ilo ; e ni esas aparte felica, ke ta jurnalo esas germana. Ta simpla, kruda fakto refutas frapante la kalumnioza aserto, ke la « Reform-Esperanto » tendencas irge ed irgequante « francigar » o « latinigar » la LI. Nam, se sa precipua autori esas Franci, li auskultis e sequis la konsili, kritiki, plendi e postuli di omnalanda samideani, e la lecioni di max kompetenta linguisti, inter qui la germana linguisti okupas eminenta loko. L’unesma artiklo : Ad omna amiki di internaciona linguo ! rezumas la historyo di la Delegitaro, expozas la decidi di nia Komitato e lia konformeso kun la malnuva reformo propozita da D^ro Zamenhof ipsa. On komencas ja publikigar lecioni pri Ilo, kun exercala frazi.

Linguala questioni : ‑isto, ‑anto, ‑oro, ‑ero. On propozas : ‑anto por la nuna aganto (kompreneble), ‑oro por ta, qua kustumas facar la ago (kantoro, lektoro, fumoro, labororo…), sive [ 606 ]profesione, sive amatore (ta distingo ne judikesas sat grava por justigar aparta sufixo) ; ‑ero indikus persono, qua okupas su pri kozo : gardenero, kasero, librero, barbero, bankero, e. c. ; ‑isto esus rezervita a la partiani di ula doktrino, sistemo (indikata generale per ‑ism). Rezume, on aplikus la sufixo ‑or a verbal radiki, e la sufixo ‑er a nomal (substantival) radiki. La sperienco e la diskutado montros, kad ta propozicioni esas vere justa ed utila. On dicas a ni, ke li malquietigas kelka samideani (ilisti) e joyigas nia adversi, qui ja mokas pri nia « sencesa chanji ». Certe nia amiki devas esar tre prudenta en lia propozi. Sed propozo ne esas chanjo ; ed on devas ya tolerar propozi e provi, nam quale on povus altre experimentar e kontrolar li ? La Fundamentisti, qui fanfaronas pri « natural evoluco », igas ol tute neposibla, proskriptante omna nuvajo, irgequante modesta e provatra. Ni ne imitez lia timemeso, e ne lasez ni terorigar per lia malmulte sincera kritiki.

Internaciona Socialisto, n^o 3 (16 okt. 1908). — Advoko a la sampartiani. — Grava praktikal skopo, quan ni rekomandas anke a l’atenco di nia amiki : konvertar la omnalanda socialisti, ed aparte lia delegiti, a la L. I. — Alkoholismo e laborantaro ; bonega artiklo da J. Weisbart, tre bone e klare redaktita. — Kustumi e socialismo, da G. Raiden. — La kastelo di l’populo en Paris, da Henri Sinclair. — Linguala questioni, da Rob. Auerbach : nome, la verbal sufixo ‑ab, e la sufixi ist, er, or. Ni traktas ta grava questioni altraloke. — L’internaciona linguo en Suiso, da A. Noetzli. — Diversa artikli pri nia movado (on aprobas nia proyekto di Uniono). On recensas tre exakte la jurnali qui parolas pri Ilo, ed on donas kompleta listo di la ilista grupi e jurnali. Unvorte, la jurnalo ja duopligis sa ampleso, e sa interesiveso kreskas ye la sama raporto. — Rimarketo : falsa ne esas sinonima di malvera : ol implikas ideo di simulo e di fraudo. La epiteto falsa aplikesas exemple a subskribo, moneto, hari, denti, nutrivi, e. c.

L’Espérantiste, organe propagateur de la langue internationale auxiliaire choisie par la Délégation… système « Ido » (proposé comme « Esperanto simplifié ») oktobro 1908. — Tala esas la nuva titolo di la unesma nacionala jurnalo esperantista (11^a yaro) qua max bone servis l’ideo di LI. dum 10 yari, ed a qua Esperanto debis sa unesma e sa max multa sucesi. — La arbitracio di la Delegitaro : longa e forta pledo pri la regulozeso di la agi e decidi di nia Komitato, refutanta per fakti ed autentika dokumenti omna maljusta shikani di la Esperantista chefi. La max bona pruvo di la justeso e korekteso di nia konduto esas, ke li ne audacis, de un yaro, publikigar nia oficiala dokumenti, aparte la letri di nia prezidanto S^o Ostwald, e preferis, de l’unesma [ 607 ]mento, dissemar omnaspeca malveraji e personala ataki. La rezumo di lia konduto esas, ke li rifuzis mem diskutar la reformi propozita ed enirar en negocii kun nia Komitato ; ke li agis tute autokrate, sen ula yuro nek komiso, e ne konsultis la populo Esperantista, quan li pretendis riprezentar, e pri qua li tante fanfaronas por justigar lia superba rifuzo. — S^o de Beaufront konkluzas tre juste, ke la « fideleso » povas esar bona o malbona, segun sa objekto : ol povas barar la voyo a necesa progresi, se on volas restar fidela a la primitiva formo di irga inventuro : quo eventus, se on esus restinta « fidela » a la lokomotivo di Stephenson, simple pro ke ol unesma sucesis tranar treni ? Sed la plu bona necese venkas la min bona, e la progreso ne povas haltar avan sa limito, t. e. la punto en qua la kozo max plene atingas omna qualesi postulita da sa skopo.

Pri la nomo di nia linguo, S^o de Beaufront rimarkigas, ke Ilo signifikas nur Internaciona Linguo generale e ke, se on volas « rezumar » komplete la oficiala titolo di nia linguo en monogramo, ica devas kontenar anke D (Delegitaro), e to semblas postular, ke on adoptez Ildo o Lido. S^o de Beaufront uzas fakte Ildo. Ni preferus forsan Lido, plu facile pronuncebla. Kelka nia amiki astonesas, e nia adversi mokas, ke ni ne havas « mem » nomo fixa por nia linguo. To simple pruvas, quante ni esas « tirani » : ni ne agnoskas a ni la yuro di « baptar » definitive nia linguo, e ni lasas ta decido a la futura Uniono, t. e. a l’adepti ipsa di la linguo. P. 206, on trovas vere « sugestiva » listo di la chefa reformisti, en qua on trovas la nomi di la max malnuva ed agema pioniri de Esp., de Sⁱ René Lemaire, H. Bel e L. Blanjean til Barono L. D’Orczy e D^ro Max Talmey.

En lasta horo, on anuncas la konverto ad Ildo di S^o Chr. Schmidt, prezidante di la malnuva grupo esperantista de Nürnberg, qua editis l’unesma jurnalo Esperantisto (1888), pose abandonis Esp. en 1894 (pos la rejeto di la reformo), divenis membro di l’ Akademi volapükana, adheris ad Idiom Neutral, kompozita de ta Akademio, ed ankore defensis Neutral kontre Esp. per letro sendita a nia Komitato : Justifikation de oposition kontre Esperanto mediu argumenti de linguisti profesional e de inventoro de Esperanto mem. Ta konverto di malnuva pioniro di nia komuna ideo esas tre signifikiva : ol pruvas ke nia linguo vere supresis la difekti, quin on riprochis ad Esp., e qui impedis multa personi aceptar ol quale definitiva e « netuchebla ». LI.

La lasta pagino di la numero kontenas adresaro di la precipua Idisti.

Progresido, duonmonata informilo di la. Grupo de Verdun (n^o 5, 1^a nov. 1908), insertas komunikajo di nia devota amiko S^o F. Morot (Reims), qua organizas internaciona korespondado [ 608 ]inter la lernanti di Ilo (tre grava entraprezo, quan ni varme rekomendas ad omna nia docanti). On raportas pri la kunveno di la Esp. grupo de Verdun (13 okt.), qua decidis, per unavoceso minus du voci, adoptar e docar Ilo. Ta bona rezultajo esas debita a la fervoroza propagado ed a la bona diskurso di S^o Populus, ed anke a letro sendita da S^o Sonnier, membro di la Delegitaro, ex-prezidanto e fondinto di Esp. grupo, qua expresis sa sincera, senpartia e reflektita opiniono pri la reformal questiono. Multa danki a nia du samideani !

N^o 6 (15 nov. 1908) kontenas letro di nia amiko S^o de Guesnet, qua anuncas ke multa franca grupi, qui semblas « fundamentista », esas duone o plu kam duone reformema, ed expektas nur poke por deklarar sua opiniono e konverto. Ton ni savas anke per nia korespondado kun la max agema Esperantisti. Pro quo Ilo sucesos : segun S^o H. Senigallia, ex-sekretaryo di l’Esp. grupo en Marseille, pro ke ol ne esas la verko fantazioza di un homo, sed la rezultajo di la sperienco, aquirita per la cetera provi, e di la tuta historyo di nia ideo. « Per mallarja disiplino e per blinda fideleso on povas krear partio o sekto », sed nultempe unionar omna libera e bona voli tendencanta a sama skopo. De la libera diskutado fluas la lumo, e l’akordo inter ni obtenesos, ne per imperi e minaci, sed per libereso ed amikeso. — Bonega pensi, bone expresita ! — Letro da S^o L. Bollack, sequita da varma e kordyoza homajo da S^o A. Populus, certe bone meritita ! — Texto komparenda en Esp. ed Ilo, montranta la malgranda difero, precipue neglijebla en la konjugado. — Nia bona apostoli, tre utila listo di nia precipua pioniri, refutanta la fanfarona aserti di la konservemi, qui negas la progresi e mem l’existo di Ido !

Esperantisten, 3^ma yaro, nⁱ 1-10 (jan.-okt. 1908). — Ni rigretas, ke ni ne povis recensar plu frue nia bonega suedana kunfrato ; nam ol esas de ta jurnali, qui ne obedyas sklave la okulta chefi et ne sequas blinde la malbona pastori. En la n^o 7 (julio) trovesas Liberaj paroloj da S^o P. Ahlberg, redaktisto di la jurnalo, sekretaryo di la Sveda Esperantista Societo e di la Klubo Esp. en Stockholm, un de la max meritinta Esperantisti, qua fiere rifuzas adherigar Esperantisten a la trusto di la jurnali, e ne timas la minaci di boikoto di la diktatori. Il protestas tre spritoze kontre la malsaji, qui propozis « pendar » la « rabistojn », t. e. la reformisti : « ni faru la pendigilon tiel alta, ke oni povos komforte pendigi en ghi, ne nur prof. Jespersen… kaj prof. Balint,… sed ankau la famajn germanajn prof. Brugmann kaj Leskien.... » Il mokas la malnobla taktiko di la « parizana gazeti » qui serchas nur personal polemiki, e mallaudas li, quale la max timinda malamiki di Esp. [ 609 ]e di nia komuna ideo^[34]. Fine il deklaras noble : « Konvinkoj.... neniam povas esti objekto de komercaj kontraktoj… Pro tio chia postulo pri estreco super la konvinkoj de aliaj estas pruvo de aroganteco kaj stupideco.... Nia batalo devas esti lojala batalo pri konvinkoj… Chiaj konvinkoj.... devas esti konfesataj kiel egalrajtaj.... Fundamentistoj kaj reformistoj, chiuj laboras por la sama celo kaj havas sekve la saman prerogativon ekzisti. Nenia el ili havas ian ajn rajton sufoki perforte la konvinkojn de aliaj nek agi tiranece kontrau aliideanoj… » Bela ed utila leciono di « yusteso e frateso », quan nia suedana samideano donas a kelka Esperantista chefi, qui arogas a su la yuro exkomunikar la nefideli… en nomo di la « interna ideo di Esperantismo ! »

En n^o 8 (agosto) T. V. Bäckström, v.-sekr.. di la klubo Esp. en Upsala, respondas a kritikanto, qua riprochis ad il uzar la sufixo ‑iz (supersignizi) et dicar Francio : « Mi skribis la artikolon.... kun intenco delogi la fidelojn (sic !) uzi la naturalan evoluon (sic !) kiun ili tiom shatas. Mi lansis (sic !) la vortojn donitajn.... kun intenco helpi al la enkonduko de tiuj sufixoj, por ke ili poste estu enskribitaj de la vortenskribista Lingva Komitato, se ili sukcesus. Se ne, neniu ja bezonos ilin uzi, sed se jes, mi helpis igi Esperanton pli reguloza (sic !) kaj logika.... La fanatikaj francaj kaj anglaj jurnaloj diras kaj akceptas Indio, Austrio ; kial do mi pekis dirante Francio ? » Bonega respondo ! Yes, quale la fanatika fundamentisti povas parolar pri libera evoluco, kande li persekutas omnu, qua uzas o provas irga nuva formo ? Ta grosa kontredico pruvas simple lia malsincereso… o lia malsajeso.

N^o 9 (septembro) insertas en 1^ma pagino la konocata Deklaro di S^o Jespersen pri la naturo de lingvo.

En n^o 10 (oktobro) on trovas la decido di la Klubo Esperantista de Upsala, quan ni publikigas supre (en Kroniko). Laudinda exemplo di liberaleso, quan kredeble multa altra grupi sequos ! — Fakte, Esperantisten ne timas provar o riskar neologismi, cetere tre utila e bone elektita, quale angoro, e nuva sufixi : nervozeco. Ta toleremeso esas la vera e sola metodo por konservar uneso e paco inter Esperantisti… se nur la diktatori permisos !

Roma Esperantisto (oktobro). — Ta jurnalo « restas fidela » a l’akuzativo, nam ol uzas ol mem exter bezono, ex. : « en Barcelono, la dimanchon.... okazis grandan muzikfeston dedichitan al [ 610 ]la esperantistoj ». Quale ol povas esperar, ke sa samlandani ultempe uzos juste la akuzativo ? En la « literatura pagho », ni lektas « la almozulineto » (la malgranda mendikistino $=$ I. la piccola mendica) : « Shi malsatis, malvarmis… » verbi maljusta ! shlosilostojn vice klavikuli ; malridetanta vice serioza ; malhejmi vice ekirar ; bela exempli di Esperantulo !

Sub la rubriko « Bibliografio » ni trovas « kelkaj klarigoj » qui multe similesas exkuzi a la firmo Hachette, quan on laudas e laudegas sen mezuro, kune kun la santa Revuo. Ta simpla fakto montras, ube sidas la okulta povo, qua nun regas tirane Esperanto !

Germana Esperantisto (novembro) korektigas nia informo pri la Berlinana grupo, ed asertas ke ne omna komitatani demisis. Ni nur repetis la informo donita a ni da la demisinta komitatani ipsa. Cetere, la grava fakto ne esas, ke omni o ne omni demisis, sed ke mem kelki devis demisar pro lia reformemeso, ed inter li tam grava e meritanta Esperantisti kam D^ro Liesche, redaktisto di Germ. Esp., e D^ro Borgius. Ta fakto pruvas la netoleremeso, qua nun regnas en Esperantistaro. Ni esperas ke ol esos leciono por la « restanti » ! Ni tute ne asertas nek pensas, ke la « fidelaj Esperantistoj » esas senvalorajo. Sed ni pensas, ke la reformemi anke ne esas senvalorajo, quon Esperanto povus perdar sen domajo e sen rigreto ; e ke esas stranja taktiko, ta qua, « ne volante audar ulo pri rompo », precize necesigas rompo inter samideani ! La sama jurnalo oblivyas dicar, ke la Stiria Esperantista Societo perdis sa du prezidanti, prof. Pfaundler e D^ro Moiser ; kad li anke esas « senvaloraji » ?

La jurnalo recensas mallonge e ne serioze Progreso, tale ke ni povas respondar nulo a sa kritiki o prefere senkulpa joki. Adminime la Esperantisti ne devus jokar pri la nomo di nia linguo, nam se kelka ciencisti konsilis a ni abandonar la nomo Ido, to esas nur pro (forsan troa) komplezemeso ed indulgemeso a la Esperantisti.

On publikigas « apertita letro de Esperanto­warte a S^o deputato Peus », qua penas kombatar nia linguo, parte per ciencala argumenti facile refutebla (la 45 volapükatra partikli « klarigas admirinde la frazo » ! la supersigni ne malhelpas la progresi di Esperanto ! la maximo di internacioneso esas sempre observata !) parte per personala argumenti, qui valoras nulo. On akuzas ni misuzar nomo di « cienco » ; sed nulu misuzis la nomo di kelka « ciencisti » tam multe kam la konservema Esperantisti, e kam la autori di la letro ipsa. La aserto, ke la reformemi « ne povis » valorigar lia opiniono en la kongreso esas, o naiva, o senshama : on ya savas, pro quo li tute ne povis reale expresar [ 611 ]lia opiniono ; sed la exkomuniko e la boikoto nultempe esis konsiderata quale ciencala argumenti e quale loyala moyeni di diskutado ! Nur pro tala procedi, la konservemi ne devus audacar parolar pri « cienco » !

The British Esperantist (septembro) tamen ne timas asertar sen rido, ke la Dresdenal Kongreso esis vere « familia rondo » ! Ironio poke tro forta ! Memorez la plu sincera raporto di S^o Blanjean en La Belga Sonorilo, pri la jentileso e politeso di la fanatiki ! On recensas zorge la statistiko di Roma Esperantisto pri la frequeso di la sh-soni en italiana ed en Esperanto, ed on adjuntas simila statistiko por la angla : en Esperantal texto on trovis 38 sh-soni, ed en sa angla traduko nur 23 ! To esas ya granda difero… ye avantajo di l’angla ! E to ne semblas justigar Esperanto, sed prefere kondamnar ol ! — Kompreneble, on argumentas tute maljuste pri la shanji facita da nia konstanta Komisitaro en la specimeno di vortaro di Ido, ed on penas kredigar, ke la linguo sempre chanjos kun la sama facileso e rapideso ! Honest Iago !

Inter kelkaj teknikaj terminoj, trovesas la vorto spertizisto, quan on justigas per la vorto E. F. expert : ni havas la vorto expertizar, qua esas certe plu klara por omni. Sed probable to esas la « libera evoluco », la « natural » maniero richigar la linguo, quan on opozas a la nia, « teoriala » ed « artificala » !

Por docar la justa uzo di la sufixi ig e igh, on esas obligata donar listi de verbi tranzitiva e netranzitiva : pasi, dauri, sidi, chesi, fali, pendi, halti… esas netranzitiva, sed fini, turni, shanceli, veki, movi, komenci, balanci…, esas tranzitiva. On zorgos ne dicar a la malfelica lernanti, ke ta malfacilajo esas grandaparte supresita en nia linguo per la injenioza adopto di verbi kun mixita senco. Nam to sola povus konvertar li ad Ido ! Ed on duros tormentar li per neutila gramatikala subtilaji.

(Novembro) Esperanto quale literatural mediatanto. En Wissen und Leben, S^o de Saussure justigas l’akuzativo e l’akordo di l’adjektivo per to, ke li permisas tradukar exakte la latina versi, quon il provas per exempli tirita de l’Eneido ! Il ne questionis su, kad la LI. esas destinita a tradukar latina poemi en latinatra versi, o kad ol devas esar « max facila por la max multa homi ». Sed il akuzos ni oblivyar la praktikal skopo di la LI. e sakrifikar la max multi a la ciencisti !

Pola Esperantisto (novembro) festas la 40-yara jubileo di Alexandro Swietochowski, e publikigas peco de la traduko di sa tragedio Aspazio, facita da D^ro Leon Zamenhof. Ta bela peco di literaturo kontenas rigretinde multa « Esperantaji ». La [ 612 ]Athenana « civitani » esas nomita « regnanoj » : la vorto regno esas vere malfelica, aplikata a l’Athenal republiko ! Multa propra nomi esas kripligita per forcata Esperantigo : Perikles divenas Periklo, Phidias Fidio, Sokrates Sokrato, e c. On uzas la vorto menso vice mento ; on ne parolas pri bato, sed pri ekbato, e mem on dicas : piedekbato, piedekbati ! On uzas elteni vice suportar, elauskulti vice exaucar ; enshtelighi, spegulighi (divenar spegulo, vice su reflektar o reflektesar), lumigi (igar lumo !), prudento (vice raciono), fieri (vice fieresar). P. 173, l. 3, on uzas malchasto en la sama senco kam, l. 6, malchasteco ; sed on ne oblivyas ul en malchastulino ! On uzas ne una en stranja senco, por signifikar plura, dum ke on esas tentata komprenar : nula. On dicas senpia, senliberigi, quale se pia, libera ne esus adjektivi ; to apartenas a la sama sistemo (o mal-sistemo) kam la famoza senvirgigi !

En la sama lineo, on malgloras ed on senglorigas. Kad glor esas verbo o substantivo ? To memoras ya la tipatra armi, senarmigi !

Fine, pri la tante laudata belsoneso di la linguo, ni citos nur du frazi : « al kiu mi shuldas la plej bonajn inspirojn kaj la plej felichajn ideojn ». — « La netusheblajn kredojn de niaj praavoj ni mokas hodiau, kaj niajn netusheblajn verojn la pranepoj ankau ne indulgos ». Bela penso cetere, quan on devus ya aplikar… a la netuchebleso di Esperanto !

Por honorizar la jubileulo, on sentis la bezono di la vorto homajo, sed on alteris ol en homagio (p. 180), kredeble por evitar la finalo ‑ajo ; sed l’etimologio ipsa justigas hike ta finalo, nam ta vorto signifikas, ke la vasalo esas la « homo » di la suzereno, e konseque la homajo esas vere hom-ajo, analoga ad amik-ajo. Sed la « Vivo » di Esperanto malmulte zorgas pri etimologio, pri filologio, e pri altra teoriala « bagateli » ! — En literatural peceti, ni rimarkas la vorti : kondamnitulo, noviculo ; senkornajhuloj ; omno to esas bona e tradicionala Esperantulo !

Vocho de Kuracistoj (novembro). — Pri la vortaro medicina, D^ro S. Mikolajski kritikas la teknikal vortaro da S^ro Verax, pro ke ol supresas max ofte la « hh » e vicigas ol per k ; to pruvas, unesme, ke ta vicigo ne esas krimino nur di la malbendikita Idisti ; ol esis de longe komencata da la franca Fundamentisti. D^ro M. kredas, ke to venas de la peno evitar la supersigni. To esas erora ; la supreso di hh (quan ni skribas plu lekteble kh) esas questiono di fonetiko. En nia Raporto ni zorge separis la questiono di l’alfabeto o di l’ortografio e la questiono di la fonetiko ; e ni expozis pro qua motivi on devas supresar la sono hh en LI., irge qua litero povos riprezentar ol (ex. x). Tamen D^ro M. semblas ne savar, ke ta sono esas malfacila o neposibla a multa populi, e skribas : « Al mi shajnas la anstatauigo de hh per k neoportuna kaj [ 613 ]nebezonata, kaj mi pli volus radikojn nedifektitajn ». Kad D^ro M. preferas, ke on alterez li necese per pronuncado ? « Lau mia opinio, la skribmaniero devas sin alkonformigi al la fonetiko, sed ne inverse. » Sed se la fonetiko esas tro malfacila ? — D^ro M. admisus, ke on tute supresus ta sono en LI. ; sed il ne komprenas, ke on konservas ol en kelka radiki e supresas ol en la ceteri. — To esas la kulpo di la Fundamento, o prefere di la kulto a la Fundamento : nam la « konservemi » ne audacas reformar la vorti ja kontenita en la santa libro, por konformar li a la nuva vorti. To esas bela exemplo di la malordino, quan genitas la malsaja acepto di « netuchebla » formi.

D^ro M. astonesas, ke la Idisti tute supresis la sono reprezentata da gh. To ne esas exakta : ni atribuas la sono Esp. gh a la litero j ; ni do supresus prefere la sono Esp. jh, qua esas min internaciona e konseque plu malfacila por multa populi. Sed reale, la du soni gh e jh esas etimologie identa : la sama vorti havas la sono gh en un linguo e jh en altra (komparez E. gentle a F. gentil, F. jardin ad I. giardino, e. c.) Do, identigante ta du soni, ni nule konfuzigas la radiki ; tute kontre, ni konformigas li a la vera etimologio.

De la 15^a decembro, la Vocho de Kuracistoj havos la signizita literi. To pruvas, ke la ortografio kun h, rekomendita da D^ro Zamenhof e laudita da la Polona Esperantisti, semblas netolerebla a la max multa samideani. Kad tala fakti instruktos fine D^ro Zamenhof pri sa eroro ?

Ehho Esperantista, n^o 29 (3^a kongresa numero), publikigas Io pri belsoneco, artiklo en qua rusa Esperantisto entraprezas judikar la questiono de germana vidpunto. Il montras per statistiko, ke la diftongi aj, oj, ej, uj e au esas ankore plu ofta en germana kam en Esp. Quon to pruvas ? Simple ke la germana esas malfacile pronuncebla da multa populi, quon on ja savis^[35]. Sed l’autoro pretendas pruvar per sa « cifri », ke nia « argumenti » e mem nia « agadmaniero » esas « nekonsequanta » e « nesincera » ! Ni ne diskutas kun ti, qui uzas tala « argumenti » e tala rezoni. Ni rimarkas simple, ke ta « honesta e verama homo » diskutas kontre ni, lor de italiana vidpunto, lor de germana vidpunto, t. e. flatas ed ecitas kontre ni, sucedante, la nacional egoismi e proprami. To karakterizas la nobla e loyala taktiko di nia adversi, quan ni ja denuncis (Progreso, p. 432) ! Sed ol esas vere poke ciencoza ; e ti qui argumentas kontre ni de diversa nacionala vidpunti, tute neglijas pozar su en la internaciona vidpunto, qua esas la sola vera [ 614 ]e justa. Li do tute oblivyas la « interna ideo di Esperantismo », di qua li pretendas esar la championi !

La sama jurnaleto, raportante pri la diskurso di D^ro Zamenhof en Dresden, piktas la fanatika entuziasmo di la kongresani, qui, segun sa vorto, « adoris » la Maestro ! ed ol intermixas habile l’ « interna ideo » kun la netuchebla « fundamento ». Kompatinda sofismo ! En artikleto Esperanto kiel bonega edzighilo, on raportas, ke plura mariaji facesis inter Esperantisti. Ne tante fanfaronez pri ta fakto ! Volapük anke facis mariaji ! – Fine, on titolizas fotografuro : « Akcepto de D^ro Zamenhof en Meissen per la reprezentantoj de la urbestraro ». Ta uzo di per vice de esas evidente maljusta : sed ol pruvas la manko di specala prepoziciono por ta kazo (da). Ni montris de longe ta difekto, e de longe propozis la moyeno remedyar ol. Sed la fanatika Esperantisti preferas « adorar » blinde la Maestro e la Fundamento, e mokar plu o min spritoze nia tri prepozicioni da, de, di. Li esus plu saja adoptante li, kune kun nia derivado, vice uzar kaprice e hazarde la prepozizioni e la afixi ; e li multe plu bone servus l’ « interna ideo » kam per frenezioza manifesti di « fideleso » e di « adoro ».

Esperanto (15 okt. 1908) publikigis astonanta artiklo da S^o Hodler : La lingvo kaj la popolo. La adversi di LI. objektas, ke omna linguo esas linguo di ula populo. A to la saja e sobra homi respondas, ke linguo ne apartenas necese ad aparta populo ; ke la latina, ex., vivis dum la tuta mezepoko sen ula populo, di qua ol esus la nacionala linguo. S^o Hodler preferas aceptar la sofismo di nia komuna adversi e proprigar ol a su : il koncedas, ke Esp. ne povus vivar, se ol ne apartenus a definita populo ; ed il audacas asertar, ke « Esp. ne estas la proprajho de la mondo, sed, kiel chiu linguo, la proprajho de siaj konstantaj uzantoj, la apartenajho de la « populo Esperantista »… Tio plene similigas la Esperantistan popolon — au eble pli ghuste superpopolo — al chia alia popolo, kaj Esp. estas la chiutaga linguo de tiu kvazaua superpopolo kaj plenumas tute saman rolon, kiel nacia lingvo al ghia propra popolo ». Ni ne perdos tempo por refutar itere ta fanfarona paradoxo di la « superpopolo. » Ni rimarkos simple ke, se Esp. divenis fakte la nacionala linguo di ula populo, ol cesas per to ipsa esar internaciona linguo, e konseque la loko esas libera por linguo vere internaciona, qua ne esos la proprajo di aparta populo, t. e. praktike di kelka fanatiki od interestuli. E ni devas salvar la « santa ideo » de la falio, per qua minacas ol la ridinda exajeri di sa freneziula partiani.

La Verda Standardo (n^o 2[29], novembro) montras laudinda liberaleso e vere ciencala senpartieso apertante rubriko « El Kosmoglotujo », ube on raportas pri omna proyekti di L. I. e pri la [ 615 ]relativa fakti. Nia amiko barono L. D’Orczy facas kroniketo (en Ido) pri la idista movado, kun bela « anteparolo », en qua il dicas : « Por quik destruktar omna miskomprenuri, me informas nia samideani, ke ni reformani volas marchar ne kontre, sed kun li ». Nobla respondo a ti qui de l’unesma momento traktis ni quale malamiki, o mem quale « raptisti » !

La Espero (Des Moines, Iowa ; n^o 2, oktobro), jurnalo konsakrita a la docado di Esp. per natural metodo, kontenas letro de franca samideano, qua raportas ke en la grupo de Auxerre plura membri, pos studyir nia labori, divenis reformani. La fakto, ke ta informo advenas a ni, en Paris, pasinte per centra stato de Usono, montras ke la idei vere ne konocas ula barili, e quante malsaja esas la fanatika chefi, qui penas sufokar la reformema movado per silenco. La verajo sempre venkas, ed ol venkos malgre li, por lia shamo !

La Revue (15 okt. 1908) kontenas bonega artiklo pri la futura Linguo internaciona, subskribita L. de Beaubourg. Sub ta pseudonimo, quan il ne elektis, su celas S^o Léon Bollack, qua permisas a ni trahizar sa malgranda sekreto, por ke on ne misinterpretez ta pseudonimo. L’artiklo rezumas la historyo di l’ideo di la L.I. e la labori di ni Komitato. Ol explikas kun laudinda senpartieso la motivi di la « kondamno » di la Langue bleue e di l’adopto di linguo max internaciona ; ol montras per la statistiko di la radiki, ke Ido esas vere plu internaciona kam Esperanto. Ol expozas tre juste, ke la Komitato volis unesme nur adoptar Esp. reformita, e ke nur pos la rifuzo e kruda rompo di D^ro Zamenhof ol prizentis ol quale nedependanta linguo. A ti qui trovus kelka difekti en nia linguo, ol rimarkigas, ke olca ne esas netuchebla, sed sempre perfektigebla. Fine, ol memorigas ke, segun artiklo da S^o Beau « la Triumfo di Esp. » aparinta en junio en la sama Revuo, S^o de Beaufront « salvis Esp. de l’oblivyo ed efektigis olsa suceso » ; ke la sama viro « qua kombatis dum 20 yari por la linguo di Zamenhof, volis ankore un foyo efacar su avan la kreinto di Esp. », prizentante anonime la proyekto di reformo, qua segun sa opiniono esis salvonta Esp. « Nur la nekomprenebla obstino di Zamenhof, rifuzanta la nemortiva gloryo restar la baptopatro di la LI. », obligis Ido ekirar publike^[36]. L’artiklo finas per traduki di la Patro nia quale specimeni di 13 lingui. — Ni dankas e gratulas itere l’autoro di la Blua Linguo pri sa jeneroza e senpartia helpo, qua povus shamigar ula Esperantisti, quankam il promisis [ 616 ]nulo a la Delegitaro e votis nulo en la Komitato. — Ni rimarkez ke l’autoro parolas en ta artiklo, ed anke altraloke (p. 494) tre simpatie pri la Esperanto-Kongreso en Dresden. To pruvas alteso di spirito vere digna di vera amiko di nia granda ideo.

L’Avenir Blayais (Blaye, Gironde ; 19, 29 agosto, 5, 12, 26 sept., 10, 17 okt.) publikigis seryo de artikli da S^o A. P. Ringeade, de Fosse-Boudot. L’autoro expozas unesme la neceseso di LI., la neposibleso adoptar linguo vivanta o mortinta (la latina, kande on volas adaptar ol a la skopo di LI., divenas linguo artificala : ex. Latino sine flexione). Komentante la bela prefaco di S^o Jespersen, il montras ke la LI. devas esar max facila, do max internaciona ; ke, segun la generala tendenco di nia lingui, ol devas esar analizema, t. e. sparar maxime posible la flexioni e ne lasar tute libera la ordino di la vorti : la libereso di l’ordino konvenas a l’eloquenteso e poezio, sed la ordino reguloza esas bezonata por la precizeso di la ciencala linguo. Fine il expozas la labori di la Delegitaro, la decidi di sa Komitato, e rezumas la principi di nia linguo. Ni multe dankas nia samideano pro sa inicato : se singlu de nia samideani publikigus same sa opiniono, e precipue fakti ed informi, en sa rispektiva medyo, nia ideo e nia linguo facus ankore plu rapida progresi. Omnu devas konvinkesar, ke la suceso di nia entraprezo dependas de l’agemeso e devoteso di singlu, e ke ol esos simple la sumo di la peni di la uni !

Deutsche Arbeit, VIII, kayero 1 (Prag, K. Bellmann) : Ueber das Problem einer internationalen Sprache, da A. Marty, prof. di filozofio en l’Universitato de Prag. Extraktajo de la nuva verko : Unter­suchungen zur Grund­legung der all­ge­meinen Grammatik und Sprach-philosophie, tomo I (Halle a. S., Niemeyer). Memorigante la famoza kontroverso inter Prof. H. Schuchardt e Prof. Gustav Meyer, l’autoro montras, ke la argumenti kontre la posibleso di LI., quale l’argumento di la homunculus o di la retorto, havas nula ciencal valoro. On ne devas opozar artificaleso e naturaleso, sed simple segunplaneso e senplaneso (altravorte : spontana instinto e reflektiva raciono). Sed la partiani anke di LI. exajeras e falias la skopo, pro vizar tre alte, kande li pretendas ke la LI. povas servar ad omnaspeca skopi. Exemple, se ol devus adaptesar a literaturo ed a poezio, ol neplu povus servar, quale populal linguo, a la bezoni di l’komerco e di la cienco. E mem l’autoro dubas, ke sama linguo povos kontentigar kune la cienco, qua postulas exakteso e kompleteso, e la komerco, qua postulas facileso e komodeso. — Hike sa dubi semblas a ni poke ecesa. — L’autoro agnoskas tamen la praktikal posibleso di LI., sed asertas, ke « esas en l’esenco di artificala linguo, ke ol devas esar segunplane regulizita e perfektigita », e ne, quale la populal lingui, [ 617 ]abandonita a la hazardi di senplana evoluco. — To konkordas perfekte kun nia opiniono, e plene kontredicas ta di la « konservemi ».

Heraldo de Madrid (1 nov. 1908) publikigis bonega artiklo da nia amiko S^o Albert Galant : La lengua internacional : El Esperanto simplificado, ube il pledas samtempe por l’ideo generala di LI. e por Esperanto sub sa formo simpligita, di qua il citas specimeno extraktita de nia Guidlibreti. Ni multe rekomendas a nia propaganti sempre citar en lia artikli kelka linei de nia linguo, nam to montras a la profani, ne nur sa facila komprenebleso, sed sa aspekto, qua esas tam plezanta kam l’aspekto di Esp. esas malplezanta a max multi.

Whitley Seaside Chronicle (7 nov. 1908) insertis letro da nia samideano S^o S. E. Bond sub titolo : Esperanto and Ido. Advokato de Esp. dicis : « Esp. supresas la neutila letri » ; S^o Bond respondas frapante : « sed ne la neutila supersigni » ; ed il montras, ke la « linguisti » aprobas, ne Esperanto, sed Ido. Fine il montras ke Ido esas plu bona kam Esp. e ke ol difuzesas plu facile e rapide, mem en Dresden, la urbo di l’ « konservema » kongreso.

La sama jurnalo (24 okt. 08) publikigis artiklo da nia amiko S^o S. E. Bond sub titolo : Exit Esperanto ; enter Ido (ekiras Esp., eniras Ido). L’autoro dicas, ke Esperanto ofensas la linguala sentimento di tro multa populi : sa alfabeto esas difektoza, ed ol kripligas multa vorti. Altra proyekti min populara ne havis la sama detrimenti. La Komitato, por realigar la konstanta skopo di la Delegitaro, nome la uniono di omna amiki di L. I., adoptis Esp. quale bazo « pro sa populareso », penis purigar ol de sa difekti e dotar ol per la avantaji di la cetera lingui, ed esperis ke la nuva linguo esos aceptata da la Esp. chefi e konservos la malnuva nomo Esperanto. Sed ol kalkulis sen la « homala naturo » (qua ne esas plu bela en Esperantujo kam altraloke, malgre l’ « interna ideo » pri qua on fanfaronas per paroli… en la festodii !). « Esperantisti dicas : Pro quo chanjar ? Idisti respondas : Pro quo skribar malsato vice hungro, soifo vice dursto, qua esas quik rekonocebla da 200 milion homi ?… Omnadie Esperantisti livas Esperanto ed adheras a Ido, sed nultempe la inverso eventas, quo esas signifikiva. » Bona argumento e tre konvinkiva !

The Jurnal ov Orthoepi e Orthografi (Ringoz, N. J. Usono, oktobro 1908) publikigas artiklo da nia amiko S^o S. Bond pri Alfabet ov Ido (en angla ed en Ido, en du paralela koloni), qua esas bona pledo por nia linguo, de la ortografial e fonetikal vidpunto. Ta jurnalo (di qua ni ne povas exakte reproduktar la titolo) esas [ 618 ]konsakrita a la reformo di l’angla ortografio, per helpo di nuva literi, ofte simila a ti di la Fonetikal Internaciona Asocio. Segun l’autoro, Ido pruvas, ke on povas kontentesar per la angla-romana alfabeto. Yes, sed kondicione ke on admisas nur la max simpla, klara ed internaciona soni, e ne la angla soni, tante malklara e malfacila por omna stranjeri ! Ti qui esperas igar la angla linguo universala per ortografial reformo tute ne koncias la vera e chefa malfacilajo : necesa esus prefere reformar la fonetiko, t. e. la pronuncado, di l’angla, se to esus posibla ! e konformigar ol a l’internaciona ortografio. Sed lor la angla divenus tre simila ad Ido, en qua 79/100 de la radiki esas ja angla. On ja ofte formulis la praktikal regulo di internaciona fonetiko yene : « angla konsonanti, kontinentala [t. e. precipue germana ed italiana] vokali ».

Tubantia, jurnalo editita en Enschede (Nederlando) publikigas de septembro seryo de lecioni pri nia linguo da nia konocata samideano S^o A. den Hengst. Ni dankas il pro ta bona propagado, tante plu facile imitebla, ke ni, havante nula supersigni, povas insertar nia texti en irga jurnalo, sen alterar nia ortografio e domajar l’aspekto internaciona di la vorti, quale facas la Esperantisti per la abomininda procedo di la h.

Bezuidenhout Vooruit (de 3^a oktobro) insertas artikli propagema da S^o A. den Hengst sub titolo : De internationale Taal, e komencis publikigar kurso pri Ido. Danko e gratulo a nia agema samideano, qua konsakras ad Ido la sama fervoro, quan il spensis ante por Esperanto !

La Tribune de Genève (17 novembro) anuncas, ke S^o D^ro Maurice Boubier, sekretaryo di la Delegitaro por franca lingua Suiso, komencos kurso pri « Esperanto reformita » la 18^a novembro, en l’Universitato. Danko e gratulo a nia malnuva kunmilitanto !

The British Medical Journal (7 nov. 08) insertis bonega letro da S^o Fr. Horseman pri e por Ido. Same kam la malnuva biciklo esis vicata da la moderna bicikleto, qua ipsa esis perfektigita per l’invento di la pneumatiki, Esp. esas destinata oblivyesar e vicesar da sa « Ido », nuva e plu bona Esperanto, qua inter altra avantaji, ne havas supersigni e povas imprimesar omnaloke : tre grava avantajo en omna anglolingua landi !

The Evening Post (New-York, 13 okt.) publikigis letro di samideano S^o John Ed. Hearn, pri la pledo di Arcadius Avellanus por la latina quale LI. Il expozas ke la maxima internacioneso esis la principo di Esp., sed ke nur Ido realigas ol plene. [ 619 ]« La nuva Esperanto kontenas granda nombro de latina radiki, sed ta latina radiki esas « vivanta » ed uzata en la moderna lingui : vin (D. Wein), fenestr (D. Fenster), keler (D. Keller, F. cellier, L. cellarium). » Ta exempli montras tre bone ke latina radiki existas en la max antiqua germana vortaro, e quante esas maljusta opozar la germana radiki a le latina.

---

KORESPONDO

Diversa questioni.

1. Mankas en Ido importanta radiko pel, kun la signifiko quan ol havas en Esperanto. Ta signifiko esas vere internaciona : ol trovesas en E., F., S. ed I., ed en multa formi (impel, expel, compel, dispel). On ne povas vicigar ol per la radiko puls, quale on penas en la Kompleta Lernolibro por Esperantistoj de Anton Waltisbühl, ube mi trovas en la vortaro peli $=$ (ek) pulsar. Nam en la International-English Dictionary on uzas, ed juste, puls por tradukar pulsate, pouls (F.). pulsare (I.), pulsar (S.) Mi do propozas la radiko pel kun sa malnuva signifiko. Vice pel signifikanta skin (A.), peau (F.), on devas uzar la Esperantan haut, e skandinava hud, huid.

2. Anke mi propozas vicigar la radiko aston per nuva radiko marvel. Aston ne esas bone selektita : ol trovesas nur en la angla astonish ed la franca étonner. Marvel esas pli internaciona ed pli bonsona : ol trovesas en la E. to marvel, S. maravillarse, I. maraviglarse, ed en la F. adjektivo merveilleux. Rimarkez ke marvelar esos netransitiva verbo egalanta la pasiva : astonesar.

3. On devas vicigar y en yuna per la litero j. La grafismo ed la internacioneso postulas ton. Rilate jun vice yun mi havas miaflanke E. junior, F. jeune, S. joven ; kontraflanke on havas E. young, D. jung. Sed rimarkez ke mem en ci lasta la radiko ne esas yun sed yung. On do devas selektar o jun o yung. Persone mi preferas la unesma.

4. On devas anke vicigar y per j en yuro pro sama kauzi : vidu E. jurist, S. jurista, F. juriste. La sama radiko skribata kun j trovesas en multa radiki en ta lingui : exemple, jurisprudence, jurisdiction, juridical. Jurar kun la franca signifiko jurer esas min internaciona : ol devas vicesar da jurmentar, F. jurement. Mi do propozas : juro vice yuro, ed jurmentar vice jurar. Por la E. juri F. jury, mi propozas la preske internaciona radiko.

[ 620 ]

5. Mi joyas renkontar la nuva apertar, min, poka, bitra, vakua, vice malfermi, malpli, malmulta^[37], etc. Tamen on devas ne haltar ibe : almene on devas trovar (inventar) mallonga radiki por malmulto de la frequa mal-adjektivi. Pro to, til ke ulu propozos pli bona radiki, mi propozas la yena :

1. Mallonga $=$ kurta (E., F., I., S.)
2. Mallarja $=$ streta (E., F., I., S.)
3. Malalta $=$ basa (F., I., S.)
4. Malgranda $=$ smala (D., E., Sk, ed R. mal.)
5. Malforta $=$ debla, debila (E., F., I., S.)
6. Malricha $=$ povra (E., F., I., S.)
7. Malbona $=$ evla, ibla (D. E.)
8. (Mi rimarkas ke mal ne esas bona prefixo : multe plu bona esus un‑ o na‑.)

6. La radiko kost devas restar quale ol esas en Esperanto ; nam la o esas vere internaciona, trovesante en D. E. F. I. S. Hol. ed Sk. lingui. Kost kun la signifiko quan ol havas en la vorto franca costal (Esp. ripa) ne estas internaciona escepte de la anatomia vidpunto. Pro to mi propozas gardar la malnuva Esperanta signifiko por la radiko kost. Por ripo on uzez ribo, ripo (D.E. Hol. Sk.) o kotl (jam existanta en la Ilda vorto kotlet. D. E. F. I. R.)

7. La generala formo por la triesma persona pronomo singlulara esas genia inventuro. On bezonas ol ne nur kande on deziras havar indiferenta formo, quale exemple en la yena frazo: « se omnu esus ube lu devas esar » ; sed anke en frazi simila a la sequanti : « li donas al lu (li)el amas lu (el) ». Tala uzo (malsama formo por la komplemento, kande ca relatas al malsama persono de la sama sexuo kam la subjekto), quankam ne deva, esas freque helpanta, aparte rilate al la adjektivi : ila, lua ; ela, lua ; ola, lua^[38].

8. Omna to duktas me al la temo yena : neutra ed plu bona formo por la infinitivo. Mi propozas formo qua finijas en u. Ca formo esas multe plu bona ol la nuna Ildala formi : ol esas plu simpla ed, quo esas ankore plu grava, ol permisas la pozo de la acento, ube ol devas pozesar, sur la avanlasta silabo. Esas malsaje teorie e praktike chanjar la regulo pri acentizo de la linguo en ca un sola okaziono. La fakto ke la Itala ed Hispana lingui freque uzas formi en ‑ar ed ‑ir ne yustigas la Ildala formi ed uzi ; nam [ 621 ]mem ta lingui ne validigas la Ildala infinitivi yena : venar, havar, irar, etc. (kun a). La vereco esas ke la gramatiko de internaciona linguo ne povas esar internaciona, ed ton M. Couturat jam freque skribis. Simpleso ed regulozeso, li repetadis, ed yuste, superesas omna altra qualesi. Efektive simpleso ed regulozeso ne permisas la nuna Ildala infinitivi. Ici esas nur romanalaji, nur peni enduktar en nia internaciona linguo hispano-italaji, qui tamen ne kontentigas mem la hispani ed itali pro sua inter­konfuzigar de la diversa konjugi en ta lingui. Li pekas kontre la importantega principi, simpleso ed reguleso : on devas do ekpelar lin de nia linguo, ed aceptar en lia loko la simpla reguloza formo en u kun la acento sur la avanlasta silabo. Mi propozas nun ta formo. Ca propozo esas grava kozo : ol meritas la serioza konsiderado de omna lektanto de Progreso ; ed per la adopto di ol ni depozos de nia linguo la riprocho di troa romanaligo detrimentanta ola internacioneso.

Progresemulo.

Respondo. — Ni ne intencas diskutar omna propozi di Progresemulo, e lasas ta tasko a nia lektanti. Ni volas nur rimarkigar, ke nia finali di l’infinitivi esas tam simpla e reguloza kam la finalo Esperantal ‑i. Mem plu : nia tri finali ‑ar, ‑ir, ‑or (plu o min ofte utila ed uzata, to nule importas) esas tute analoga a la tri finali di l’indikativo : ‑as, ‑is, ‑os, e konseque realigas la maxima simpleso e regulozeso. On ne povas riprochar a ni romanaligo pro l’adopto di formo efektive romanala (ne sole I. e S., sed anke F. ed ofte D.en moderna verbi per ‑ieren) vice formo tute arbitriala. Precize pro to, ke la gramatikala formi ne povas esas internaciona, on esas libera pruntar li de irga linguo ; e la formo diskutita esas la max internaciona. La finalo ‑u esus tam arbitriala kam la finalo ‑i, o kam la finalo ‑a quan D^ro Zamenhof propozis en 1894. Cetere, la finali kun ‑r esas max ofte propozita da la cetera (moderna ed a posteriori) proyekti di LI.

— Pri haut, ni devas dicar, ke (ultre la deziro supresar maxime posible la diftongi au, eu, malfacila por kelka populi) ta radiko ne esas tam internaciona kam pel, nam on ne devas mezurar la teoriala, etimologiala internacioneso, sed nur la praktikala identeso, rekonocebla da ne-filologi : or E. hide ne sate similesas D. haut por « apogar » ol. Pro la sama motivo ni renuncis la radiko soif o siti, pro ke ol ne povas apogesar da F. soif, I. sete, S. sed (quankam teorie identa). Altralatere, la radiko puls esas adminime tam internaciona kam pel, e plu rekonocebla ; mem en angla, on havas : impulse, expulsion, compulsory, e. c. (Komparez Esp. elpeli a Ido ekpulsar ; e rimarkez plue, ke nia puls ne havas [ 622 ]exakte la sama senco kam Esp. pel. Reale, to esas la sama radiko, sed puls esas (grose dicita) la radiko di l’ supino, quan ni max ofte preferas, pro la multa derivaji quin ol genitas. To esas generala questiono, quan ni ne povas traktar hike. Fine la senco medicinala di puls tute ne impedas la vulgara senco, quan ni asignas ad ol : nam olta esas nur specala aplikuro di olca a la pulso di l sango, pulsita da l kordyo en l arteryi.

— Pri yun, ol esas certe la max internaciona formo di ta radiko e la max bona « fuzuro » di la romanal e germanal formi (hike ni defensas Esp. primitiva, kande ol esas justa) ; nam en D. jung, E. young la g esas etimologie superflua litero, quale d en E. sound, gender, e. c., e la pronunco di D. E. impozas y quale komencala litero.

— Pri marvel, ni devas dicar, ke S^o Hugon propozis ol en senco di E. marvel, F. merveille, I. maraviglia, S. maravilla (marvel-oza $=$ E. marvellous, F. merveilleux), do en altra senco kam astonar. Ica radiko esas do utila ; ed ol esas certe plu internaciona por ta ideo kam la Esp. mir, nur latina (Tamen on ne akuzis Esp. pro troa latineso !)

— Pri jur, on devas atencar, ke se omna populi skribas per j, kelki pronuncas ta j quale y. On povas do adminime hezitar inter j ed y ; la utileso di la radiko jur en altra senco decidigis ni por y.

— Pri kust, ol esas adminime tam internaciona kam kost (nam la sono u trovesas en F. e S.) ed ol liberigas la radiko kost : Progresemulo konfesas ke ol esas internaciona en anatomial vidpunto : to ya suficas ! Ed esus netolerebla havar en anatomio derivaji latina ube aparus necese la radiko kost, o kompozaji ube la radiko rip konfliktus kun latina radiki. Se la angla havas rib, ol havas anke costal, e to determinas la plu-internacioneso di la radiko kost.

---

S^o Jespersen deziras korektigar to, quon ni dicis en Progreso, p. 490 : il ne propozis idiomo vice idiotismo, sed idiomismo (por evitar miskompreno pro la radiko idiot), nam en E. idiom signifikas e linguo, e to quon ni nomizas idiotismo. — Il rimarkigas, ke la reguli enuncita (p. 491) pri l’uzo di l’artiklo esas esencale la angla reguli. — Fine, pri la relato inter la fixa vortordino e la malaparo di la gramatikala formi (tuchita p. 526-527), S^o Jespersen kredas pruvir, en Progress in Language, kap. IV (1894, do ante Wundt) ke la « komuna opiniono di la linguisti » ne esas justa.

---

En The Cosmopolitan Club, Birmingham, la « sekcio esperanta » divenis « seciono di la linguo internaciona » e facas [ 623 ]veni omna marsdio ye ok hori vespere. Ni enskribas kun plezuro ta nuva konquesto di nia linguo en Britanio, e dankas nia samideani de Birmingham.

De Januaro 1909, G.‑P.’s Monthly, qua ja editas omna-monate un pagino de lecioni pri Ido, komencos editar un pagino de Utila Informi, en Ido, pri komercal ed industrial temi extraktita de la oficiala dokumenti di guvernistaro di omna landi. To esos forsan la komenco di komercal jurnalo en Ido, se la nombro de aboni justigos extenso di la texti. Abono omna-lande, 2 fr. 50 (2 sh., 2 marki, 50 Usonala cendi) yare afrankite, che S^o G. Pitman, London.

Dum la monato novembro aparis :

Che Franckh : Vollständige Grammatik der Internationalen Sprache von L. de Beaufront, deutsche Ausgabe von Rob. Thomann ; germana edituro di la Kompleta Gramatiko ja france editita. (Preco : fr. 1,25, M. 1.)

Che Delagrave : Grammaire élémentaire et Exercices, da L. de Beaufront : 22 exerci gradizita pri omna parti di la gramatiko e di la vortifado, singla sequita da lexiketo korespondanta ; ye fino di la libro, alfabetala listo di omna vorti uzita referas a ta lexiketi. (Preco : fr. 1,25).

Ye komenco di decembro aparos :

Che Franckh : Elementare Grammatik und Uebungsbuch von L. de Beaufront, deutsche Ausgabe von R. Thomann : germana edituro di la precedanta verko.

Che Delagrave, Pitman e Franckh : Unesma Lektolibro, 1 tomo de 112 pagini, kontenanta mallonga e facila peci (rakonti, anekdoti) tradukita de bona autori de la precipua europana lingui (preco fr. 1,25, 1 sh. 1 mark). Balde sequos Duesma Lektolibro, kontenanta plu longa peci de plu alta literaturo (sama volumeno e sama preco).

Cirke fino di decembro aparos che Pitman Internaciona komercala Lexiko, en Angla, Franca, Germana ed internaciona lingui, kontenanta omna teknikal expresuri di la komerco e specimeni di komercala letri ; redaktita da P. D. Hugon kun helpo di specialisti en diversa landi (preco : 1 shilling, fr. 1,25, M. 1).

En novembro aparis che « Imprimerie Chaix » nia Hispana Guidlibreto (da nia devota samideani A. Galant e Petro Marcilla, de Madrid), e nia Italiana Guidlibreto, da anonima samideano. Ad ica e ad iti ni expresas hike nia varma gratudo. Ta Guidlibreti tute similesas la ceteri per formo, konteno e preco. [ 624 ]Aparis anke en Köbenhavn (Kopenhago), « der Schu­botheske Forlag », nia Dana Guidlibreto, tute konforma a nia granda vortolibri, redaktita da un de nia dana amiki. On anuncas plue la balda aparo di vortolibri « Ilo-Dana » e « Dana-Ilo », e di Lernolibro kun Gramatiko ed Exerci. Multa danki a nia devota kunlaboranti !

Ni povas anke anuncar, ke simila vortolibri e lernolibri preparesas en suedana, en hungara ed en rusa lingui, da tre kompetenta samideani. Tale nia linguo invadas un pos altra omna civilizita landi, per la sola forteso di sa interna qualesi e di sa evidenta supereso.

ANUNCI

La membri (siori e siorini) di la Internaciona Klubo « Progreso » en Epernon deziras korespondar pri irga temo, per letri e postkarti, kun exterlanda e precipue extereuropa samideani. Skribez a la sekretaryo : André Vilfroy, en Epernon (Eure-et-Loir, Francio) qua distributas la adresi.

S^o E. Fischer, presidanto di l’Esperanto-Grupo, Zum Goldschmied (Aarau), deziras korespondar en Ilo kun omnalanda samideani.

S^o Karl Conrad, Romin­tener­strasse 26, Berlin O. 34, deziras korespondar en Ilo per ilustrita postkarti e letri kun samideani de omna landi.

La n^o 3 di Progreso esos balde exhaustita, ed esos vendata de nun po 1 fr. La aboniti por la tuta unesma yaro ricevos ol sen plua pago, til exhausto.

Italaj chiuspecaj produktajhoj, precipe por donacoj en okazo de Kristnaskaj festoj. Petu 16-paghan prezaron per duopla poshtkarto al la firmo

Italiana omnaspeca produktaji, precipue por donaci okazione la Kristnaskal festi. Demandez 16-pagina precaro per postkarto kun respondo de la firmo

Achille Tellini, Vallescura, 600, Bologna (Italio).

---

Abrejuri : D. ger­mana ; E. angla ; F. franca ; G. greka ; I. ita­liana ; L. latina ; R. rusa ; S. his­pana ; LI. lin­guo inter­na­ciona (gene­rale). La arti­kli en altra lin­guo kam Ido esas indi­kata per ste­leto ( * ) en komenco.

---

Le gérant : L. Couturat.

---

PARIS. — IMPRIMERIE CHAIX (SUCCURSALE B), 11, BOULEVARD SAINT-MICHEL. — 3236-08.

1. S^o Paul de Janko deziras explikar, ke, propozante en sa antea artiklo (p. 480, l. 12-13) « establisar nul aparta regulo » (pri l’acento) « t. e. lasar libereso », il volis dicar : « lasar la kozi sequar la natural voyo » e ne : lasar tuta libereso a l’individual kaprico. Certe on ne komprenis altro, nam en la sama frazo il dicas : « admisar, ke l’acento falez spontane sur i… »
2. Rimarkez quante ta distingo esas okazionala : manjajo indikas kozo, ecepte che la hommanjanti ; same belajo (kozo bela) povas aplikesar a persono (virino) ; e. c.
3. Hike on povas ankore rimarkar, ke persono anke esas nutrivo che la hommanjanti ; ke persono povas esar kondukivo (ex. en elektrala cirkuito) ; e. c.
4. Pro la posibleso di eliziono, on ne povas atribuar a blindhundo altra senco kam blinda hundo.
5. S^o Couturat argumentis, ke se san $=$ sanes, « la sufixo ‑es esus tute neutila e sensenca. » Ne esus pli malracie, se mi argumentus : Se bon $=$ bonul, la sufikso ‑ul estus tute neutila kaj sensenca, kaj tamen ghi trovighas en la sufiksaro de Linguo Internaciona.
6. S^o Padfield same eroras, kredante ke en F. la bonne maison, bonne implikas per sa feminal formo ula ideo di persono (virino). E ni nultempe asertis, ke adjektivo implikas per su ipsa ideo di persono.
7. Ni neglijas tute laterala diskuteti, quale la questiono pri interesiva. Yes, on povas dicar interesiva same kam interesanta, ed existas nula regulo, qua atribuas singla sufixo a singla verbo : en Ido same kam en Esp., omna afixi povas aplikesar ad omna radiko, se nur la generala reguli e la senco permisas. S^o P. laudas « Esp. Zamenhofa », qua traktas « plu simple » la adjektiva derivaji. Sed il neglijas montrar, quale instrua povas signifikar instruktiva : nam « instrua » libri (t. e. en Ido, instruktala) povas ne esar instruktiva. Same il devus donar moyeno por distingar la kazi, en qui spaca signifikas spacala, e ti en qui ol signifikas spacoza. Yes, tala derivado esas vere tro simpla ! Ni dicas religya doktrino pri doktrino, qua esas religyo ; e S^o Padfield povas tre bone dicar, ke il artiklizas Progreso, se to plezas ad il. Nulu eroros pri la senco di ta verbo, quale on eroras pri la senco di la verbi maljuste derivata, quale dokumenti.
8. Nur kelka germana vorti facas ecepto : stolz, Stolz ; treu, Treue ; e to esas sendube l’origino di ta Esp. idiotismi : fiero, fidelo.
9. O se on adoptus la sufixo ul en senco di homo, persono, lor on devus uzar altra sufixo, ex. ‑oz, en la kazi ube ul signifikas vere karakterizata per. To esus nur permuto di sufixi. E, pro la motivi ja dicita, esus bona reducar ul (o l’analoga sufixo) a la senco di viro, pro ke la sufixo ‑in suficas por indikar la virini. On havus : belulo $=$ bela viro, belino $=$ bela virino. Sed lor ‑ul esus simple la sufixo di « masleso » e nulo plue.
10. S^o de Beaufront deklaras, ke il aceptas tre volunte ta interpreto por la formo en ‑abas, se ol semblas plu naturala a plura populi.
11. Okazione Progreso, p. 493.
12. Siriano esas Idajo : la sistemo di Esp. primitiva postulus Siro, Sirujo !
13. Duopla senco di Esp. instrui : instruktar e docar.
14. Barbaruloj, segun la vera tradiciono di Esp. : tamen la Maestro ipsa dicas nun barbaroj, per ecepto.
15. Rimarkez en la tuta peco la malbeleso di ci, cia (vice tu, tua : la max internaciona de la personala pronomi !)
16. Hike kantajhoj, pose kantoj : ajh esas do neutila. Rimarkez la perifrazo religia kanto vice himno.
17. Malkonfesanto vice apostato : tute klara !
18. Hike la raciono nomesas Prudento ; supre ol nomesis Racio. Ta ne­kon­se­quanto ne eventus, se Esp. primitiva esus adoptinta quik la justa vorto.
19. Ni esas obligata adoptar la vorto sacerdoto por tradukar D. Priester, E. priest, F. prêtre, I. sacerdote, S. sacerdote. Ol semblas preferinda a la radiko prestr, quan on povus anke propozar, pro la derivaji : E. sacerdotal ; F. sacerdotal, sacerdoce.
20. Triople, e ne trifoye (v. Gramatika Kompleta, § 95).
21. Quon pensas pri ta saja e liberal opiniono la pedanta gramatikisti, qui subtiligas e komplikigas la linguo, kun pretexto di fixigar l’uzado, e diskutas senfine kad on devas dicar : sin apogi sur tablo o sur tablon ? Quon pensas la Maestro ipsa, qua nun dicas, ex. : preni aferon en siajn manojn, quale se en siaj manoj ne esus tute klara e suficanta  ?
22. Okazione, ni devas hike donar du avizi : 1^e Progreso restos tute nedependanta, finance, de l’Uniono ; e, pro ke l’abonopreco esas tre malalta, relate la ampleso di la kontenajo, ol povos reducesar por nulu e pro nula motivo. 2^e Kelki riprochis a ni la preco di nia lernolibri. Ni balde kompozos lernolibreti tre malkara ; sed ni devis ya kompozar unesme kompleta lernolibri, de qui ni povos extraktar nun la materyo di la lernolibreti.
23. Ni ne bezonas dicar, ke l’abono a Progreso o ad altra jurnalo esos nule obliga, e ke ti qui ne povos abonar su persone povos, sive lektar l’exemplero o l’exempleri di lia grupo, sive prenar, per irga aranjo facile imaginebla, un abono por pluri.
24. Pri ta Societi, qui, havanta skopo tute diversa de la LI, volos o voluntos helpar praktike nia entraprezo ed adoptar nia linguo, li povos sempre adherar a la Delegitaro, qua duras existar. [N. D. L. R.]
25. Hike on citos en noto la 2 unesma paragrafi di ta Deklaro.
26. La redaktistaro di Progreso obligas su, kompreneble, insertar omna oficiala komunikaji di l’Akademio e di la Komitato, po pago di la kusto nur por komunikaji plu longa kam un pagino.
27. La Esperantisti sempre penis ganar a la LI. l’aprobo e protekto di la ciencisti, e precipue di la linguisti ; nun, kande Ilo konquestas lia simpatio, li neplu agnoskas a la ciencisti ula autoritato. Tute komprenebla, sed tre amuzanta !
28. Pro quo eskalona ? Necesa esus askalona segun l’etimologio (L. allium ascalonicum).
29. S^o Rollet de l’Isle preferas uzar seneco kam manko ! Quanta fideleso a la max malbona tradicioni di Esperantulo !
30. Kande la dicita formo finas per ‑i od ‑u, on adjuntas ad ol rispektive ‑e od ‑o : marie (maro), cornuo (horno).
31. Cf. la proyekto di S^o Duthil (Progreso, p. 436 sqq).
32. Unesma frazo di la specimeno pozita ye fino di Les Vrais Principes da Ido.
33. L’autoro preferas cinematograph a kinematograph ; iambo a jambo, iota a jota, Iesuo a Jesuo. — En la sama revuo il publikigas systema scripturae tachypantographicae, qua kredeble interesos multi de nia samideani, sed quan ni povas nur mencionar hike.
34. Fakte, ni saveskis, ke on sendis tala jurnali, plena de malestiminda polemiki, mem a Suedani ne esperantista, a qui necese li inspiris nur nauzo  !
35. Ni memorigas ke germana linguisti, quale S^o Seidel, konsilis supresar la diftongi, pro lia generala malkomodeso. (Progreso, p. 507).
36. Okazione, por refutar la sencese repetita mentii di la Esperantista chefi, ni memorigas, ke S^o de Beaufront ne esis membro di nia Komitato, e nule partoprenis sa deliberi e sa decidi.
37. On devas rimarkar, ke poke ne equivalas malmulte, sed vicas iom. [N. D. L. R.]
38. Ni ne havas la adjektivi ila, ela, ola, sed ilsa, elsa, olsa. [N. D. L. R.]