Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Czaple

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 732 ]Czaple 1.) Cz. małe, wś i fol., pow. miechowski, gm. Rzerzuśnia, par. Czaple wielkie. Leży o 12 w. na połud.-zach. od m. Miechowa, na stokach gór Wyżrał, które stanowią rozdział wód między Dłubnią a Szreniawą. W 1827 r. było tu 31 dm. i 160 mk., obecnie liczy 40 dm. i 292 mk., gruntów włośc. morg, 394 pr. 119. Czaple małe z fol. Krempa mają gruntów dworskich 903 morgi. Majętność ta byla niegdyś własnością kościoła św. Floryana na Kleparzu w Krakowie (Długosz 1, 233), miała wtedy 34 łany kmiece i folwark kanonicki. Kolegiata św. Floryana utrzymywała się do r. 1779; wtedy podczas reformy akademii krakowskiej, przyłączono jej fundusze, w tej liczbie i wieś Czaple małe, do funduszów akademickich (Dzieła Jana Śniadeckiego. Warszawa 1837 r. T. II, 21). Wieś Czaple małe w r. 1802, razem z innemi dobrami akademii, zajętą została przez rząd ówczesny; następnie sprzedana Szymononowi Milieskiemu, dziś jest w posiadaniu syna jego Frańciszka Ksawerego Milieskiego. Mają Cz. kopalnie wapienia krzemienistego.

2.) Cz. wielkie, wś kościelna, o wiorstę oddalona od poprzedniej. W r. 1827 było tu 41, dm. 260 mk., obecnie liczy 49 dm. i 479 mk. Posiada szkołę początkową. Razem z nowopowstałą w r. 1868 wioską, nazwaną Wysiołkiem Czapelskim, utworzoną z gruntów poplebańskich; liczy osad włościańskich 51, z przestrzenią gruntów morg. 422. Dobra Cz. wielkie, z folwarkiem Ewelinów i osadą leśną Górny zwaną, mają gruntów morg. 1287. Gleba lekko-glinkowata, w części rędziny. Wieś ta wspominana u Długosza (T. II, 41) miała wtedy kościół drewniany. Obecny murowany wzniesiony został w 1525 r. przez Andrzeja Paproczkiego. Na jednym z dzwonów tutejszych, obok nieczytelnego napisu, jest wyraźna data odlewu rok 1111. Drugi pochodzi z 1591 r. a trzeci z 1039 (Ks. Wład. Siarkowski, Dzwony w gub. kieleckiej. Warszawa 1878 r. str. 21, 34, 36). Dobra Cz. wielkie były w XVI w. własnością Trepków Nekandów, potem Dębińskich, obecnie należą do Popielów Sulima, którzy zgromadzili tu piękny księgozbiór, bogaty w dzieła do historyi polskiej się odnoszące. Par. Cz. dek. miechowskiego obejmuje Cz. wielkie, małe i wieś Smroków. W. Cz. wielkich jest szkółka wiejska. Dwór nowy, murowany, rysunku Bolesława Podczaszyńskiego.

3.) Cz., folw., pow. włoclawski gm. i par. Lubień, — od Warszawy w. 133, od Włocławka 28, od Ostrów w. 14, nabyty w r. 1871 za rs. 40,500; rozl. wynosi m. 712 a mianowicie: grunta orne i ogrody m. 450, łąk i pastwiska m. 82, lasu m. 102, place i nieużytki m. 18 płodozmian 16 polowy—bud. mur. 4 drew. 11.

4.) Cz., okolica szlachecka, pow. sokołowski, par. Skrzeszew. W obrębie jej leżą wsie: Cz. Andrzejowice, Cz. Jarki, Cz. Obrępałki i Ruskie; z tych Cz. Andrzejowicze leżą w gminie Wyrozęby, pozostałe zaś w gm. Korczew (ob.). Cz. Andrzejowicze w 1827 r. liczyły 27 dm. i 162 mk., obecnie zaś 25 dm., 148 mk. i 600 mórg obszaru. Cz., Jarki liczyły 5 dm., 19 mk., Obrępałki 1 dm., 8 mk. i Cz. Ruskie 25 dm., 198 mk.; obecnie wszystkie trzy razem, liczą 29 dm., 407 mk. i 1398 mórg obszaru.

5.). Cz., wś drobnej szlachty, pow. węgrowski, gm. Borze, par. Czerwonka, ma 16 dm., 95 mk., 365 m. gruntu pszennego klasy 1-ej i 2-ej, r. 1827 miała 14 dm. 84 mk.,

6.) Cz., wś, pow szczuczyński, gm. Radziłów, par. Słucz. W 1827 r. było tu 6 dm. i 37 mk. Br. Ch., Mar., A. Pal. i Ign. P.

Czaple (z Drzypolem), wieś, pow. samborski, nad rzeką Strwiążem, oddalona na zachód od Sambora o 1 ½ mili, od Starej Soli ¾ mili na północny wschód. Wieś ta leży przy gościńcn prywatnym z Sambora na Fulsztyn do Chyrowa. [ 733 ]Przestrzeń posiadłości dwor. roli or 727, łąk i ogr. 88, past. 187; pos. mn. roli or. 521, łąk i ogr. 54, past. 125 morg. austr. Okolica bardzo urodzajna, z łagodnym klimatem. Ludność: rzym. kat. 105, gr. kat. 673, izrael. 17, razem 795. Należy do rzym kat. parafii w Sąsiadowicach. Grec. kat. par. ma w miejscu, obejmującą miejscowość Janów z 307 duszami gr. kt. obrządku. Dokument fundacyjny jest przez Jana Karola Tarłę 18 kwietnia 1577 roku w Czaplach wydany, a potwierdzony przez Jerzego księcia Lubomirskiego wielkiego marszałka hetmana polnego koronnego w Warszawie 15-go lipca 1659 roku. Metryki są od 1732 roku. W Czaplach są ruiny wielkiego zamku i dwór z pięknym ogrodem. Właściciel większej posiadłości Kazimierz Jędrzejowicz. Wieś tę wzmiankuje Paprocki w Herbach, pod klejnotem Topór; należała ona wtedy do ziemi przemyskiej; za Kuropatnickiego (1786) należała do St. Borzęckiego, podstolego koronnego i znajdował się tam kościół pod wezwaniem S. Anny i klasztor ks. karmelitów dawnej obserwancyi, fundacyi Borzęckich (którego dziś niema).

Czaple, niem. Gr. Czappel, folw. w pow. chełmińskim, przy bitym trakcie wąbrzesko-chełmińskim; aż do rozbioru Polski dobra stołowe biskupów chełmińskich, teraz w ręku niemieckiem. Obszaru ma 1423 mórg, domów mieszk. 6, kat. 41, ew. 23, par. Nowawieś

2.) Cz., niem Gr. Zappeln, wś w pow. świeckim, między dwoma jeziorami, z których struga płynie do Wisły; istniała przed krzyżakami; r. 1320 ma tę wś niejaki Hanusz; z polskich posiedzicieli był ostatni Eustachy Potocki którego żona Maryanna Kącka; po nich nabył Cz. około r. 1780 Targuzon Teper. Obszaru ziemi mają Cz. 1803 mórg, domów mieszk. 28, kat. 3, ew. 197; szkoła w miejscu, par. Świecie.

3.) Cz., niem. Czapeln, wś w pow. gdańskim, 2 mile od Gdańska, w pobliżu rz. Strzelnicy i traktu bitego gdańsko-kartuskiego i wejherowskiego, jest bardzo stara. R. 1282 książę pomorski Mestwin II zapisał ją wraz z 14 innemi wioskami cystersom w Oliwie, jako wynagrodzenie za ziemię gniewską, którą musiał ustąpić krzyżakom. Po kasacie klasztoru należała od r. 1806 do 1828 do miasta Gdańska, poczem została wydana w wieczystą dzierżawę; obejmuje 1377 mórg, mieszk. kat. 152, ewan. 20, dm. mies. 16, par. Maternia

4.) Cz. stare, niem. Alt-czapel, wś włość. w pow. kartuskim, położona na południowym ostrowie, który tworzą jeziora raduńskie, śród mniejszych jeziór; r. 1382 Jan z Rusocina, syn Piotra z Rusocina pod Gdańskiem, podarował tę wieś na fundacyą klasztoru w Kartuzach; jezioro golubskie, na wschód leżące od wsi, zapisał temuż klasztorowi Konrad Czolner von Rotenstein, mistrz w. krz. r. 1386. Po kasacie klasztoru kartuskiego została wydana na własność włościanom. Obecnie zawiera 4 posiadłości włościan i 5 zagrodników i z przynależnościami liczy 1577 mórg areału (w czem 270 mórg jeziór), kat. 33, ew. 134, domów mieszk. 20, par. Stężyca, szkoła w miejscu i młyn wodny; odległość od Kartuz 2¼ mili.

5.) Cz. nowe, Neu-Czapel, wś w tem samem położeniu, na wschód od Starych Czapel, na których obszarze dopiero za klasztornych rządów powstała przez oo. kartuzyan; w r. 1525 już z dawna istniała. Przez rząd pruski po kasacie klasztoru wydana jako właśność włościanom, liczy obecnie 1 wolne szołectwo, 12 posiadłości włość. i 1 zagrodnika, kat. 50, ewang. 89, domów mieszk. 20.

6.) Cz., niem. Zappeln, wś, pow. łecki, st. p. Gąski. Kś. F.

Czeple 1.) C. wolne, niem. Frei Tschapel, wś, pow. kluczborski, 1785 folw. miasta Kluczborka, teraz wś kolonialna

2.) C. stare, Alt-Tschapel, wś i folw. w pobliżu poprzedzającej, folw. ma 626 morg. rozl. i należy do dóbr skarbowych Bogacica. F. S.

Zobacz też

• Czapelki