Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Chodel

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 606 ]Chodel, Chotel, os., przedtem mko, pow. lubelski, gm. i par. Chodel, odl. od Warszawy 154 w., od Lublina w. 35, od Opola 14, od Bełżyc 14 i od Wisły 14. Posiada kościół par. murowany, urząd gminny, szkołę początkową, dom przytułku dla starców i kalek, garbarnię i cegielnię. W 1827 r. było tu 57 dm. i 387 mk., w 1860 r. liczył 74 dm, i 582 mk. Założone w 1440 r., dla. braku. odpowiednich warunków nie mogło się rozwinąć należycie i pozbyć się cechy wiejskiej osady. Najpomyślniej stosunkowo musiało tu być za dziedzictwa jezuitów, którzy posiadali Ch. wraz z przyległym Ratoszynem i Godowem. Założyli tu oni piękny ogród i swą letnią siedzibę, zbudowali kaplicę Matki Boskiej Loretańskiej. Verdum wtedy widział tu sklepiony ratusz trwałej budowy i drewniany szpital, należący do kolegium jezuickiego w Lublinie (str. 116 wyd. Liskego). W XVIII wieku Ch. stał się napowrót wioską, później znowu figuruje jako miasto do 1825 r. Odtąd do 1838 zamieniony na osadę wiejską, należy do gminy Ratoszyn. Wskrzeszony nanowo jako miasto, wlecze swą egzystencyą do 1866 r. Nie było tu ani fabryk, ani jarmarków, nawet targów zwykłych; ludność cała oddaje sie rolnictwu. Główną ozdobą Ch. stanowi kościół parafialny w stylu ostrołukowym, wzniesiony przez Bernarda Maciejowskiego, kasztelana lubelskiego (ojca Samuela), około 1530 r. Kościół ten zbudowany z cegły bez tynku, ma wieżę o pięciu kondygnacyach, wysoką na 109 stóp, zakończoną blankami. Znajdują się się tu marmurowe pomniki w całej postaci samego fundatora i drugiej jego żony. Rysunek i opis tego kościoła podał Tyg. Ill. (z 1867 r. t. XV str. 4). Par. Ch. dekanatu lubelskiego 5308 dusz liczy. Gmina Ch. należy do s. gm. okr. I w os. Bełżyce. Garbarnia i cegielnia w os. Chodel, młyny 4, tartaki 2 i cegiel., ludn. 3511. Dobra Ch., składające się z fol. Ratoszyn i Jeżów, z nomenklatur Przytyk, Budzyń i Kawenczyn oraz osady Chodel, wsi Ratoszyn, Jeżów i Budzyń, należały niegdyś do funduszów kozmisyi edukacyjnej. Rozległość ogólna wynosi m. 3,943 a mianowicie: folw. Ratoszyn grunta orne i ogrody m. 1263, łąk m. 30, pastwisk. m. 16, lasu m. 1871, wody m. 49, zarośli m. 39, nieużytki i place m. 14, razem m. 3283; folw. Jeżów grunta orne i ogrody m. 517, łąk m. 112, past. m. 16, wody m. 4, nieużytki i place m. 11, razem m. 660. Budowli murowanych 1, z drzewa 26; terytoryum dóbr przerzyna rzeczka Chodelica; znajdują się tu 3 stawy przynoszące dochód z rybołóstwa, dwa młyny, tartak i smolarnia. Chodel ma osad 126, gruntu m. [ 607 ]1551; wś Ratoszyn osad 93, gruntu m. 1691; wś Jeżewo osad 8, gruntu m. 198; wś Budzyń osad 12, gruntu m. 147.. A. Pal. i Br. Ch.

Chodel, Chodelica, Chodlik, rz., bierze początek z połączenia się kilku drobnych strumieni, wypływających ze wzgórzystej i po części lesistej okolicy na południe od Bełżyc w pow. lubelskim między Wierzchowiskami a Kłodnicą. Płynie w kierunku zachodnim do Chodla, zwraca się więcej ku pólnocy i płynie śród lesistej i nizkiej okolicy przez Chodlik, Żmijowiska, Kłodnicę, Wilków i ubiegłszy 5½ mil wpada pod Zastawem do Wisły z prawego brzegu. W biegu swym tworzy liczne stawy, dostarczające wody tartakom i młynom, z których największy jest młyn amerykański w Rudzie pod Opolem. Niedaleko ujścia swego Ch. zabiera wody jeziór Rybackiego, Kłodnickiego i Szczekarkowskiego, będących właściwie łachami Wisły, których wody odpływają strumieniami do rzeki Chodel pod wsią Podgórze. Długa 30 w. Br. Ch.