Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Chabne

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 537 ]Chabne, ross. Chabno, Chabnoje, mko, pow. radomyski, nad Uszą, o mil 5 od Owrucza, o 120 w. od Radomyśla, o 150 od Kijowa, na krańcu północno-zachodnim pow. radomyskiego i gubernii kijowskiej. W czasach dawnych mko to było polożone w lesistej, puszczami przepełnionej kijowszczyźnie, ale dziś ta okolica znacznie jest przetrzebiona i ogołocona z lasów. Jednakże zapełniają jeszcze ją odnogi większych poleskich borów, tu i owdzie wkraczających. Myśliwy napotyka w nich jeszcze łosie i dziki. W ogóle miejscowość to nizka, błotnista, położenie płaskie. Mko samo jest dość porządne i schludne; domki jego, w rzęd zabudowane, osłonięte są wieńcem drzew owocowych. Dzieje tej mieściny są następupujące. Pod 1499 r. czytamy przywilej w. ks. litewskiego Aleksandra, dany Semenowi Połozowi, na dobra w pow. kijow. w Zawskiej włości na imię Chabnoje, „z dziesięcią ludźmi, z przynależnościami do nich, na wieczność“ (Rejestr ksiąg w. ks. lit. za Kazim. Jagiell., Olbrachta i Aleks.). Owóż ten Semen Połoz, klucznik kijowski, dziedzic Chabnego i innych dóbr, jako to Byszowa, Hostomla i Witaczowa, miał tylko jednę córkę Fennę, która pierwszym ślubem wyszła za kniazia Wodynickiego, któremu [ 538 ]król Zygmunt I dozwolił w dobrach jego Chabnem, zamek i miasto założyć i karczmy zaprowadzić (tamże). Wodynicki jednak zszedł z tego świata, nie zostawiwszy potomstwa, a wdowa po nim, dziedziczka Ch., wyszła następnie za mąż za Dymitra kniazia Lubeckiego. Ale i Lubeccy tylko jednę zostawili córkę, od matki imienia też Fenną nazwaną. Ta kniaziówna Fenna Lubecka wyszła naprzód za Melchiora Nasiłowskiego, a gdy pierwszy jej mąż umarł, wyszła powtórnie za Szczęsnego Charlęskiego, dworzanina J. K. Mości. Chabne więc weszło w posiadanie domu Charlęskich. Szczęsny Charlęski, podkomorzy kijowski, w 1600 r. uczynił dział dóbr pomiędzy synami, i tak Ostrohładowicze (na Litwie) dostały się synowi Mikołajowi, Byszowszczyzna Jerzemu, a Chabeńszczyzna, Hostoml, Witaczów i część Charlęża w lubelskiem, Stanisławowi. Stanisław Charlęski, dziedzic Chabnego, był ożeniony z Siemaszkówną Dobratyńską, potem z Barbarą Chodkiewiczówną, córką Hieronima, het. w. k. lit., która wprzódy była za Mikołajem Piotrowiczem Kiszką, woj. podlaskim. W 1633 r. umarł Mikołaj Charlęski, i Ostrohładowicze spadły na jego braci Stanislawa i Jerzego. Samuel Maszkiewicz wspomina w swoim „pamiętniku“, że w 1607 r. przebywał u Charlęskich w Chabnem. W 1710 r. po bitwie pod Pułtawą, wojska rossyjskie zajęły Wołyń i Kijowszczyznę, wielu obywatelom ziemskie majątki odjęto. Między innemi i Chabne, należące do Jana Franciszka Charlęskiego, cześnika litewskiego, wnuka już Stanisława wyżej wymienionego, tejże uległy kolei. Poszły skargi i zażalenia do Petersburga. Car Piotr rozkazał powrócić je prawym właścicielom (ob. „Listy o Szwecyi“ Eust. Tyszkiewicza. Wilno t. II, str. 137). Ale w r. 1729 od tegoż Jana Fr. Charlęskiego nabył dobra chabeńskie Kazimierz Stecki, kasztelan kijowski. Dawny kościół tutejszy był fundacyi Charlęskich, ale w r. 1780 staraniem ks. Pawła Wojciechowskiego, plebana chabeńskiego, był on nanowo odbudowany, i tegoż roku przez ks. Poradowskiego przeora narodyskiego, zakonu św. Augustyna Pustelnika za indultem ks. Pałuckiego, oficyała kijow., benedykowany pod tyt. Wniebowzięcia Matki Boskiej; obecny w 1860 wzniesiony (księga dekanalna kijow.). Parafia katol. chabeńska składała się z 32 wsi (Friese), istnieje od r. 1633, dusz wiernych liczy 1492. Obecnie znajdują się tu dwie cerkwie: Nikołajewska i Preobrażeńska. Nikołajewska (wprzódy unicka) była zbudowana przez Kaz. Steckiego kasztelana kijow. w 1733. W 1750 r. hajdamacy zrabowali Chabne (Arch. J. Z. R. o hajdamakach str. 530). Od Steckich w pierwszej połowie tego wieku kupiła Chabne ks. Cecylia z Morzkowskich Radziwiłłowa. Za dziedzictwa ks. Radziwiłłowej stanęła tu rękodzielnia sukienna. Założyli ją około 1822 r. w spółce z dziedziczką mechanik Jans i agronom Thaer. Dziś jest w posiadaniu kupców Łyczkowów i Bubnowów. W 1850 r. kupił Chabne Ignacy Horwatt. Obecnie majętność ta należy do sukcesorów niedawno zmarłego Aleksandra Horwatta, b. marszałka szlachty gubernii kijowskiej. We wsi Kowszyłówce, niedaleko od Chabnego, znajduje się fabryka papieru, należąca do kupców Łyczkowów. Przy fabryce sukiennej jest szpital dla chorych. W 1872 mieszkańców było 1044, domów 350, cerkwi 2, kościół 1, gorzelnia 1, kramów 11, jarmarków 7; obecnie 151 prawosł., 96 kat., 90 ew., 1123 izrael. Ziemi ma Ch. 8065 dz. piaszczystej, browar i gorzelnię (Edward Rulikowski).