Qushlar munozarasi

by Muhammadniyoz Nishotiy

Do‘stlar, tab’im imtihon qilayin,
Qushlarning bahsini bayon qilayin.
Qish chiqib, hut etti chun tahvil,
Bo‘ldi Laklak tamom qushg‘a dalil.
Qat’ etib yo‘lni shahri Qesh keldi,
Sevunub xalq dedi: «Xush keldi!»
Qilibon g‘usl ila tahoratni,
Tavf qildi yurub mazoratni.
Didbon bo‘lubon minora chiqib,
O‘z boshi uzra shodiyona qoqib.
Dedi: «Inak yetishti fasli bahor,
Mu’tadildur havoyi laylu nahor».
Tikdi chodar shukufa bo‘stonda,
Bitdi yuz nav’ gul gulistonda.
Bo‘ldi tongning yeli Masih nafas,
Uyqudin ochdi ko‘zlarin narkas.
Chunki Laklak bu nav’ qildi nido,
Tushti yuz guftugo‘y qushlar aro.
Ul kun erdim faqir gulshanda,
Ko‘zlarim erdi sarvu savsanda.
Bir yig‘och tubida turub erdim,
Go‘shaye olib, o‘lturub erdim.
Bahs etar erdilar Akkayu Zog‘,
Zog‘ dediki:— Sen kimu bu bog‘?!
Man chekarman malomatin bog‘ning,
Bog‘ ichinda tamomi meva saning.
Dog‘uli behayoyi lo‘lisan,
Tutu zardoluning chug‘ulisan.
Akka dediki:— Ey qaro yuzluk,
Sho‘r tumshuqliqu achiq so‘zluk.
Sandayin zog‘din farog‘atman,
Bog‘ boshiga ahli xidmatman.
Bir makondin bu bog‘ mulkiga
Kirgali yo‘l yo‘q shag‘ol, tulkiga.
Ul sababdin mani chug‘ul dersen,
Behuda muhmalekim oytursen.
Sen kimu bu bog‘ ichinda sayr etmak?!
Bor buzuqliqni saqla chun cho‘g‘zak.
Qumri keldi bular qoshig‘a ravon,
Qoldi bu ikkisiga ul hayron,
Dedi:— Nevchun urushasiz, qullar?
Qushlar ichra bahosi bir pullar!
Sonmangiz o‘zungizni odam siz,
Barcha qushlar arosida kamsiz.
Bog‘u masjidlaring muqrisiman,
Hazrati zuljalol qumrisiman.
Tengri soldi azalda o‘z shavqin,
Hamchu bo‘ynimg‘a bandalik tavqin.
So‘fidek bo‘ynuma rido soldim,
Bog‘u masjid ichinda joy oldim,
Bog‘u bo‘ston ichinda bir xushxon,
Bo‘lmag‘ay man kabi fasih zabon.
Foxtak eshitib bu loflarni,
Muncha behuda u gazoflarni,
Dedikim:— Ey g‘alatnamo Qumri,
Yuzunga kelmadi hayo, Qumri.
O‘zungni toni, haddin oshmog‘il,
Hadingni bil, dag‘i taloshmog‘il.
Sandin ortuqdurur paru bolim,
Sarvu shamshod — bori poymolim.
Aylasam chun duo mani miskin,
Qo‘l chiqorib chinor der omin.
Bu duo birla bog‘ barpodur,
Rashki firdavsu huldi a’lodur.
Shoxi sarv uzra gar desam ku-ku,
Oyturam «Lo iloha illohu».
Tengri qildi mani azalda aziz,
Hech qayungiz manga yetushmassiz.
Bulbul ul damda qon yutub gulsiz,
Zor yig‘lab, bo‘lub tahammulsiz.
Dedi:— Ko‘p lof urma behuda,
Ayta ko‘rma dimog‘ing oluda.
Man borinda sanga ne son bo‘lg‘ay,
Ushbu ish barchag‘a ayon bo‘lg‘ay.
Subhidamlarki, boshlasam nola,
Soluram shavq ahlini bir hola.
Kecha-kunduz haqqa sano derman,
O‘zimi bandai xudo derman.
Boshlag‘ach bu nido mani g‘amnok,
Eshitib gul qilur yaqosin chok.
Bulbul erdi bu so‘zdakim nogoh,
Bo‘ldi To‘ti bu qissadin ogoh.
Xil’atin sabz etib zumurraddin,
Tavq edi bo‘ynida zabarjaddin.
Xizr yanglig‘ yetishdi manzilga.
Dedi:— Ko‘p so‘zlama, anodilga.
Bo‘lma mag‘rur gulga, ey Bulbul,
Bo‘ston ichra necha kundur gul?!
Lolavu gulda bo‘lmag‘ay bunyod,
Berur oni xazon yeli barbod.
Muttasil Hinddur manga manzil,
Xizrdek kiyganim erur yoshil.
Ichganimdur mudom obi hayot,
Eganimdur mudom qandu nabot.
El ichida g‘izom shahdu shakar,
Qaysi bir qushda bor muncha hunar?!
Erdn bu so‘zda To‘tnyu Bulbul,
Ki yetishdi aroga Qirgovul,
Dedi:— Ey To‘tp, xudilmo bo‘lma,
Akkadek sho‘xu behayo bo‘lma.
Odam ersang, o‘zuiga ber insof,
Eganim qanddur deb urmyag‘il lof.
Muncha deding bu qand ila asale,
Nafsidin demadi nabiyu vali.
Yuzuming qizilin ko‘rub ibrat,
Balki yozdi muni yadi qudrat.
Qani bir qushki, bo‘lg‘ay ul mancha,
Ursoq oning bila necha panja.
Tushgach o‘rtog‘a zo‘ru panja so‘zi,
Qah-qah urub yetishti Kaklik o‘zi.
Ko‘zlari qip-qizil erdi qondek,
Tog‘ ichidin yetishdi qaflondek,
Dedi Qirg‘ovulakim:—Ey nodon,
Barchag‘a mokiyon urushi ayon.
Ko‘ch bila o‘z-o‘zipgni o‘lturma,
Go‘shaye olu emdi lof urma.
Ko‘hu homunda aylaram qah-qah,
La’l koniga onda topdim rah.
Eganimdur hamisha donai la’l,
Tumshuqimda,erur nishonai la’l.
Kaklik ul lahza lofi duru daroz —
Boshlab erdi, yetishti nogah boz.
Qo‘rqub ul yerda kakliki avbosh,
Rozi bo‘ldi yorilsa ul dam tosh.
Kirsa ul toshning arosig‘a,
Qolmasa Qarchig‘ay balosig‘a.
Qarchig‘ay achchig‘i bila turdi,
Barcha qushdin yuqori o‘lturdi,
Dedi:— Ey qushlar, o‘lturung absamt,
Urmag‘ayman baringizi barham.
Goh tog‘ ustida qilib javlon,
Gah ko‘tarib qo‘lig‘a hazrati xon.
Solg‘ochin ul yagonai ofoq,
Oluram O‘rdak ila qashqaldoq.
Qarchig‘ay so‘zni muxtasar qildi,
Anda qushlar bari hazar qildi.
Qildi Tovus anda jilva magar,
Ko‘rsatib noz ila hazor hunar.
Chatr qildi boshig‘a quyruqini,
Ko‘rungiz emdi tengri buyruqini!
Chatrining ostida turub chun hur,
Bo‘ldi o‘z husniga base mag‘rur,
Dedi:—Man-man baringizga sulton,
Manzilimdur diyori Hinduston.
Ko‘rmak uchun parimni savdogar
Shahrdin shahrlarga elturlar.
Erdi o‘rnum bihishti jovidon,
Ozg‘urib soldi dunyog‘a shayton.
Dahrda qoldim ushbu holatg‘a,
Uchradim yuz tuman malomatg‘a.
Qilmay erdi bu so‘zni Tovus ado
Ki, yetishti bu holat ichra Humo.
Anda qushlar barisi qo‘pdilar,
Kelibon ayoqini o‘pdilar.
Qo‘pmadi o‘rnidan magar Tovus,
Anda qildi humo base nomus.
Dedi:— Ey beadab, ne xo‘dur bu?
Yaxshidur yaxshilarg‘a xo‘yi naku.
Surating xo‘bu siyrating nochoq,
O‘zungga boqma — bu ayoqinga boq.
Anda iblisa rahnamun bo‘ldung,
Ul sababdurki sarnigun bo‘ldung.
Bor sanda hanuz istig‘no,
Tengri amrin keturmading barjo.
Har kishiping boshig‘a man soya —
Solg‘achin ul topar ulu poya.
Oti xalq ichra podshoh bo‘lur,
Podshohi jahonpanoh bo‘lur.
Yururam nafsdin amon birla,
Sabr etib quruq ustuxon birla.
O‘zima luqmani halol etdim,
Nafsi zolimg‘a go‘shmol etdim.
Dahr aro budur koru borim,
Hech joivarg‘a yetmas ozorim.
Bo‘ldi Tovuski snda sharmanda,
Dedi:— Sensen amiru man banda.
O‘rnidin ko‘ptiyu dedi:—Taqsir!—
Bo‘ldi anda humoy uzrpaznr.
Yod qildi xato tabohidin,
Osha kechdi aning gunohidin.
Erdi guftu shunid qushlar aro,
Tortdi bir oh Bulbuli xono:
— Qaydasen, Hudxudi fasih zabon,
Toki qilsang bu mushkili oson!
Achchig‘idin Humoyi farrux fol
Dedi:— Ollimda Hudhuda ne majol?
Haddi yo‘qturki munda dam urg‘ay,
Poyadin yuqori qadam urg‘ay.
Dema Hudhudki, haddin o‘zi bilur,
Kelgachin ayoqimg‘a sajda qilur.
Tutdim oniki beku mehtardur,
Shoh ila posbon barobardur.
Munfail bo‘ldi bulbuli miskin,
Qildi Humoy so‘zi opi g‘amgin.
Yana dediki:— Qaydasan, rahbar,
Toki qilsang bu mojarog‘a. nazar!
Barchag‘a saru peshvosan san,
Murshidi qutbu muqtadosan san.
Ko‘ngli tasbeh ila topib taskin,
Erdi Hudhud uyida chillanishin;
Ki quloqig‘a yetdi Bulbul uni,
Dedi:— Bo‘ldi magar bahor kuni!
Chunki Hudhudga yetti bu payg‘om,
Qolmadi anda sabr ila orom.
«Hu» dedi, chiqdi chilladin filhol,
Gasht etib bog‘ sori urdi bol.
Ko‘rdi bir majmaiki, jam’i tuyur,
Etibon bir-biriga yuz sharu sho‘r.
Keldi Hudhud taqi bu holatda,
Andalib erdi yuz malomatda.
Oldi Hudhud bila bu kallai dast,
Sevunub dsdi onda Bulbuli mast:
— Yaxshi kelding, farishtaxo‘, Hudhud,
Barcha qushlarg‘a obro‘ Hudhud.
Haq yo‘lida yurub talab birla,
Keldiyu turdi yuz adab birla,
Dedi:— Ne bahsdur, muni bilsam,
Rohi tadbirini oning qilsam.
Ochchng‘din Humo dedi:— Tak tur,
Haddinga yarasha bugun lof ur.
Sonmakim bo‘lubon sapga tobe’,
Aylagaybiz bu umrpi zse’.
Tortdi Hudhud bir oh ul damda,
Bo‘lmag‘ay andoq oh olamda,
Dediknm:— Ey Humo, dsma zinhor,
Moumanlikni sevmagay jabbor.
Erdi shayton muqarrabi dargoh,
Bo‘ldi manmanlikda ul gumroh.
Ul Sulaymonki dunyoni tutdi,
Rif’ati yetti charxdin o‘tdi.
Erdi tengrig‘a ul nabsho rasul,
Qilur erdi so‘zim hamisha qabul.
Eshiting, sizga bor bir tamsil,
Kelturay sizga bir naziru dalil:
Bir kuni tushti ko‘kdin boron,
Ko‘rsakim yer, muhit bepoyon.
Munda tushtiyu munfail bo‘ldi,
Tushkaniga base xijil bo‘ldi.
Dedi:— Man munda kimki jo qilsam,
Bahr ila bahs, mojaro qilsam.
Ko‘rgach o‘zini kam o‘shul yomg‘ur,
Sadaf ichiga tushtiyu b.o‘ldi dur.
Hudhud ul dam so‘z«n ado qildi.
Barcha qushlar apga duo qildi.
Ul zamonda humou g‘ayri humo
Qo‘ptiyu qildi barcha sa’yat ango.
Kirdigoro, rahimu rahmonsan,
Bilguchi borcha rozi pinhon san.
Gar Nishotiy erur parishone,
Boshidin ayoqig‘a isyone.
Lutf etib sen kechur gunohin aning,
Boqmag‘il nomai siyohin aning.
O‘tdi umri tamom g‘aflat ila,
Yurudi subhu shom g‘aflat ila.
Jonu dil birla qilmadim toat,
Bo‘lmadim begunoh bir soat.
Sidq ila qilmadim ibodatni,
Ro‘zi qilg‘in manga saodatni.