Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Dżumbir

by Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski

[ 303 ]Dżumbir, dział górski w niźnich Tatrach, w zachodniej ich połaci, rozciągający się w głównym ich grzbiecie, w kierunku od zachodu ku wschodowi, pod 48°57' płn. szer. geogr., a między 37°9' a 37°21' wsch. dł. geogr. (Ferro), na południowej granicy hr. liptowskiego z hr. zwoleńskiem. Jestto skalista, dzika grupa gór, od strony północnej prawie prostopadle spadających, a wznoszących się ponad górną granicę kosodrzewiny (1923 m. Fuchs). Pasmo to górskie poczyna się szczytem Chabieńcem (Chabenec, Chebenec); od niego ciągnie się linia grzbietna na wschód aż do szczytu Kotliczką zwanego, o 2395 m. odległego od Ch. Od Kotliczki zwraca się ku północnemu wschodowi na przestrzeni 1896 m. aż do szczytu Palana (Palona?). Odtąd bieży grzbiet na [ 304 ]przestrzeni 12·873 kil. ku wschodowi. W tym dziele, 1884 m. od Palany na wschód, wznosi się szczyt Chopek, punkt triangulacyjny, a od niego 6234 m. dalej na wschód szczyt Dżumbir, punkt triangulacyjny, 2048 m. (pom. szt. gen.). Zbocze południowe między tymi dwoma szczytami zowie się Krupową Halą. Od Dżumbiru na wschód 1890 m. rozlega się szczyt i hala Szczawnica (Stjavnica); 1865 m. dalej od tejże na wschód kończy się to pasmo nagle nad doliną p. Szczawnickiego, wytryskającego po południowo wschodniej stronie szczytu Dżumbira, a wpadającego do Wagu z lewego brzegu. Długość całego grzbietu Dżumbirskiego czyni zatem 17.164 kil. Od szczytu Chabieńca odrywa się ku północy ramię górskie, tworzące dział wodny między dolinami potoków Klaczanki od zachodu a Dubrawy od wschodu. W niem szczyty: Siedlisko Wierch, Dechtarska Hora, wreszcie Hlacowy wierch (1319 m. pom. szt. gen.). Równiez od Palany wybiega ku północy pasmo ze szczytem Bór Kalmi (?), gdzie się ono rozdwaja na ramiona wschodnie i zachodnie, obejmujące górną dolinę potoku Mośnicy, wpadającego do Pałudżanki, dopływu Wagu. We wschodniem ramieniu szczyt Uhliszcze (1563 m.), od którego wychodzą ku północy dalsze dwie odnogi wschodnia, kończąca się Kamienicą lechocką (1174 m.) a zachodnia Upłazami (1030 m.), Od szczytu nad Krupową Halą wybiega trzecie ramię poprzeczne górskie, szerokie skaliste z szczytami Kwaśniczykiem i Ostredokiem; ramię to leży między dolinkami potoków Demanówki od wschodu, a Repiski, dopływu Demanówki, od zachodu. Czwarta poprzeczna gałąź górska wybiega od szczytu Dżumbira ku północy, która od Demanowskiej Hali dzieli się na ramię zachodnie, tworzące dział wodny między potokami Demanówką i Hanówką, z szczytami Komorską horą (1402 m.), Magórą (1379 m.), Demanowską horą (1301 m), z wielkiemi i godnemi widzenia jaskiniami skalistemi (ob. Henryka Müldnera Szkice z podróży po Słowacyi, Kraków 1877), wschodnie żaś biegnące również ku północy między potokami Hanówką a Białą (Belą), dopływem Szczawnickiego p., z szczytami Kuplem (Kupel. 1268 m.) i Południcą (1550 m.). Na północ od Szczawnicy Hali rozpościera się Hala Ludarowa. Od strony południowej pasmo Dżumbirskie nie rozwinęło się tak potężnie, jak od strony północnej; stok południowy łagodny. Tylko od szczytu Kotliczki, więc w zachodniej połaci tego pasma, odrywa się ku południu ramię górskie z szczytem Skałką (1978 m. pom. szt. gen.), stromo spadające ku zachodowi, tj. ku dolinie p. Łomnicy, a ku wschodowi wysyłające trzy małe odnogi ku górnemu końcowi doliny p. Wajskowy. Od Skałki szczytu odrywają się ku południu dwie odnogi: zachodnie z szczytami Kotliczką i Borową, a wschodnie ze Smreczynami i Snoszką. Z pod Krupowej Hali wypływa p. Bystra, prawy dopływ Hronu, a z pod Dżumbiru potok Młynna, dopływ Jarahy, wpadającej do pomienionej Bystrej. W zachodniej połaci tego pasma, zwłaszcza między Chabieńcem a Kotliczką, jest przełęcz, przez którą wiedzie ścieżka górska z doliny p. Dubrawy do doliny pot. Łomnicy, a więc tworzy jedyne przejście w tem paśmie z hr. liptowskiego do hr. zwołeńskiego. Główny grzbiet tego pasma aż po szczyt Dżumbir tworzy granit, ciągnący się od Praszywy ponad Korytnicą; od Dż. na wschód występuje w nim gnejs. Od Magórki, na górnym końcu doliny p. Łupcianki na wschód aż w dolinę p. Mośnicy legł na granicie czerwony piaskowiec, łączący się w nadmienionej dolinie z innym szerokim pasem takiegoż piaskowca, ciągnącego się od Czerwonej Magóry południowo-wschodnim stokiem Makowicy do doliny p. Mośnicy (Łazistie), a ztąd aż do doliny Demanowskiej. Między dolinami Demanowską a Iwanowską czyli p. Szczawnickiego aż po wierch Ognisty (Ohniste) nie ma tego piaskowca; odtąd wszakże rozwija się znakomicie we wschodniej połaci Niźnich Tatr (ob.). Schodząc ze szczytu Dż. grzbietem w kierunku południowym do siodła, napotyka się po stronie Dż. pod usypiskiem czerwony piaskowiec; na przeciwnej stronie siodła zaś w cienkich warstwach wapienie marglowe, należące do pasu ciągnącego się na wschód po Wielki Róg (Roh). Br. G.