[ 598 ] Provo de marista terminaro, verkita de kelkaj kompetentuloj, sub la direkto de M. Rollet de l’Isle (Paris, Hachette, 1908). — Ta verko ne esis « kontrolita de la Lingva Komitato », od ol esis « kontrolita » same kam la vortaro di So Boulet ; ol esis verkita nur da kelka franca « kompetentuloj », quale li qualifikas su ipsa, e « propozita a la judiko di la Lingva Komitato ». Tri membri di olca examenis quar parti di la libro ; la cetera parti « ne esis propozita a la Komitato, pro manko[1] di kompetenta membri ». Plue, on plendas pri la « indiferenteso » di la maristaro ad Esp. Sed lor, pro quo entraprezar vortolibro qua trovas en Esperantistaro nek sat multa e « kompetenta » kontrolanti e judikanti, nek sat multa uzonti ? Omnakaze, ta verko havas nula oficiala valoro, ye vidpunto di l’Esperantisti, ne plu kam la vortaro di So Boulet, o kam la teknikal vortolibro di So Verax, o fine (e precipue) kam la Vortarego franca-esperanta malrapide publikigata da privata « grupo de Esperantisti » sen ula komiso nek kontrolo di l’autoritato « kompetenta ». Ni rimarkigas to, por montrar ke la « autoritato » nule laboras, nule utilesas, e ke nia lernolibri e vortolibri havas, ye la vidpunto di la fidela Esperantisti, exakte la sama valoro kam omna ta verki di privata inicato.
L’autori esas, generale, max konservema : komprenez, ke li penas konservar omna difekti, mallogikaji e malfacilaji di Esp. La recenta diskuti, qui, segun la prezidanto ipsa di la L. K., kontenas multa bona sugesti, nule trublis lia sereneso ; segun famoza vorto, li nulo lernis ed oblivyis nulo. Li ignoras la sufixo ‑iz, quan mem la Scienca Revuo degnas tolerar ; li dicas audace : limigita, gradigita, gluigita, kvadrigita (F. quadrillé), bordigita, e fine..... mastigi ! Kande on provizas navo per sa masti, on igas ol masto ! « Alligi velon al la jardo (E. yard, F. vergue) estas nomita aljardi tiun velon ». Quan nomo havos do la instrumento ? Aljardilo, vi respondas unavoce. No ! aljardigilo ! Tale la sufixo ‑ig, qua esas neutila en la verbo, divenas necesa en la derivajo ! Quo esas la dismeto di navo ? Ne serchez : to esas la volumeno quan ol okupas en l’aquo ! Quon signifikas almetighi ? on uzas ol por dicar, ke ula fortajo su aplikas od aplikesas en ula punto (p. 26). Kande navo facas provizo de karbo, ol karbumas. Kande on pasigas navo per sluzo (kluzo), on kluzas ol. On parolas pri navi marveturinda (kad on marveturas navo ?) e mem velinda (kad existas verbo veli ?). On uzas sisteme (segun la spirito di Esp. primitiva) [ 599 ]longo, alto, rapido, profundo, mem libero por indikar la longeso, alteso, e. c. Sed altra parte on uzas tute neutile la sufixo ec en pezeco. On uzas marveturi, segun la santa tradiciono ; sed samtempe on enduktas du nuva radiki : navig‑i, navigaci‑o ; sume tri radiki por un ideo ! Bela exemplo di « natural evoluco » ! On parolas pri nivelado, triangulado (kad nivelo, triangulo signifikas simpla agi ?), sed anke pri elverko. On uzas diurna quale adjektivo di tago ; sed on ne havas la distingo, tante necesa, quan ni facas inter dio e jorno. On uzas mekanismo en senco di mashino o mashinaro, sen reflektar, ke on bezonas ta vorto por indikar doktrino. On ne havas fusilo o fuzilo (to esus ya Idacho !) sed on enduktas tranquile fuziliero. On uzas difini, segun la max primitiva Esp., en senco di destini, quan on trovas tamen en la Du mil novaj vortoj di la Maestro.
Kompreneble, ni ne volas kritikar hike la nuva radiki enduktita : pri multi, la kompetenteso mankas a ni, quale a la cirke cent membri di la Lingva Komitato. Tamen, judikante nur de la linguala vidpunto, semblas a ni ke shafto esas min internaciona kam arboro (en teknikal senco) ; bremso, kam freno ; ebeno, kam plano ; argano (I), kam krano (DE) ; buo, kam boyo (v. Progreso no 7, p. 303) ; grundi, kam strandar (DE ; F. échouer) ; wachi, kam guatar o vigilar. Skualo sugestas prefere l’ideo di speco de fishi (squali) kam l’ideo di ventofrapo ; lugero esas min bona kam nia lugro ; tono esas min bona kam nia tuno, pro l’altra senco di tono ; shtormo esas preske nia sturmo, sed kun la sh-sono kara a la Maestro ! Same, pro quo shkoto (D. schot, E. sheet, F. écoute, S. escota) ? Od on devas prenar shot, od on devas prenar skot. Pro quo tajdo, qua esas nur angla e signifikas propre tempo, vice mareo, tre konocata per sa derivaji ; tante plu, ke on uzas fluso e refluso ! — On adoptas kelka radiki tre bona, quin ni anke havas : cirkul‑i, kulmin‑i (ne kulminaci‑i !), lameno, latitudo, lineo (speco di kordo, sed on devas prenar ol anke vice linio), his‑i (hisar), lanchi (navo ; ni dicas : lansar). Fine, on audacas adoptar, ne nur nuva letro (w), quale ni ja dicis (Progreso no 8, p. 415), por havar westo (vice la poeziala ocidento !), sed nuva vorti, qui koincidas kun malnuva radiki : esto divenas la kardinal punto opozita a westo ! To esas posibla che ni, qui havas la verbo esar vice esti ! Logo signifikas D. log, E. log, F. loch ; sed to ne esas grava, nam ta instrumento esas pure teknikal ; e fine viri signifikas D. wenden, E. weer, F. virer, I. virare, S. virar ; certe internaciona vorto, sed qua kolizionas kun la tante uzata viro ! Ed on ne dicez, ke dusenceso esas ne timenda ; quon signifikos viro en maro ? Ni adoptis por ta senco la verbo jirar, qua esas anke konocata en ta senco (F. giration, giratoire). Omnakaze, on ne povas sat admirar kun quanta libereso ed audaco la konservema autori agas relate la Fundamento, chanjante sen skrupulo la senco di radiki kontenita en la santa libro ! Sed lor, pro quo tante klamar ye sakrilejo, [ 600 ]kande ni modeste propozas, exemple, dicar minto vice mento, e mento vice l’abomininda menso, qua insinuas su nun en l’uzado ? Pro ke omno, quo esas permisata a la « fideluloj », e nomizesas lor « konstanta plubonigo » e « natural evoluco », esas krimino che la « ribeluloj », e nomizesas lor « atako » e «revoluciono », atento a la Maestro ed a la sakra Fundamento !
- ↑ So Rollet de l’Isle preferas uzar seneco kam manko ! Quanta fideleso a la max malbona tradicioni di Esperantulo !